يت ارقاسى قيانداعى اتلانت مۇحيتىنىڭ ارعى جاعىنان ءبىر-اق شىعۋ، قول سوزىمداعى جىعا تانىس كورشى جۇرتقا اناۋ-مىناۋ بۇيىمتايمەن جەتىپ بارۋ بۇل كۇندەرى كىمدى «پاھ!» دەگىزسىن. ادەتتەگى شارۋاعا، ءتىپتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ ناق وزىنە اينالعانداي. بوي دا، وي دا ابدەن ۇيرەنىپ قالدى. ارينە، جادىمىزدان وشپەي جۇرگەن ەجەلگى قالىپ-ستەرەوتيپتەن اپ-ساتتە قايدان ارىلايىق، العاشىندا پولياك رەسپۋبليكاسىنا ءبىزدىڭ ون كۇندىك ساپارىمىز دا تاپ سونداي جەڭىل-جەلپى تىرشىلىك سياقتاندى. ءتايىرى، سول بۇرىنعى، ءوزىمىز سىرتتاي بىلەتىن پولشا ەمەس پە، نەسى تاڭسىق ەدى دەگەن تاپتاۋىرىن بيرەسمي وي كوكەيدە بۇلكىلدەدى دە تۇردى. ال رەسمي سۇيەنىشىمىز ودان الدەقايدا مىقتى-تىن. ادام ميسكيەۆيچ اتىنداعى پوزنان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساياساتتانۋ جانە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، دوكتور تادەۋش ۆاللاستىڭ «ءححى عاسىرداعى ەۋروپا. ەۋروپا جانە ەۋروپا وداعى داعدارىس كەزىندە. پايىمدار، شەشىمدەر مەن بولاشاق سەنارييلەر» اتتى عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياعا جەكە شاقىرتۋى كوڭىلگە ەداۋىر مەدەۋ. سونى ارقالاندىم دا الماتى – ستامبۋل – ۆارشاۆا مارشرۋتى بويىنشا سامعايتىن تۇرىك اۋە جولدارى ۇشاعىمەن جاپادان-جالعىز تارتتىم دا كەتتىم. تاۋەكەل ءتۇبى – جەل قايىق. بار سەنگەنىم – جول سۇرارلىق اعىلشىنشامنىڭ بارشىلىعى، بۇرىننان ءسال-پال بىلەتىن نەمىس ءتىلىم جانە جانقالتامدا. ءارى باتىس سلاۆياندارىنىڭ لەحيت توبىنا كىرەتىن پولياك ءتىلى دە ورىستاردان الىس قونباعان شىعار دەپ توپشىلايمىن. جاراتقان يەمە جانە ءوزىم ءتامامداعان بۇرىنعى س.م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عۇلاما ۇستازدارىنا مىڭ دا ءبىر راحمەت – پولونيانىڭ مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنىڭ بەتكە ۇستارلارىن ءبىر كىسىدەي بىلەمىن. ارعى تەگى ەۆرەي، پولياك اقىنى يۋليان ءتۋۆيمنىڭ «رەسەپتىلەر» ولەڭىن ىشتەي ءدامىل-دامىل تاماسانا قايتالايمىن، اسىرەسە ونىڭ ءۇشىنشى شۋماعى ەسىمە تۇسكەندە «ءوزىمىز عانا بىلەمىز» دەگەندەي جىميىپ قويامىن.
