ءبىزدىڭ قازاق تۇندە ۇيىقتاعاننان بولەك، كۇندىز دە ۇيقىلى-وياۋ جۇرەدى-اۋ دەيمىن. ەسىنە بىردەڭە تۇسكەندە، سەلت ەتىپ ويانادى دا: “ويباي، سروچنو” دەپ قاعازدىڭ استىنا الادى. ونسىز دا جۇيكەسى توزىپ، ەسەڭگىرەپ جۇرگەن ادامداردىڭ ميى مەن جۇرەگى مۇنداي قاپتاعان، قالىڭ “سروچنو”-عا توزە الماي ءبىرى “ينفاركت”، ەندى ءبىرى  “ينسۋلت” الىپ جاتادى...

ساباق اراسىنداعى ۇزىلىستە باستىعىمنىڭ كابينەتىنە ءبىر وتىنىشىمە قول قويدىرۋ ءۇشىن كىرگەن ەدىم، باستىعىمنىڭ ءتۇرىن كورىپ شوشىپ قالدىم. شاشى دۋدىراپ، كوزى قانتالاپ، ەكى ۇرتى سولىپ، كوزىنەن تاستامايتىن اينەگىن ماڭدايىنا تاعىپ الدە نەگە شۇقشيىپ وتىر ەكەن. ۇستەلدىڭ ءۇستى شاشىلعان قاعاز، قارىنداش، قالام، تەلەفون. ول مەنىڭ كەلگەنىمدى سەزبەدى بىلەم، بىردە انا قاعازدى، بىردە مىنا قاعازدى ۇستاپ، سالىستىرىپ، استىن سىزىپ اۋرە. ەندى سول جاق تۇسىنا قويىلعان ەكىنشى ۇستەلىنىڭ ۇستىندەگى كوزىن ءبىر قاقپاستان “ەدىرەيىپ” تۇرعان كومپيۋتەرىنە بۇرىلا بەرە مەنى كوزى شالىپ:

- مۇلدە ۋاقىت جوق، جوعارى جاقتان ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە 18 قاعاز كەلدى. ءبارى «سروچنو، وبەدكە» دەيىن جاۋاپ بەرىپ ۇلگىرۋىم كەرەك، - دەدى ماعان قاراماعان كۇيى.

- تەك قول قويساڭىز بولدى، - دەدىم مەن دە قايتپاي. ەسىنە ەندى تۇسكەندەي قىلقىندىرا تاققان گالستۋگىن بوساتىپ:

- باسە، نەگە بىقىناپ، قىلقىنىپ كەتتىم دەسەم. ول وسىلاردى ايتا ءجۇرىپ، مەنىڭ قولىمداعى قاعازعا سول قولىن سوزدى دا:

- وسى جازۋلارىڭ-اي، جىلاننىڭ ىزىندەي. قىرسىققاندا كوزىلدىرىگىمدى تاپپاي وتىرعانىم، - دەدى جان-جاعىنا كوز جۇگىرتىپ.

- ماڭدايىڭىزدا تۇر، - دەدىم ەپتەپ ەزۋ تارتىپ. ول بار اشۋلانعاندا ايتاتىن: “وي قۇرىپ كەت”ء-ىن ايتتى دا كوزىلدىرىگىن ءوزىنىڭ كادىمگى ورنىنا قونجىڭ ەتكىزدى. قول قويىلدى. مەن شىعىپ كەتتىم. ول قاعازعا كومىلىپ قالا بەردى...

باستىعىم – كەم ءسوزدى، سالماقتى كىسى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءىستىڭ ادامى. كافەدرا مەڭگەرىپ جۇرگەنىنە دە ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولعان. ۇجىمعا سىيلى جان. ارامىز تىم جاقىن بولماسا دا، بىر-بىرىمىزدەن كوڭىلىمىز قالعان جوق ءالى. بۇرىن الدە ساپ-سالىپ قاراماعانمىن با، بۇگىنگى بەينەسىن كورىپ ىشتەي اياپ قالدىم. جازعى دەمالىستا ءبىز قىدىرىپ ەل-جۇرتتى ارالاپ جۇرگەنىمىزدە، بۇل كىسى قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىمەن اۋرە بولىپ شابىلادى. جۇمىس باستالعان سوڭ، وقىتۋشىلاردىڭ جىلدىق ساباق جۇكتەمەسىن ءبولىپ، اركىمنىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىسادى. قاراپ وتىرسام، باستىعىمنىڭ ادام سەكىلدى دەمالعانىن كورمەگەن ەكەنمىن. 

