قىز – ۇلتتىڭ ايناسى. ەر – ەل قورعانى. ۇرپاق ساباقتاستىعىنان باستالاتىن جان بالاسىنىڭ ءومىرى – وسى ەكى تۇلعانىڭ سارا جولىنا بايلانىستى. ال، كەلەر بۋىننىڭ ساليقالى دا سانالى بولۋى، ەلىن ءسۇيۋى، رۋحاني بايىپ، ونەگەنى بويىنا سىڭىرۋىندە ايەل زاتىنىڭ قولداۋشىسى ەر-ازاماتتىڭ ۇلەسى زور دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز.

ەر-ازامات قاشاندا ەرلەرگە ءتان قاجىر-قايراتتىڭ، ەرىك-جىگەردىڭ، اقىل-پاراساتتىڭ يەسى بولعانى ءجون. ازامات تۇلعاسىن اجارلاندىرىپ، ايشىقتاي تۇسەتىن دە وسى قاسيەتتەر. «بيىك تاۋدىڭ توبە قۇساپ مۇجىلگەنى جامان، ەركەكتىڭ ايەل قۇساپ سىزىلعانى جامان» دەگەندەي، ەر ادام جىگەرسىز بولسا، ونان نە قايىر؟ سوندىقتان كەشەگى وتكەن قيلى زامانداردا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن، كەڭ بايتاق سايىن دالامىزدىڭ تۇتاستىعىن باسقىنشى جاۋلاردان «اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن» قورعاپ قالعان اتا-بابالارىمىزدىڭ باتىرلىعى مەن قاھارماندىعى ۇرپاقتان ۇرپاققا ونەگە بولۋعا ءتيىس. ەر-ازاماتتىڭ تۇلعاسى تەك سوعىستا عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردە دە دارالانىپ تۇرسا قانداي عانيبەت!

يا، ءوز ەلىن قورعاۋعا، ەلىنىڭ نامىسىن قاشان دا اقتاۋعا دايىن ازامات – ناعىز وتان قورعاۋشىسى بولىپ سانالار، بالكىم. ءبىراق، مەنىڭ تۇسىنىگىمدەگى وتان قورعاۋشىسىنىڭ ودان دا ۇلكەن ماعىناسى بار. وتان وتباسىنان باستالادى دەمەكشى، سەنىڭ وتباسىڭ – وتان، سەنىڭ اكەڭ، اناڭ – وتان، سەنىڭ اپكەڭ، قارىنداسىڭ – وتان، سەنىڭ ءار باۋىرىڭ – وتان. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ءار ازامات سول وتاندى قورعاپ ۇيرەنۋى ءتيىس. قاراپ وتىرساق، بۇعان دا قاۋقارى جەتپەيتىن ازاماتتارىمىز جەتىپ جاتىر. كوپكە توپىراق شاشاپايمىن. ناعىز ەر دەپ اتاۋعا لايىق ازاماتتارىمىز بار. ولارعا قاراپ ريزا بولاسىڭ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا سەنىمدىلىك تانىتاسىڭ. الايدا، «ءبىراق» دەيتىن جايتتاردىڭ بارى كوڭىل قىنجىلتادى. بۇگىنگى تاڭدا قانشاما ەرلەرىمىز ۇساقتالىپ بارا جاتىر. وعان مىسال كەلتىرىپ وتكىم كەلەدى.

قاراپايىم ءبىر جاعدايدى ايتا كەتەيىن. اۆتوبۋستا وتىرعان ءساتىم ەدى. ءبىر ۋاقىتتا اياق استىنان ەلدىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان جانجال تۋىندادى. جوق، ەلدىڭ نازارىن جانجال اۋدارمادى، دارداي ەر ازاماتتىڭ قاريا اجەيگە داۋىس كوتەرۋى اۋداردى. سونداعىسى، الگى اجەيدىڭ سومكەسى جىگىتتىڭ ءاپپاق شالبارىن بىلعاپ قويعان. اڭ-تاڭ بولعان جۇرت جىگىتتىڭ اشۋىن باسۋعا تىرىسقانىمەن، الگىنىڭ قارت كىسىگە ايتارى تاۋسىلار ەمەس. «تىپ-تىنىش ۇيلەرىڭدە وتىرمايسىڭدار ما؟» دەگەننەن باستاپ، «ابدەن ماسىل بولىپ بىتتىڭدەر» دەگەن ىزاعا تولى سوزىمەن اياقتادى. بايعۇس اجەيدىڭ نە سەزىنگەنىن كىم ءبىلسىن؟ ءۇنسىز تۇرا بەردى. الگى جىگىت تە ءمىز باقپادى، كەشىرىم دە سۇرامادى، ۇيالمادى، قىزارمادى. سىرتتا مىنەز كورسەتكەن ازامات وتباسىندا دا ءدال سونداي ەكەنىنە كۇمانىم جوق. ياعني، ءوز اناسىنا داۋىس كوتەرەدى، قارىنداسىن جىلاتادى، اپكەسىن سىيلامايدى. ءوز وتانىن قورعاۋعا ول جىگىتتىڭ قاۋقارى جەتپەسى انىق. سوندا بولاشاقتا وتباسى بۇل جىگىتكە قالاي ارقا سۇيەمەك؟

