بۇگىندە تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى – كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. قازاقستاندا جاڭا «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە قوسقاننان كەيىن بۇل ماسەلە، ءتىپتى، كوشباسىندا تۇر دەپ تە ايتۋعا بولادى. كوپتەگەن قازاقستاندىقتار اتالمىش باعدارلاما بويىنشا تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزۋدى كوزدەپ ءجۇر. سونىمەن قاتار، قازىرگى تاڭدا 100-گە جۋىق ادام قولايلى شارتتار ارقىلى نەسيەگە پاتەر الىپ ۇلگەرگەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ينۆەستيسيالار جانە دامۋ ۆيسە-مينيسترى قايىربەك وسكەنبايەۆ ءوزىنىڭ سۇحباتىندا «7-20-25» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى جونىندە، سونىمەن قاتار، «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنا تيگىزەر ىقپالى جونىندە جانە بۇگىندە قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزىلگەنى تۋراسىندا ايتىپ ءوتتى.

الدىندا مينيستر جەڭىس قاسىمبەكوۆ «7-20-25» پەن «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى قاتار جۇمىس ىستەيتىنىن جانە بىر-بىرىنە ەش كەدەرگى كەلتىرمەيتىنىن اتاپ وتكەن بولاتىن. راسىمەن دە قازىرگى تاڭدا ەكى باعدارلاما وسىلاي جۇمىس ىستەپ جاتىر ما؟ بۇل ارقىلى نەگە قول جەتكىزدى؟ «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا قانداي وزگەرىستەر ەنگىزىلدى؟ بولاشاقتا تاعى دا قانداي وزگەرىستەر ورىن الماق؟

2017 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقان «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى مەن 2018 جىلدىڭ شىلدە ايىنان باستاپ قولعا الىنعان «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بىر-بىرىنە ەش كەدەرگى كەلتىرمەيدى، كەرىسىنشە ەكى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى دا قاتار جۇمىس ىستەي وتىرىپ، تۇرعىندارعا جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشىپ بەرىپ وتىر دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى.

1 «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ماقساتى قازاقستاندىقتارعا تومەن پايىزبەن جاڭادان سالىنعان تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنەن پاتەرگە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل ارزان رەسۋرستار مەحانيزمى جانە ءاربىر جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازامات قولجەتىمدى باسپاناعا يە بولا الادى. ونىڭ باستى شارتتارى مىناداي: نەسيەنىڭ جىلدىق ءوسىمى 7 پايىزدان اسپايدى، العاشقى جارنانىڭ كولەمى تۇرعىن ءۇيدىڭ جالپى سوماسىنىڭ 20 پايىزىن قۇرايدى، اي سايىنعى تولەمنىڭ نەسيە الۋشىعا قيىن بولماۋى ءۇشىن مەرزىمى 25 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان.

2 سونىمەن قاتار، «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنىڭ ماقساتى – قازاقستاندىقتاردىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن 5 تاپسىرمانى ورىنداۋ ارقىلى كەشەندى تۇردە شەشىمىن تابۋ بولىپ تابىلادى. ولار:

• جالدامالى تۇرعىن ءۇيدى ساتىپ الۋ؛
• كرەديتتىك تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى؛
• جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ؛
• جەكە قۇرىلىس سالۋشىلارمەن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرۋ؛
• كۆازيمەملەكەتتىك سۋبەكتىلەردى تارتا وتىرىپ، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ.

ق ر ۇكىمەتىنىڭ 2018 جىلعى 22 ماۋسىمداعى جارلىعىمەن «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنا ءبىرقاتار وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى.

وسىلاي، «7-20-25» باعدارلاماسىنىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى كەلىسىمشارتتار بويىنشا سۋبسيديالار تولەۋ بويىنشا مىندەتتەمەلەردى ساقتاپ قالۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ يپوتەكالىق نەسيەلەرىن سۋبسيديالاۋ باعىتىن تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنان الىنىپ تاستالىندى. ال جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكا بويىنشا بۇگىنگى تاڭعا دەيىن ءۇش مىڭنان اسا ادام ءۇي ساتىپ الىپ ۇلگەردى.

جاڭا تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزۋدى ۇلعايت ءۇشىن جانە قۇرىلىس كولەمىن ارتىرۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ينفراقۇرىلىمدى سالۋدى قارجىلاندىرۋدى ۇلعايتۋ جونىندە شارالار قابىلداندى.

