ءسىز دە، ءبىز دە مەكتەپتە وقىپ شاكىرت بولعانبىز، تۇتاس ءومىر تالىم-تاربيەدەن تۇرادى. ارنايى مەكتەپتى كوز الدىمىزعا كەلتىرەر بولساق، مەكتەپ دەگەن وقىتۋشى مەن وقۋشىدان قۇرالادى. مەكتەپتەگى بارلىق شارۋا، ديرەكتوردان ەدەن سىپىرۋشىعا دەيىن، قاقپاسىنان تورىنە دەيىن جاڭاعى ەكى جاقتىڭ قاجەتىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالادى. مەملەكەتتىڭ ەرتەڭگى كەلبەتى، قوعامنىڭ سىر-سيپاتى وسى مەكتەپتە ەگىلىپ، مەكتەپتە باپتالادى. مەملەكەت كەن قازۋعا كوڭىل بولەدى، قىرۋار اقشا جۇمساپ الىپ زاۋىتتار سالىپ، مىڭداعان ادامداردى جۇمىسقا شەگەدى. جەر قوينىنان مۇناي-گاز ءوندىرىپ، ميللياردتاعان اقشانى سالىپ، ەل ەكونوميكاسىنا ۇلەس قوسادى. سول جۇمىستاردىڭ ءبارى ويداعىداي مۇلتىكسىز ورىندالۋ ءۇشىن بالا كەزىندە مىقتى ءبىلىم العان دەنساۋلىعى جاقسى، ونەرى ۇستەم ورەندەردىڭ جەتىلۋى ماڭىزدى. وتاندى قورعايتىن قۋاتتى ارميا قاجەت. بۇلاي الىستان وراعىتىپ ايتىپ وتىرۋىمنىڭ سەبەبى، ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراقاتىناسىن رەتتەستىرىپ وتىرۋ وتە ماڭىزدى. ءمۇعالىمنىڭ تاجىريبەسى، ءادىس-امالى، يگەرگەن ءبىلىمى جوعارى بولۋى ءوز الدىنا تابيعي زاڭدىلىق. 

ءاۋ باستا مەكتەپتەگى وقۋشىلاردى ۇلداردى ءبىر بولەك، قىزداردى ءبىر بولەك ەتىپ وقىتقان. كەيىن باتىستىق ۇلگى ول قاعيدانى ەسكىلىك ساناپ وقىتۋ جۇيەسىنەن سىرعىتىپ جاڭا «مادەنيەت» ۇل-قىزدى قوسىپ وقىتۋدى جولعا قويدى. ول جۇيە ارامىزعا ءسۇزىپ كىرىپ قولدانىسقا ەنگەلى دە عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بولعاندىقتان بۇگىنگى ۇرپاققا وتكەندى ايتساڭ، ەرتەكگى سياقتى سەزىلەرى قاق. ونى دا قويا تۇرايىن، ىشكەرىلەپ ءسوز ەتەر بولسام، ساباقتىق مۇعالىمدەردىڭ كوبىنىڭ ايەل زاتىنا اۋىپ كەتكەندىگى مەنى الاڭداتادى. ايەلدەر نازىك جاندى كەلەدى، جۇمىستا، مىنەزدە، ءبارىبىر ەركەكتەردىڭ الدىندا دارمەنسىز. بۇگىنگى وقۋشىلار باسىندا ايتقانىمىزداي ۇل-قىز بولىپ ارالاس وتىرادى، تاربيەشى بولسا تەك قانا -ايەلدەر. سوندا دەيمىن-اۋ، وتباسىندا انا تاربيەسىنىڭ كولەڭكەسىندە (اكە بالاعا قاراۋدى قويعان) ەسەيگەن ءجاسوسپىرىم مەكتەپكە بارادى دا، تاعى دا ايەلدىڭ تاربيەسىنە تاپ بولادى. ۇل بالا 17-18-گە كەلگەنشە، تۇتاستاي ايەلدىڭ ءسوزىن ەستيدى، ايەلدىڭ تاربيەسىن الادى، ايەلدىڭ مىنەزىن كورەدى. بالا قالىپتاسۋ كەزەڭىندە ايەلدەن باسقا ونەگە الاتىن ەشكىم ونىڭ جولىنان كەزدەسپەيدى، قايدا بارسا «ۇستازى» ايەل بولۋدىڭ ناتيجەسى نەگە سوقتىراتىنىن بىلەسىز بە؟ ونىڭ پسيحولوگياسىندا ءسوزسىز وزگەرىس بولاتىنى انىق. بايقالماي ءجۇرىپ بالانىڭ ءسوزى، تۇتىنۋ بۇيىمدارى، مىنەزى بۇزىلىپ بۇرمالانادى. ياعني، ايەلدىك قاسيەتتەر ۇل بالانىڭ ءونبويىنا قىلاۋلاپ قونا باستايدى دا، ول بىرتە-بىرتە قانعا ءوتىپ ومىرلىك كوزقاراستارىن، ەرىك-جىگەرىن، جىگىتتىك مارتتىگىن تومەندەتىپ، بارا-بارا «قىزتەكەگە» اينالدىرۋى دا عاجاپ ەمەس. قازاق «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى» دەپ باياعىدا ايتىپ قويعان. جىگىتتەرىمىز جەر تابانداپ، سوزدەرى شىڭكىلدەپ، ىڭىرشاقتىڭ استىندا ىرگەدە وسكەن ءشوپ سەكىلدى سارعايىپ جاسىپ تۇرادى. ولار ەرتەڭ وتانىن قورعايتىن باتىر بولار ما؟ وت پەن سۋدى كەشەتىن، قيىندىقتى شەشەتىن وجەت بولار ما؟