ءالقيسسا. مىنا سۋرەتتە باس عيماراتى مەن مۇندالاپ تۇرعان پوزنان ۋنيۆەرسيتەتىندە ءوز ارىپتەستەرىم امانقوس مەكتەپ-تەگى، ساكەن نۇربەكوۆ سىندى بەلگىلى عالىمدار «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ءبىر جىل پولياكتاردىڭ گۋمانيتارلىق جۇيەسىنە ءسىڭىسىپ، بىلىمدەرىن جەتىلدىرىپ، عىلىمي-مادەني قارىم-قاتىناستى ورنىقتىرىپ قايتقان. سول جىگىتتەردىڭ سۇيىنىشتەرى مەن كۇيىنىشتەرىن، اقىل-كەڭەستەرىن قۇلاعىما ابدەن قۇيىپ العانمىن. ال ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى، زامانالى الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناستاردىڭ بىلگىرى جەتپىسباي بەكبولات ۇلى دا ءقازىر سول جەردىڭ مۇمكىندىگىن، شاما-شارقىن باعامداپ، ەۋروستاندارتقا توسەلىپ جاتىر؛ ول دا قازاق پەن پولياك وقىعاندارى اراسىنداعى پەيىلدەستىك راي مەن شىرايدى ودان ءارى كەمەلدەندىرۋگە دانەكەر بولىپ، قاجىر-قايراتىن جۇمساپ كەلەدى. مەنىڭ ءىزىمدى الىپ بەس-التى كۇنەن كەيىن پولياك جەرىنە تابان تىرەر بەدەلدى دەلەگاسيا – «قازاق گازەتتەرى» ءجشس-نىڭ باس ديرەكتورى، ساياسات عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جۇمابەك كەنجاليندى، «دالا مەن قالا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ساپارباي پارمانقۇلوۆتى، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى، ساياسات عىلىمدارىنىڭ دوكتورى گۇلميرا سۇلتانبايەۆا باستاعان ماگيسترانتتار توبىن، قازاقستاننىڭ پولشاداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى اسقار ابدراحمانوۆتى اتالمىش كونفەرەنسياعا شاقىرتۋعا دا جەتپىسباي باۋىرىمىزدىڭ پارمەندى ىقپال تيگەنى كامىل.
ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت. ەندى كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ قۇدىرەتىنە باس ءيىڭىز. ۆارشاۆا ازروپورتى الەمگە اتى ءماشھۇر كومپوزيتور، داۋلەسكەر پيانيست فرەدەريك شوپەن اتىندا. ۆارشاۆانىڭ (الدە بۇكىل باتىستىڭ با؟) اۋە رايى بۇلىڭعىر. مۇنارتىپ تۇر. مەنى جارقىراعان جىل جۇزبەن، ەجەلگى تانىسىنداي، ورگان تۇتىكتەرىندەي گۋىلدەگەن سول اۋەجايدا قارسى العان ۆارشاۆا ەكونوميكا جانە الەۋمەتتانۋ ۋنيۆەرسيتيتەتى پرورەكتورىنىڭ كەڭەسشىسى پاني يرەنا سكۋبا عانا ما دەپ قالدىم العاشىندا – ول ماسكەۋدە وقىعان، ورىس تىلىندە جاتىق سويلەيتىن پولياك قىزى. قازاقستانعا، ءوزىمىزدىڭ الماتىعا بىرنەشە قابات ىسساپارمەن كەلىپ قايتقان. قازاقشا دا بىر-ەكى اۋىز ءسوز قىستىرا الادى.
جولباسشى حانىمعا ستامبۋلدان ۆارشاۆاعا اتتاناردا ادام ميسكيەۆيچتى ەسكە العانىمدى، تاعدىردىڭ تالكەگى شىعار، ۇلى شايىردىڭ ستامبۋلدا وپات بولعانىن بايانداي باستادىم. ول: «بىلەم، بىلەم»، - دەپ باسىن يزەيدى، مەنىڭ جۇزىمە «بۇنى ماعان نەسىن ايتىپ تۇر» دەگەندەي ابايلاي دا بارلاي قارايدى. مەن دە ءىشى-سىرتقا بىردەي كوز جىبەرىپ وتىرمىن. اەروپورتتان تەمىرجول ۆوكزالىنا دەيىن قالا پويىزى قاتىنايدى. ونى تاياۋدا عانا، فۋتبولدان ەۆروپا چەمپيوناتى بولار الدىندا جانكۇيەرلەردىڭ قامىن ويلاعان ەل وكىمەتى سىمداي تارتقان كورىنەدى. الاساپىران مەن الاشاپقىننىڭ كوكەسى اسىرەسە رەسەي قۇراما كومانداسى ويىندارى كەزىندە مولىنان بايقالىپتى. ونى «Euro news» باعدارلامالارىنان ءوزىمىز دە سان مارتە اڭداعانبىز.