وسىدان بىر-ەر جىل ىلگەرى ەۋروپانىڭ ءبىر ەلىندە ىس-تاجىريبەدەن ءوتىپ كەلدىم. سول ءبىر اي ۋاقىتتا كوپ نارسەنى ءتۇسىنىپ، ءتۇيدىم. ەڭ باستىسى، وسى تاقىرىپقا ساي تۇيگەنىم - “سروچنو”-نىڭ جوقتىعى بولدى. ءبارى جايباراقات. ءار جۇمىس ءوز رەتىمەن، جوسپار بويىنشا ءجۇرىپ جاتىر. توسىن كيلىگە كەتەتىن پروبلەما، اياقاستى قابىلداناتىن شەشىم جوق دەرلىك. دۋناي وزەنى قانداي سىرباز اعاتىن بولسا، ولاردىڭ قىزمەتى دە سونداي ءبىر قالىپتى، ءبىر ءىزدى جانە تۇراقتى. اپتىققان، جانتالاسقان ادامدى، باستىرمالاتىپ جاتقان قاعازدى، ءتىپتى، اسىققان، ارباسقان كولىكتەردى دە كورمەيسىڭ. سونداي جايلى كوڭىل كۇيدەن “بەۋ، دۋناي” دەگەن ولەڭىم جازىلىپ ەدى. ەكى شۋماعى بىلاي:

بەۋ، دۋناي، اعاسىڭ-اۋ سىربازدانا،

جاعاڭدا شۋلى قالا، نۋلى دالا.

جالعايسىڭ قانشا ەلدى بىر-بىرىمەن،

كورەتىن تولىق سەنى جۇلدىز عانا.

تولقىنىڭ  باياۋ عانا شىمىرلاعان،

تىڭداساڭ الدە نەنى سىبىرلاعان.

تەرەڭىڭ تۇنىپ جاتقان ەسكى تاريح،

ال تولقىن - ۇرى ۋاقىت، سىر ۇرلاعان...

بىردە مەنى سول بارعان كافەدرامنىڭ مەڭگەرۋشىسى تۇسكى اسقا شاقىردى. اڭگىمەمىز جاراسىپ ۇزاق سىرلاستىق. جۇمىس ۋاقىتى الدە قاشان باستالىپ كەتكەن. ءبىراق ول كىسىنىڭ تەلەفونىنا بىردە-بىر رەت قوڭىراۋ كەلىپ تۇسپەدى. ۋنيۆەرسيتەتكە قايتار جولدا ول كىسىدەن:

- بۇگىن ءسىزدىڭ ۋاقىتىڭىزدى الدىم، كوپ جۇمىسىڭىز كۇتىپ قالعان بولار، - دەدىم كىشىپەيىلدىلىكپەن. ول سابىرلى ۇنمەن:

- مەن ءسىزدى قوناق ەتۋدى وتكەن اپتادا جوسپارلاپ قويعانمىن. جۇمىستاردى سوعان ساي ىڭعايلاستىردىم. ونىڭ ۇستىنە ءبىز عىلىم مەن شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە ۋاقىتىمىزدى كوبىرەك بولۋگە تىرىسامىز. سىزبەن بولعان اڭگىمە مەن ءۇشىن شىعارماشىلىق ىزدەنىستىڭ ءبىرى، - دەدى. ءوزى ۇلكەن عالىم بولسا دا، ءسوزى دە، كيىمى دە سونداي قاراپايىم. ەگەر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولسا، بۇل سەكىلدى كىسىلەر تويعا بارارداي كيىنىپ، قىلقىنىپ وتىرار ەدى. ءار بەس مينۋت سايىن كەلگەن قوڭىراۋعا جاۋاپ بەرىپ، اڭگىمەمىزدىڭ دە بەرەكەسى كەتەر مە  ەدى...

وسى كورىنىستى كوز الدىما اكەلىپ، ەكى كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بەينەلەرىن ويشا سالىستىرىپ ءوتتىم. سول جولعى سىرلاسۋدا شەتەلدىك كافەدرا مەڭگەرۋشىسى ءوزىنىڭ بارعان ەلدەرىن، جاساعان باياندامالارىن، ايتقان-دى. تىڭداپ وتىرسام، مىنا جۇمىر جەر بەتىندە ونىڭ اياق ءىزى تيمەگەن ەل قالماعانداي. ءتىپتى، ءبىزدىڭ الماتىعا دا كەلگەن. سوندا مەن ول كىسىنى كەشكى اسقا شاقىرعان ەدىم. ءاربىر تاماقتىڭ باعاسىن سۇراپ، ءوز ەلىنىڭ باعاسىمەن سالىستىرىپ وتىردى. كەنەت مەنىڭ ايلىعىمدى سۇرادى. ارينە اسا ءبىر سىپايى تۇردە. ودان مۇنداي سۇراقتى كۇتپەپ ەدىم، ءبىراق ايتۋعا تۋرا كەلدى. ول از-كەم وتىردى دا:

- تاماقتارىڭ بىزدەن قىمبات، ال ايلىقتارىڭ بىزدەن از ەكەن، قالاي عىلىممەن اينالىسىپ جۇرسىڭدەر، - دەمەسى بار ما؟ قاپەلىمدە نە دەرىمدى بىلمەي ساسقالاقتاپ:

- سولاي، ءسۇيتىپ اينالىسىپ ءجۇرمىز، - دەپ كۇمىلجىگەنىم ەسىمدە...

