بيىلعى جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ مەملەكەتتىك بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن ءوسىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردان 980 ملرد تەڭگە الىنادى. بۇعان قوسىمشا 300 ملرد تەڭگە كوپ بالالى از قامتىلعان وتباسىلارعا جاردەماقى تولەۋ ءۇشىن الىنىپ وتىر. بۇعان قوسا جاعدايى جوق، ءۇي-جايى جوق وتباسىلارعا الەۋمەتتىك تۇرعىن ءۇي سالۋ قۇرلىسىنا 7 جىل قاتارىنان 50 ملرد تەڭگە تاعى الىنىپ وتىراتىن بولدى.
دەگەنمەن، وسىعان بايلانىستى ءبىز تىلدەسكەن ءبىرقاتار ساراپشىلاردىڭ ايتىپ وتىرعانىنداي، جاردەماقى كولەمىن وسىرە بەرۋ ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشپەيدى. بۇل رەتتە قارجىگەر ارمان ءمۋسيننىڭ ايتۋىنشا، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلارعا مەملەكەت تاراپىنان جاردەماقى تولەۋ ولاردىڭ تۇرمىسىن وڭتايلاندىراتىن ەڭ توتە جول ەمەس. بۇل ولاردىڭ ومىرلىك پروبلەمالارىن تۇراقتى شەشپەيدى.
«ارينە، بۇل ءبىر جىرتىعىن جاماۋعا كومەكتەسىن شىعار، ءبىراق قوعامداعى ماسەلەلەر تولىق شەشىلمەيدى. مىسالى، مەن ءوزىم ءبىلىم العان گەرمانيا ەلىندە «سەنىڭ جاعدايىڭ جوق ەكەن عوي، ءتورت بالاڭ بار ەكەن عوي، التىق القا يەگەرى ەكەنسىڭ» دەپ مەملەكەت جىل سايىن جاردەماقى كولەمىن وزگەرتپەيدى. ولاردا بۇعان قاتىستى بەلگىلەنگەن مەجە بار. ولاردىڭ ۇكىمەتى حالىققا «قارماق بەرىپ، بالىقتى ءوزىڭ اۋلا» دەيدى. ال ءبىز كەرىسىنشە، بالىقتى حالىققا ءوزىمىز اۋلاپ بەرىپ وتىرمىز. ءوز باسىم، حالىققا بيۋدجەتتەن بولىنەتىن جاردەماقى كولەمىن ارتتىرا بەرگەنشە، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. جۇمىسقا جارامدى ازاماتتارعا وتباسىن اسىراي الاتىن دەڭگەيدە جالاقى تولەنسە، ونىڭ مەملەكەتكە دە پايداسى تيەدى، وتباسىن دا اسىرايدى» دەدى ارمان مۋسين.
مىنە، ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، ءبىز حالىقتى وسىنداي باعىتقا جەتەلەۋىمىز قاجەت. سوندا عانا تەك جاردەماقىمەن كۇن كورىپ وتىرعان اعايىننىڭ تابىسى ارتىپ، ەڭسەسى تىكتەلەدى. ارمان ءمۋسيننىڭ بايىپتاۋىنشا، ءبىز 2003 جىلدان بەرى «التىن القا»، «كۇمىس القا» يەگەرلەرىنە ارنالعان جاردەماقىنى بىرنەشە مارتە ۇلعايتتىق. ءبىراق بۇدان ەكونوميكا دا ايتارلىقتاي العا جىلجىعان جوق. حالىقتىڭ جاعدايى دا اسا تۇزەلگەن جوق. ءبىز ماماننىڭ ءسوزى داللەلدى بولۋ ءۇشىن جاردەماقى كولەمىن قالاي وسىرگەنىمىز تۋرالى دەرەكتەردى ارنايى سىزبامەن كورسەتتىك.
