Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى "Bai-Quat" ينۆەستيسيالىق كومپانياسىنىڭ باس قارجى كەڭەسشىسى - سايلاۋ ءابايدىلدانوۆ ازاماتتاردىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعى جونىندە، ۇلت قانىنداعى قاساڭ قاعيدالار جايىندا كولەمدى سۇحبات جۇرگىزگەن-دى. وقىرمانعا قولايلىلىق جاساۋ ماقساتىندا سۇحباتتى تاقىرىپشالارمەن ءبولىپ بەرگەندى ءجون كوردىك.
ءبىز باي بولعىمىز كەلەدى. كۇن سايىن داۋلەتتى بولۋدىڭ جولدارىن ىزدەپ، ءتۇرلى اقپارات كوزدەرىن اقتارىپ، تابىستى ارتتىرۋدىڭ سىرلارىن كىتاپتاردان قاراپ، بيزنەس-موتيۆاتورلاردىڭ ترەنينگتەرىنە قۇلاعىمىز تۇرىك جۇرەتىنى شىندىق. الايدا ءوز قاراجاتىمىزدى باسقارۋعا كەلگەندە ءتۇرلى ساتسىزدىكتەرگە ۇشىراپ، ءىسىمىز كەرى كەتىپ جاتادى. مۇنىڭ بارلىعى قارجىلىق ساۋاتتىلىقتىڭ جوقتىعىنان نەمەسە بايلىق ىرگەتاسىنىڭ دۇرىس قالانباۋىنان. ەسەپسىزدىڭ ەسەسى كەتەدى دەگەن ءسوز وسى ورايدا ايتىلسا كەرەك.
بۇگىندە نەسيەگە تاۋەلدىلىك ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك سياقتى ءورشىپ بارادى. ءاربىر 10 ادامنىڭ 8ء-نىڭ باسىندا نەسيە بار. قارىزعا باتۋ وڭاي. "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىندە جاريالانعان ۇلتتىق بانك دەرەكتەرىنە ءسايكەس، قازاقستاندىقتار ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە 6 تريلليون تەڭگە قارىز ەكەن. سوندا جان باسىنا شاققاندا ءار قازاقستاندىقتىڭ ورتا ەسەپپەن 900 مىڭ تەڭگەدەن اسا بورىشى بار. بۇل ويلاناتىن جاعداي.
وسى ورايدا قارىز الماي، نەسيەگە باتپاي، قارجىلىق ساۋاتتىلىعىمىزدى ارتتىرىپ، ءوز قاراجاتىمىزدى ءتيىمدى باسقارۋدىڭ جولدارى بار ما دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كورگەن ەدىك. ونىڭ جاۋابىن "Bai-Quat" ينۆەستيسيالىق كومپانياسىنىڭ باس قارجى كەڭەسشىسى - سايلاۋ ءابايدىلدانوۆتان سۇراپ بىلدىك. قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى قازاقي ۇعىمدارمەن ءتۇسىندىرىپ، ءوز تابىسىڭىزدى باسقارۋدى قاراپايىم تەتىگىن ۇعىندىرىپ جۇرگەن سايلاۋ ءابايدىلدانوۆ بىلاي دەيدى.
"بايلار جامان" دەگەن ساناداعى سارقىنشاقتان ارىلۋىمىز كەرەك
بۇگىنگى كۇنى جەكە قارجىنى دۇرىس باسقارماۋدىڭ سالدارىنان ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە قارجىلىق تاپشىلىق كورىپ جۇرگەن ادامدار وتە كوپ. وسىنداي باي، قۋاتتى مەملەكەتتە كەدەي ادامدار نەگە باسىم دەگەن ساۋال تۋىندايدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز قازبا بايلىقتارى جاعىنان وتە باي مەملەكەت. ۇلكەن مەملەكەتتە از عانا حالىق تۇرامىز. ءبىزدىڭ جاعدايىمىز اناعۇرلىم جاقسى بولۋ كەرەك.