مەن وسى ويىمدى جيىرما جىلدان بەرگى كەزدەسۋلەرىمدە، جازعان ماقالالارىمدا ۇزدىكسىز قايتالاۋدان جالىققان ەمەسپىن. كۇدىگىم كۇشتى، ءقاۋپىم باسىم، «نەگە؟» دەسەڭىز، وسى ەلگە كەلگەلى 25 جىلدان بەرى بالالارىمىزدى وقىتىپ ءجۇرىپ كورەتىنىمىز ايەلدەر، سويلەسەتىنىمىز حانىمدار. مەكتەپتەگى ۇستازداردىڭ دەنى - ايەلدەر قاۋىمى. سەبەبى، مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى تومەن، ەركەكتەر بايلانىپ وتىرعىسى كەلمەيدى. ءمۇعالىم بولۋ قوعامدا تومەن سورتتى جۇمىستاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان ەشكىم سەگىز ساعات كوگەنكوزدەردىڭ الدىندا قالقيىپ تۇرۋدى قالامايدى. ەرلەر بۇل جۇمىسقا قىزىقپاسا، ۇستاز بولۋدى ار ساناسا، نە شارا؟ وقۋ-اعارتۋ سالاسى ەرلەرگە سۇرانىس تاستاماسا،  ايەل ءمۇعالىم بولماي، كىم ءمۇعالىم بولادى؟ وقىتۋشىلار قوسىنىنىڭ سالىستىرماسىنا قاراپ رەتتەگىسى كەلگەن ەشكىم جوق. بولاشاعىمىزدى تاربيەلەۋگە ەرلەر قۇلىقسىز. سوندىقتان دا ەركەكتىك مىنەزگە جات «تالپا» بولىپ توبەلەسەتىن بەيشارالىق بەلەڭ بەرۋدە. تۇتاس جۇيە باسىنان بۇزىلعانى انىق. پەداگوگيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارى بىتىرگەن تۇلەكتەرىنىڭ قايدا باراتىنىنا مۇلدە قارامايدى، مەملەكەتتىك وقۋ جۇيەسى دە قىرۋار اقشا توگىپ تاربيەلەگەن ماماندارىنىڭ ورنىن تابۋىنا باس قاتىرمايدى. سودان سوڭ قالىپسىزدىق پەن تەڭسىزدىك بوي كورسەتەدى. ەركەكتى ەركەكشە، ايەلدى ايەلشە تاربيەلەگىسى كەلىپ وتىرعان ەشكىم جوق. سونىڭ سالدارىنان جىگىتتەرىمىز ارميادان قاشادى، بارعاندارى ءبىرىنشى سوققىعا شىداي الماي شۇرقان شىعادى، تىعىرىققا تىرەلىپ، الدە ءبىر سۇمدىقتارعا ۇرىنادى. قوعامدا اناۋ ءبىر «انشىلەردىڭ» توبىنداي قىزتەكەلەر قىزىل الا بولىپ بويانىپ ساحنادان بوي كورسەتەدى. ءسىز بەن ءبىز كۋا بولىپ جۇرگەن شىندىق وسىلاي جالعاسا بەرەدى. ءمۇعالىمنىڭ ساپاسىنا ءمان بەرمەۋشىلىك، ەركەك بولۋىن قاداعالامايتىن نەمكەتتىلىك ۇلتتىڭ بولاشاعىنا بالتا شابۋمەن بىردەي دەپ سانايمىن. 

وسى السىزدىكتى ءدال باسقان كتل (قازىرگى بيل) وقىتۋ جۇيەسى قازاقستاندا مەكتەپ اشىپ، ۇل بالالار ليسەيى، قىز بالالار ليسەيى باعىتىن جەكە-جەكە قولعا الدى. ولاردىڭ تاربيە باعىتى، ءبىلىم بەرۋ فورماسى، قيمىل-ارەكەتى مۇلدە باسقاشا بولىپ شىعىستىق  پەن باتىستىق تەحنولوگيانىڭ وزىق ۇلگىلەرى جىمداسا بىرىكتى. قازاقستاندا 3000 - نان اسا ۇلتتىق مەكتەپ بار ەكەن دە، سونىڭ 28ء-ى  كتل (بيل). ال، شاكىرتتەردىڭ مەملەكەت ءىشى-سىرتىنداعى ءبىلىم وليمپياداسىندا العان جۇلدەلەرىنىڭ 50-60 پايىزى ءۇش مىڭ مەكتەپتىڭ ۇلەسىندە، 40-50 پايىزى 28 ليسەيدىڭ ۇلەسىندە ەكەن. دەمەك، ولاردىڭ وقىتۋ جۇيەسى، تالىم-تاربيە ءتاسىلى، رۋحاني وزەگى باسقاشا ەكەنىن وسى كورسەتكىشتەن-اق انىق كورەمىز. ولاردىڭ قىزدارىن ايەلدەر، ۇلدارىن ەركەكتەر وقىتادى. سىرلارى وزىنشە، ءبىلىم الۋ قىرلارى دا بولەك. 

داۋلەتبەك بايتۇرسىن ۇلى