سىزبادا 2017 جىلعا دەيىنگى دەرەكتەر ناقتى كورسەتىلگەن. ال 2018 جىلدان باستاپ ەلدە حالىققا تولەنەتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك مولشەرى 16 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. 2019 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنەن باستاپ كوپ بالالالى از قامتىلعان وتباسىلارعا ءاربىر ادام باسىنا 21 مىڭ تەڭگەدەن جاردەماقى تولەنبەك. جالپى، مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، اۋىلدى-ايماقتاردا حالىقتىڭ 80 پايىزى جاردەماقىمەن كۇنەلتىپ وتىر. بولاشاقتا بۇل ءبىزدى الاڭداتۋى ءتيىس دۇنيە. كۇنى ەرتەڭ مۇنداي سالماقتى ەل بيۋدجەتى كوتەرە الماي قالۋى مۇمكىن. «اۋىلدى جەرلەردە جۇمىس ورىندارىنىڭ ازدىعى، جۇمىسپەن قامتۋ جايىنىڭ ءالى دە شەشىلمەي وتىرعاندىعى راس. اۋىل حالقىنىڭ 80 پايىزى ۇكىمەتتەن بولىنەتىن جاردەماقىنى تالعاجاۋ ەتىپ كۇن كورىپ وتىر. مۇنى مەن جاقسى بىلەمىن. ءتىپتى بالا تۋعاندا بەرىلەتىن ءبىر رەتتىك جاردەماقىعا كۇنەلتىپ وتىرعاندار دا بارشىلىق. قول اياعى بالعاداي قارۋلى جىگىتتەردىڭ وزىنە اۋىلدا جۇمىس جوق. سوندىقتان ءقازىر ءبىز ءۇشىن جۇمىسپەن قامتۋ جاعىنا باسا ءمان بەرگەن ءجون. ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتىپ ادام كاپيتالىنىڭ كۇشىن ارتتىرعان ابزال. بىزدە «جۇمىسپەن قامتۋ-2020»، «وڭىرلەردى دامىتۋ-2020»، «مونوقالالاردى دامىتۋ – 2020» باعدارلاماسى بار ەدى. وسى باعدارلامالار ساۋاتتى جۇمىس ىستەگەندە اۋىل حالقىن جۇمىسپەن قامتۋ، ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ جايتتارى تياناقتى شەشىلەر ەدى. سوندىقتان ۇكىمەت بولاشاقتا وسى ماسەلەلەردى ەسكەرۋى كەرەك. حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، شالعاي اۋىلداردى دامىتۋ ماسەلەلەرى شەشىمىن تابۋى كەرەك» دەدى ارمان مۋسين.
سوندىقتان ءبىز بولاشاقتا ماماندار تاراپىنان ايتىلىپ وتىرعان تومەندەگى ۇسىنىستارعا نازار اۋدارعانىمىز ءجون:
ا) ءبىرىنشى جاردەماقىنى جىل سايىن ءۇش رەت وسىرگەننەن گورى، «جۇمىسپەن قامتۋ 2020» باعدارلاماسى، «وڭىرلىك دامۋ-2020» باعدارلامالارىنىڭ جۇمىسى جاندانۋى كەرەك.
ءا) بۇقارا مەملەكەتتىك قولداۋدى ناقتى سەزىنۋى ءۇشىن حالىقتىڭ شاعىن جانە ورتا كاسىپپەن اينالىسۋىنا جاعداي جاسالۋى ءتيىس. بۇل دا بولسا حالىقتىڭ ءوز جاعدايىن ءوزى جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبا.
ب) اۋىلعا تارتىلاتىن ينۆەستيسيا كولەمى ارتۋى كەرەك. سەبەبى قازىردە اۋىلدى-ايماقتاردا تەك قانا جاردەماقىعا كۇنەلتىپ وتىرعانداردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. اۋىلعا جەكەلەگەن ينۆەستورلار ينۆەستيسيا سالىپ، جۇمىس ورىندارىن اشۋعا كۇش سالسا، اۋىل ازاماتتارىن جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسى دە جەڭىلدەپ، ولاردىڭ وتباسىنا تابىس كوزى كىرەر ەدى دە، «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ۇستاعان شارۋا» مەملەكەتكە ماسىل بولماس ەدى.
ۆ) اۋىلدى-ايماقتاردا مال وسىرۋگە قولايلى جاعداي جاسالۋى كەرەك. قولىندا مالى بار شارۋانى دا جەڭىلدىكتەرمەن قامتىپ، مال باسىنىڭ كوبەيۋۋىنە ىقپال ەتۋ كەرەك.
«مىنە، الدىمەن وسى ايتىلعان جايتتار ەسكەرىلسە، بىرتىندەپ ماسەلەلەر دە ازايار ەدى. سوندىقتان اتالعان ماسەلەردىڭ ورىندالۋى ءۇشىن ءتيىستى ينستانسيالار ايتىلعان ۇسىنىستارعا ءمان بەرسە ءجون بولار ەدى» دەيدى ماماندار...
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