جەكە قارجىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەن سوڭعى 10 جىلدا وسى تۋرالى كوپ ويلاندىم. قازاقتا "ءوزىڭ بىلمەگەندى كىسىدەن سۇرا" دەگەن جاقسى ماقال بار. سول سەبەپتى وسى ماسەلە بويىنشا بىلەتىن ماماندارعا دا سۇراقتار قويدىم. بۇل جەردە بىرنەشە ماڭىزدى ماسەلە بار. ءبىرىنشى، ەڭ ۇلكەن ماڭىزدى ماسەلە ءبىز كەڭەستەر وداعىنىڭ ءونىمىمىز. ءبىراق جاستار بۇل ساناتقا جاتپايدى. ءبىزدىڭ اكە-شەشەلەرىمىز، اتا-اجەلەرىمىز 70 جىل بويى كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇرامىندا بولدى. سول سەبەپتى كەڭەستىك يدەولوگيا سانامىزعا ءسىڭىپ قالعان. كەڭەستەر وداعىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى باعىتى باي ادامدى جامان ەتىپ كورسەتۋ بولدى. بۇل ماسەلە بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن قالدى. سوڭعى 30 جىلدان بەرى وسىدان ارىلا الماي كەلە جاتىرمىز.
ءبىز تاۋەلسىزدىك جاريالاعاننان كەيىن كاپيتاليستىك داۋىرگە وتتىك. زاڭداردى اۋىستىردىق. ۇيلەرىمىز، كوشەلەرىمىز باسقاشا بولا باستادى. شەتەلگە ادامدار شىعا باستادى. ءبارى اۋىستى، ءبىراق ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ساناسى اۋىسا قويمادى. ءبىراق، 30 جىلدىڭ ىشىندە كاپيتاليستىك زاماندى دۇرىس تۇسىنەتىن، العا قاراي ىلگەرلەپ، جاڭاشىلدىقتى جاقسى كورەتىن بۇگىنگى كۇننىڭ ادامدارى ارامىزدا پايدا بولدى. ولار ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ جاساۋشى كۇشى – بيزنەسمەندەر. بۇرىنعى قازاقستان مەن قازىرگى قازاقستاندى سالىستىرا المايمىز. ءبىز بۇگىن قانشا جاعدايىمىز ناشار دەسەك تە العا قارىشتاپ دامىعان مەملەكەتپىز. بىزدە ۇلكەن بۋىن تاۋەلسىز قازاقستاندا تۋعان ادامدار ءوستى. وسىنىڭ بارلىعىن سارالاپ قاراعان ۋاقىتتا ەسكى سارقىنشاقتان قالعان "بايلار جامان" دەگەندى قويۋىمىز كەرەك.
ءقازىر ازاماتتاردىڭ جەكە قارجى كەڭەسشىسى دەگەن زامان تالابىنا ساي جاڭا ماماندىق يەسى پايدا بولدى. ءبىز سول جاڭادان پايدا بولعان ماماندىقتىڭ يەگەرلەرىمىز. بىزگە زاڭ تۇرعىسىنان زاڭگەر، دەنساۋلىعىمىزعا بايلانىستى دارىگەر قالاي كەرەك بولسا، جەكە قاراجاتتى باسقارۋ ءۇشىن قارجى كەڭەسشىسى كەرەك. قارجى كەڭەسشىسى سىزگە ەڭ باستى ماسەلەلەردى ءتۇسىندىرىپ، قارجى ءىلىمىنىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ، نەگىزگى ىرگەتاسىن ايتىپ بەرەدى.
باي بولۋ ءۇشىن – باي بولۋعا ادەتتەنىڭىز
"قارجى بۇلاقتارى" دەگەن ماعىنا - ول جەكە قارجىنىڭ ىرگەتاسى. ءقازىر ادامداردىڭ كوبىسى بايلىق اقشا دەگەن ۋاقىتتا كوزدەرى الدىمەن قۇرالدارعا تۇسەدى. ەشقانداي اقشاسى جوق، قارجىلىق ءبىلىمى جوق ادامدار "مەن بيتكوينمەن (Bitcoin)" اينالىسامىن دەپ ايتادى. مەنىڭ 30 جىلدىق قارجىلىق تاجىريبەم بار، الايدا مەن بيتكوينمەن اينالىسپايمىن. سەبەبى مەن ونىڭ مامانى ەمەسپىن. ول بار بولعانى قارجىلىق قۇرال. قارجىلىق قۇرال ءسىزدى ەشقاشان باي قىلمايدى. ءسىزدى باي قىلاتىن ءسىزدىڭ تۇيسىگىڭىز. باي بولۋ ءۇشىن - باي بولۋعا ادەتتەنۋ كەرەك.