وسىدان ءۇش جىل بۇرىن، بىردە ءوزىمنىڭ كافەدارامدا الدە كىمنىڭ تۋعان كۇنىن اتاپ ءوتىپ، ارقا-جارقا بولىپ وتىرعانىمىزدا باستىعىم:

- ءاي ءبىزدىڭ جۇمىستىڭ كوپتىگى ادامدى اقىلىنان اداستىرادى. مەن سەندەرگە ءبىر قىزىق ايتايىن، وسى كۇز باستالعالى مەنىڭ مەكتەپتە وقيتىن كەنجە ۇلىم، كۇندە كەشكە اياعىن، شۇلىعىن جۋىپ، اياق كيىمىن تازالاپ ابىگەر بولادى دا جاتادى. ءبىر كۇنى شەشەسى ەكەۋىمىز مۇنىڭ نە دەپ سۇرادىق. سۇيتسەك، سۇمەلەك: “اكە، اياق كيىمىمنىڭ باسى جەلىمىنەن اجىراپ كەتتى، ۇنەمى سۋ كىرىپ كەتەدى، سىزدەرگە ايتسام تىڭدامايسىزدار”، - دەيدى. قاراساق، اياق كيىمىنىڭ اۋزى يتبالىقتىڭ اۋزىنداي اشىلىپ تۇر، - دەدى كۇلىپ. ءبارىمىز قوسىلا كۇلدىك. ول كەزدە مەن ەۋروپاعا ىس-ساپارمەن كەلمەگەن كەزىم ەدى. كەلىپ كەتكەن بولسام، كۇلەر مە ەدىم، جىلار ما ەدىم. كىم ءبىلسىن؟... 

مۇنىڭ ءبارى دە وسى 2-3 جىل كولەمىندە ورىن العان وقيعالار. الايدا، سول “سروچنو”-نىڭ ءالى دە اپتىعى باسىلماي، ايدارىنان جەل ەسىپ تۇر. ءبارى دە سروچنو، الايدا، سودان وزگەرىپ، گۇلدەنىپ جاتقان جاعدايىمىز شامالى. نەگە سولاي؟

وسىدان 15 جىلدان ارتىق ىلگەرى، شاماسى 2000 جىلداردىڭ باس كەزى بولسا كەرەك، بىردە تەلەارنالاردىڭ بىرىندە قىرعىزستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ فرانسيا جانە بەنيليۋكس ەلدەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى شىڭعىس ايتماتوۆ سۇحبات بەرىپ وتىر ەكەن. سونداعى ءبىر ءسوزى ءالى كۇنگە ەسىمدە. ول: “ءبىز ەۋروپادان 100 جىل كەيىن قالدىق” -دەگەن ەدى. تانىمال تۇلعا بۇل ءسوزدى تەگىن ايتپاسا كەرەك. ءبارىبىر ءبىر عاسىر بولماسا دا، “ەلۋ جىلدا ەل جاڭا” بولارداي، كەنجەلەپ قالعانىمىز انىق. بىزدە نەگە ءبارى “سروچنو” دەگەن سۇراعىمىزدىڭ جاۋابى وسىندا جاتقان سەكىلدى. بەينەلەپ ايتسام:

- ەۋروپا عىلىم مەن تەحنولوگيا، ءوندىرىس پەن ونەردە  جانە باسقا دا سالالاردا توسەلگەن، جاتتىق رەلستىڭ ۇستىندە ءبىر قالىپتى جىلدامدىقپەن جۇيتكىپ بارا جاتقان جۇردەك پويىز سەكىلدى. ال ءبىز سول قانشاما جىل قارا وزىپ كەتكەن پويىزدىڭ سوڭىنان قۋعان اسىعىس اتتى ادام تاقىلەتتىمىز. اتىمىزدى بوربايلاپ، رەلستىڭ بىردە وڭ جاعىنا، ەندى بىردە سول جاعىنا شىعامىز ءبارىبىر جۇردەك پويىز ءبىزدى جەتكىزەر ەمەس. كەرىسىنشە، اتىمىز شارشاپ، بولدىرىپ بارا جاتقانداي. ال ءبىز سول قالجىراعان اتىمىزبەن  تەبىنىپ كەلەمىز، قالاي دا قۋىپ جەتكىمىز كەلەدى. سول ءۇشىن  ءبارىن “سروچنو” جاساۋىمىز ءتيىس، سولاي ەمەس پە؟ بۇنىڭ سىرى وسىندا جاتسا كەرەك. 

قاستەر سارقىتقان