بۇگىنگى قازاق جىگىتتەرىنىڭ سيقىن بۇزار تاعى دا ءبىر كۇردەلى ماسەلە – ەلىكتەۋشىلىكتىڭ ارقاسىندا تۋىنداعان شاش بوياۋ، سىرعا تاعۋ، مانساپ، اتاق قۇمارلىق. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى اجىراسقان وتباسىلاردىڭ قاتارىنا كىرۋدەگى باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى ەر-ازاماتتاردىڭ اششى سۋعا اۋەس بولۋىن تىلگە تيەك ەتسەك بولادى. مەنىڭشە، اتالعان بۇل جايتتار - بۇگىنگى قوعامنىڭ اسقىنعان دەرتى. وعان تەرەڭنەن ۇڭىلەتىن بولساق، ءتۇرلى ويلارعا كەنەلىپ، كەشەگى ۇلى اباي اتامىزدىڭ ماعىنالى ولەڭى ەسكە ءتۇسىپ، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ىندەتىن سول كەزدە ءبىلىپ، ءدوپ ءتۇسىپ قالام تەربەگەنىنە تاڭقالاسىڭ.

وسى تۇستا بارشامىزعا ماحابباتتىڭ قىزىقتى مول جىلدارىن تارتۋ ەتكەن ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ ەر-جىگىتتەرگە ارنالعان وسيەت ءسوزىن اتاپ وتكىم كەلەدى. «ۇلدار! الدىمەن ءسوزىمدى سەندەرگە ارنايمىن. مەنىڭ سەندەردەن تىلەگىم مىناداي: اينالايىندار، اراق ىشپەندەر! اراق – ازاماتتىڭ جاۋى: حالىقتىڭ، قوعامنىڭ دۇشپانى… ادام اراق ىشپەگەننەن ولمەيدى، ارانى اشىلىپ اراق ىشكەننەن ولەدى. ءاربىر اراق ىشكەن ادامنىڭ ءومىرى از، عۇمىرى قىسقا بولادى. ونىڭ ۇستىنە ماسكۇنەمنىڭ ءومىرى ءمانسىز بولادى. ادامنىڭ ءومىرى ونسىز دا قىسقا. ەندەشە، از ءومىردى ارداقتاپ، شاماڭ كەلگەنشە ماعىنالى، ءماندى ەتىپ وتكىزگەنگە نە جەتسىن، شىركىن! جىگىتتەر، قاستارىڭدا وتىرعان قىزداردى قۇرمەتتەڭدەر، ماپەلەڭدەر! الاقاندارىڭا سالىپ الپەشتەڭدەر! قىزدىڭ جانىن قيناماڭدار! قىز – بولاشاقتىڭ اناسى. قىز – الداعى ۇرپاقتىڭ اجەسى. اناڭدى ارداقتاپ، اجەڭدى قۇرمەتتەسەڭ – قىزدى سىيلا، قاراعىم!» وسى ءبىر ساتتە ءازىلحان اتامىزدىڭ «ۇلدار» دەپ وسيەت جازۋى بەكەر ەمەس. ءار قازاقتىڭ ۇلىن جالعىزىم دەپ جاناشىرلىق تانىتىپ، دۇرىس جولعا باعىت كورسەتۋى، جاقسىلىقتى ءناسىپ ەتۋى عوي.

دەگەنمەن، قازىرگى كەزدە اقىلدىڭ ەمەس اشۋدىڭ جەتەگىندە كەتىپ ارەكەت ەتەتىن ەر ازاماتتار وتە كوپ. ۇلتىمىز جايىندا تەرىس ۇعىم تۋعىزۋعا سەبەپكەر بولىپ وتىرعان، قىزدارىمىزدىڭ نامىسىن قورعاي الماعان ەر ازاماتتار بولاشاقتا ەلىمىزدى قورعاي الادى دەگەنگە كۇمان تۋادى. بالكىم، مەنىڭ بۇل پىكىرىمە ەر ادامدار قاۋىمى قارسى شىعار، ۇناتا قويماس. سەبەبى، قازاق جىگىتتەرى جايلى سىن ايتۋعا بولمايدى، بارلىعىنا كىنالى تەك قانا «قازاقتىڭ قىزدارى...» دەپ قويا سالايىق.

اقەركە سابىر قىزى