مەملەكەتتىك باعدارلاماعا جەكە قۇرىلىس سالۋشىلاردى بەلسەندى تۇردە قاتىستىرۋ ماقساتىندا اكىمدىكتەرگە سالىنعان وبەكتىلەردى ساتىپ الۋ قۇقىعى بەرىلدى.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ سالىمشىلارى سەكىلدى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ دە كليەنتتەرىنە نەسيەلىك تۇرعىن ءۇيدى جۇزەگە اسىرۋ قاراستىرىلعان.

مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس كاسىپورىندارعا ءوز قىزمەتكەرلەرىن قولداۋ تۋرالى ەرەجە ۇسىنىلعان. مۇنداي ۇيىمدار مەن كاسىپورىندار وزدەرىنىڭ جۇمىسشىلارىنا تۇرعىن ءۇي نەسيەسىن بەرە الادى جانە ونى العاشقى جارنا رەتىندە بەرۋگە دە قۇقىلى. مۇنداي ەرەجەلەر ارقىلى مۇعالىمدەردىڭ، دارىگەرلەردىڭ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋگە ابدەن بولادى.

مۇنداي جاعدايلاردىڭ بارلىعى دا اكىمدىك قۇرعان باعالار ارقىلى يپوتەكالىق باعدارلامالاردى دامىتۋعا جانە مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋعا ۇلكەن سەرپىن بەرەدى. ءبىر شارشى مەترى 140-180 مىڭ تەڭگەنى قۇرايتىن تۇرعىن ۇيلەر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ سالىمشىلارىنا ءۇش ايدىڭ ىشىندە بەرىلەدى دە، قالعان پاتەرلەر ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ تۇتىنۋشىلارىنا بەرىلەدى.

«نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى مەن «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اراسىنداعى ايىرماشىلىق قانداي؟ حالىقتىڭ قانداي ساناتتارىنا بۇل باعدارلامالار باعىتتالعان؟

بۇل جەردە، ەڭ باستىسى، بۇل ەكى مەملەكەتتىك باعدارلامانى سالىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەندىگىن باسا ايتىپ ءوتۋ كەرەك، ولار ءبىر-بىرىن تولىقتىرادى جانە ءتۇرلى سانتتاعى ازاماتتاردىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋگە باعىتتالعان.

سونىمەن قاتار، بۇل ەكى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى بولىپ تابىلادى.

ەگەر «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىندا بارلىق قارجىلاندىرۋ كوزدەرى، بيۋدجەتتىك جانە جەكە ينۆەستيسيالار جانە قوعامدىق قورلاردىڭ قاتىسۋى قاراستىرىلعان بولسا، ال «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا قۇرىلعان «باسپانا» يپوتەكالىق كومپانياسى ەكىنشى دەڭگەيلى بانك تۇتىنۋشىلارىن قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىمەن اينالىسادى (ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەن تالاپ ەتۋ قۇقىعىن ساتىپ الۋ ارقىلى).

ەكى مەملەكەتتىك باعدارلامادا دا تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج جانە جەكە پاتەرى جوق، الايدا اي سايىن تولەم جاساۋعا قابىلەتتى ازاماتتارعا مۇمكىندىكتەر بەرىلەدى.

سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان ازاماتتار ءۇشىن «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى اياسىندا اكىمدىك جەلىسىندە ارزان نەسيەلىك تۇرعىن ءۇي سالۋ جانە جالعا بەرۋ قاراستىرىلۋدا.

«7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعاننان بەرى قانشا ادام ءوتىنىم بەرىپ ۇلگەردى؟ كۇنىنە قانشا نەسيە بەرىلۋدە؟ اتالمىش باعدارلاما ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن كورسەتە الدى ما؟

ۇلتتىق بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى 4 شىلدەدە ىسكە اسىرىلعاننان باستاپ بۇگىنگە دەيىن 5528 ءوتىنىم كەلىپ تۇسكەن، ونىڭ 148ء-ى كوميسسياعا قاراستىرۋعا جىبەرىلىپ، ونىڭ ىشىندە 95 ءوتىنىم ماقۇلدانىپ، 1،1 ميلليارد تەڭگە قارجى كولەمىندە يپوتەكالىق نەسيە بەرىلگەن.

«7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بار-جوعى شىلدە ايىندا عانا ىسكە قوسىلعاندىقتان، بۇل كورسەتكىش وتە جاقسى دەپ ايتۋعا بولادى جانە بۇل باعدارلاما ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن ەرتە كورسەتتى. سونىمەن قاتار اتالمىش باعدارلامانىڭ ومىرشەڭدىگى ءارتۇرلى فاكتىلەرگە دە بايلانىستى:

• نەسيە الۋعا نيەتتى ازاماتتاردىڭ العاشقى جارنانى تولەۋگە قابەلىتتىلىگى؛
• اي سايىن تولەم جاساۋعا قابىلەتتى بولۋى؛
• قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا جەكە پاتەرىنىڭ بولماۋى؛
• ساتىپ الۋعا ارنالعان باستاپقى تۇرعىن ءۇيدىڭ بولۋى جانە باسقا باعدارلامالاردىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلۋى.