داۋلەتتى بولۋدىڭ ەكى قاعيداسى بار: ءبىرىنشى قاعيدا – ۇنەمى اقشاڭىزدى جيناپ ۇيرەنىڭىز. ەكىنشى قاعيدا - سول جينالعان اقشاڭىزدى ينۆەستيسيا جاساپ ۇيرەنىڭىز. وسى ەكى قاعيدانى بۇلجىتپاي ورىندايتىن بولساڭىز ءسىز مىندەتتى تۇردە باي بولاسىز. مەن ايتقان ماسەلەنىڭ ەڭ تۇپكى تامىرى مىنادا: ەڭ الدىمەن ءسىزدىڭ تۇيسىگىڭىز بەلگىلى ءبىر باعدارلامانى ورىندايدى. ءسىزدىڭ ۇيدە، مەكتەپتە العان تاربيەڭىز كەيىن ءسىزدىڭ قارجىلىق باعدارلاماڭىزدى جازادى. قارجىلىق باعدارلاما جازىلعان سوڭ مىندەتتى تۇردە ورىندالادى. سول ءۇشىن ەڭ الدىمەن تۇيسىگىڭىزدەگى باعدارلامانى وزگەرتۋىڭىز كەرەك. ول نەگە جۇزەگە اسپايدى؟ سەبەبى، ءسىز وسى تۋرالى بىلەتىن ماماننان كەڭەس العان جوقسىز نەمەسە جاقسى باعدارلامانى قابىلداپ، ول تۋرالى وقىعان ەمەسسىز.
ءبىرىنشى قاعيدا بويىنشا ءسىز اقشا جيناپ ۇيرەنۋىڭىز كەرەك. اقشانى جيناعان دۇرىس. ول داعدىعا اينالادى. مىسالى، ءسىز جۇگىرە الاسىز. ءسىز تۋا سالىپ جۇگىرىپ كەتكەن جوقسىز. جۇگىرۋگە داعدىلاندىڭىز، بەلگىلى ءبىر جاتتىعۋلار جاسادىڭىز. جۇگىرۋ داعدىسى ءسىزدىڭ ىشكى جان دۇنيەڭىزدە بار. اقشا جيناۋدا جۇگىرۋ سياقتى داعدىڭىزعا اينالۋ كەرەك. ادام داعدىلانسا ونى اۆتوماتتى تۇردە جاسايدى. ءسىز ويمەن ەمەس، داعدىڭىزبەن عانا باي بولا الاسىز. ءبىرىنشى، داعدىلانىپ اقشا جينادىڭىز، سول جينالعان اقشانى اپارىپ قىمبات كويلەك المايسىز، ۇلان اسار توي جاساپ شاشپايسىز. ءسىز ونى ينۆەستيسيا جاسايسىز. وعان دا داعدىلاناسىز.
ينۆەستيسيا دەگەنىمىز مەن ايتقان cash flow، ياعني «قارجى بۇلاقتارى». ءسىزدىڭ جەكە قارجىڭىزدا العاشقى قارجى بۇلاعى پايدا بولدى. مەنىڭ كليەنتتەرىمنىڭ ىشىندە 30-50 قارجى بۇلاعى قالىپتاسقان ادامدار بار. اي سايىن ولاردىڭ جەكە ومىرىنە اقشا وزەن بولىپ اعىپ تۇر. ءشول دالادا جۇرگەن ميلليونداعان قازاقتارعا ايتارىم وسى. ەڭ باستى ماسەلە قارجى بۇلاعىنىڭ كوزىن اشۋ كەرەك. ول كوپ بولعان سايىن ءسىزدىڭ قارجىلىق وزەنىڭىزدىڭ تولىمدىلىعى مولايادى.