اتالمىش مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا قانشا تۇرعىن ءۇي بەرىلمەك؟ بەلگىلەنگەن تۇرعىن ءۇي سانىنان يپوتەكالىق نەسيەگە ۇمىتكەرلەردىڭ سانى ارتىپ كەتپەي مە؟

ارينە، ۋاقىت وتە حالىقتىڭ سۇرانىسى ارتاتىنى بەلگىلى، ءبىراق سۇرانىس بار جانە «7-20-25» باعدارلاماسىن ودان ءارى دامىتۋ ماقساتىندا ول تەك وسەتىن بولادى. ءبىز دە سول سۇرانىسقا وراي جۇمىس ىستەيتىن بولامىز.

وسىلايشا، بۇگىنگى تاڭدا اكىمدىكتە تىركەۋدە تۇرعان قازاقستاندىقتاردىڭ سانى 492،5 مىڭ ادام بار، ولاردىڭ بارلىعى دا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە دەپوزيتتىك شوت اشتىرعان – سالىمشىلاردىڭ سانى 1 ميلليوننان استام. سونىمەن قاتار، جوعارىدا كورسەتىلگەن تىزىمگە كىرمەگەن، الايدا تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج ازاماتتار دا بار. اعىمداعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى اياسىندا 49،7 مىڭ تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن، ونىڭ ىشىندە 20،5 مىڭى جەكە ۇيلەر بولسا،ي 29 مىڭى كوپقاباتتى ۇيلەردەگى پاتەرلەردەن بەرىلگەن. جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شامامەن 54 مىڭ تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانۋدا.

الداعى بەس جىلدىڭ ىشىندە ۇلتتىق بانك 1 تريلليون تەڭگەنى تارتقان جاعدايدا قازاقستاندىقتارعا جاڭا تۇرعىن ءۇيدى ساتىپ الۋ ءۇشىن 66 مىڭنان استام يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ورتا ەسەپپەن ءبىر يپوتەكالىق نەسيە 15 ميلليون تەڭگەنى قۇرايتىن بولادى.

«نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنىڭ مەحانيزمدەرىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى جوعارىدا كورسەتىلگەن ەسەپتەر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى.

نە سەبەپتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ بولىمشەلەرىندە 1 شىلدەدەن باستاپ كەزەكتە تۇرعان ادام سانى ەداۋىر كوبەيىپ كەتكەن؟ بۇل «7-20-25» باعدارلاماسىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا بايلانىستى ما؟ ق ر ينۆەستيسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىندە بۇعان قاتىستى قانداي شارالار قولعا الىنعان؟

ءيا، راسىمەن دە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە كەزەكتە تۇرعان ادام سانى كۇرت ءوسىپ كەتكەن. بۇل تەك «7-20-25» باعدارلاماسىنىڭ ىسكە قوسىلۋىنا عانا بايلانىستى ەمەس، سونىمەن قاتار، اتالمىش بانكتىڭ وزىندىك اكسيالارى مەن «ءوز ءۇيىڭ» اتتى جەكە باعدارلاماسىنىڭ ىسكە قوسىلۋىنا بايلانىستى. بۇل باعدارلاما ارقىلى ەلىمىزدىڭ اسكەري قىزمەتكەرلەرىنىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى جانە باسقا دا كوپتەگەن ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابادى. حالىق بۇل بانككە سەنەدى جانە وزدەرىنىڭ قارجىلارىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە ساقتايدى، سەبەبى اتالمىش بانكتىڭ اكسيالارى مەملەكەتكە تيەسىلى، سونىمەن قاتار، مەملەكەت تاراپىنان ءتۇرلى سىياقىلار، سالىقتىق جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان جانە دە يپوتەكالىق نەسيە الۋدا وتە ىڭعايلى بولىپ تابىلادى.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعاننان بەرى بولىمشەلەردەگى تۇتىنۋشىلاردىڭ سانى بىرنەشە ەسەگە كۇرت ءوسىپ كەتكەن. ولاردىڭ كوپشىلىگى الماتى مەن استانا قالالارىندا، كۇندەلىكتى 1500-1900 تۇتىنۋشىعا دەيىن قىزمەت كورسەتەدى ەكەن.

تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە كەڭسەدەن تىس كەڭەس الۋ ءۇشىن دە جەتكىلىكتى قۇرالدار مەن تاسىلدەر بار جانە بانك بولىمشەسىنە بارۋدىڭ دا ەش قاجەتى جوق. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ «7-20-25» باعدارلاماسىنا كەڭەس بەرۋدەن جانە قابىلداۋدان باسقا، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا ازاماتتارعا 300-دەن استام يپوتەكالىق نەسيە بەرىلگەن. قوسىمشا «ءوز ءۇيىڭ» باعدارلاماسى ارقىلى دا 162 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلگەن. سونىمەن قاتار، بۇگىنگى تاڭدا اتالمىش بانك اسكەري قىزمەتشىلەرمەن دە بەلسەندى جۇمىس اتقارۋدا. استانادا 3،5 مىڭعا جۋىق ارنايى شوتتار قىزمەت ەتەدى.

«7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە قوسقاننان كەيىنگى ۇزىن-سونار كەزەكتەن قۇتىلۋ ماقساتىندا جانە ۋاقىتتى ۇنەمدەۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى بىرنەشە ۇيىمدارعا «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن قىسقاشا تۇسىنىكتەمە جىبەرگەن.

2018 جىلى «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا قانشا يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ كوزدەلۋدە؟

جاڭا «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ىسكە قوسقاننان كەيىن «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنان «يپوتەكالىق نەسيەلەندىرۋ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ» مىندەتتەمەسى الىنىپ تاستالدى. سونىمەن قاتار، اتالمىش باعدارلاما جۇمىسىن باستاعان ساتتەن بەرى 3 336 قازاقستاندىق جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكالىق تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزگەن، ونىڭ ىشىندە 2017 جىلى 1 196 ادام العان بولسا، 2018 جىلى وسى ۋاقىتقا دەيىن 2 140 ادام جەكە تۇرعىن ۇيگە يە بولا الدى.

جوعارىدا ايتىلعاندارعا بايلانىستى ەندىگىدە تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ ءۇشىن ازاماتتارعا يپوتەكالىق نەسيە «7-20-25» باعدارلاماسى ارقىلى بەرىلەتىن بولادى. الداعى بەس جىلدا اتالمىش مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا 1 تريلليون تەڭگەنى اينالىمعا شىعارۋ كوزدەلۋدە: 2018 جىلى – 100 ميلليارد تەڭگە؛ 2019 جىلى – 150 ميلليارد تەڭگە؛ 2020 جىلى – 200 ميلليارد تەڭگە؛ 2021 جىلى – 250 ميلليارد تەڭگە، ال 2022 جىلى – 300 ميلليارد تەڭگە.

2018 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بانك سالىمشىلارى 100 ميلليارد تەڭگە جيناعان جاعدايدا «7-20-25» باعدارلاماسى ارقىلى سالىمشىلارعا 15 ميلليون تەڭگەدەن 6،6 مىڭ يپوتەكالىق نەسيە بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

2018 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنان قانشا ءوسىم كۇتەسىز؟

2018 جىلى كەمىندە 12،1 ميلليون شارشى مەتردى قۇرايتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن سالۋ جوسپارلانعان.

ايتا كەتەيىك، حالىققا جەڭىلدەتىلگەن نەcيە بەرۋدى كوزدەيتى «نۇرلى جەر» مەن «7-20-25» باعدارلامالارىنىڭ ءىcكە قocىلۋىنا بايلانىcتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىcىنا cالىنعان ينۆەcتيسيا كولەمى ءوcءتى. بيىلعى جىلدىڭ 8 ايىندا 702 ملرد تەڭگەگە جۋىق قارجى تارتىلعان. Oل وتكەن جىلداعى دەڭگەيدەن 31%-عا ارتىق. 7،7 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. رەcپۋبليكا بoيىنشا بارلىعى 67 مىڭنان اcتام oتباcى قoنىc تoيىن تoيلادى. «نۇرلى جەر» باعدارلاماcى اياcىندا 15 جىلدا 1 جارىم ملن باcپانا cالۋ جocپارلانىپ oتىر. ايتا كەتكەن ءجون، ەلباcى ءوز جoلداۋىندا 2030 جىلعا قاراي ءبىر ادامعا شاققانداعى باcپانامەن قامتاماcىز ەتۋ كورcەتكىشىن 30 شارشى مەترگە دەيىن جەتكىزۋدى تاپcىرعان بoلاتىن.