بىزدەن كەيىن جولعا شىققان جۇرت بىلە ءجۇرسىن. ەۆرووداقتىڭ وزىندىك پروبلەماسى دا جەتىپ ارتىلادى. پولياك ەلى ءالى ەۆروعا وتە قويماپتى، ءوز ۆاليۋتاسىن ۋىستارىندا مىقتاپ ۇستاپ وتىر. ۆارشاۆادان پوزنانعا دەيىنگى تەمىرجول بيلەتىنىڭ باعاسى 114 زلوتىي. ەكى شاھار اراسى – ءۇش-تورت ساعاتتىق جول. التى جاندىق ارقالىقتى سالوندا ءتورت ادامبىز. ءبىر ايەل، مەنەن باسقا ەكى جاس جىگىت. حالىقارالىق باعىتتاعى ۆاگونداردا ەلەكتروندى اپپاراتتاردى ىسكە قوسۋشى ەلەكتر كەرنەۋى 230 ۆاتت ەكەن. ايەل مەن ءتور جاقتاعى بوزبالا كومپيۋتەرلەرىنە شۇقشيىپ قالىپتى. ءتۇرى ءبىزدىڭ جاقتىڭ قاراتورىسىنا كەلەتىن جىگىت، ءناسىلى، ستۋدەنت، ساباعىنا پىسىقتاۋدا. وڭ قولىنداعى اتى جوق ساۋساعىندا التىن ساقيناسى بار كەلىنشەك ينتەرنەتتەن كوركەم شىعارما شولىپ وتىرعانداي. ءوز ورنىم 61، ال ماعان قاراما-قارسى 62 ورىندىقتا جايعاسقان بۇيرا باس، كوزىلدىرىك ىلگەن جۇقالتاڭ جىگىت جۋرنالدان باس كوتەرمەيدى. ەشقايسى ۋاقىتتارىن زايا كەتىرگىسى كەلمەيدى. زۋىلداپ كەلە جاتقان پويىزداعى وسى كارتينا تاپ قىرىق جىل بۇرىنعى ترامۆاي، تروللەيبۋس، اۆتوبۋستا قولدارىنان كىتاپ، گازەت، جۋرنال تۇسپەيتىن الماتىنىڭ اياۋلى جۇرگىنشىلەرىن ەسىمە تۇسىرگەندەي.
بىرەر ساعاتتان كەيىن تەكسەرۋشى ايەل باس سۇعىپ، اق الماستاي جارقىلداعان كومپوستەرىمەن بيلەتتەرىمىزگە بەلگى سوعىپ كەتتى. مەن ءتۇرلى-تۇستى جۋرنال وقىپ وتىرعان جىگىتتى: «Excuse me، are you reading the French magazine Le Point؟»، - دەپ سوزگە تارتتىم. ول مەنىڭ بەتىمە كۇلىمسىرەي قاراپ: «A lot of interesting and useful information on the policies of French President»، - دەپ جاۋبىن تىكتەدى. راسىندا دا، فرانسيا پرەزيدەنتىنىڭ حالىقارالىق ارەنادعى بەلسەندىلىگى اسا كۇشتى. مىنا جىگىت تە وڭاي ەمەس. وسىنىڭ الدىندا عانا مەنىڭ اۋىر چەمودانىمدى جوعارىداعى جۇك سورەسىنە لىپ ەتكىزىپ تاستاي سالعان.
سىرتتا جۇرگەندە ءار مينۋتىڭ التىننان قىمبات، جۇگىرە باسپاساڭ، تالاي ۇلەستەن قۇر قالاسىڭ، ەسەڭ كەتەدى. سوندىقتان اسىقتىق تا، اپتىقتىق تا. ءوزىمىزدىڭ كوزدەگەن نىسانامىز UAM – ادام ميسكيەۆيچ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت بولعان سوڭ، ونىڭ العاشقى رەكتورىنا قالاي ىزتەت بىلدىرمەي، قالاي سالەم بەرمەي كەتەسىڭ؟ مەديسينا عىلىمى مەن پراكتيكاسىنىڭ ايتۋلى تۇلعاسى گەليودور سۆەنسيسكييمەن جارتى ساعاتتاي «رەتروسىرلاسۋعا» مۇمكىندىك الىپ، وقۋ ورنىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىنا قانىقتىم.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دۇنيەگە كەلگەن مەرزىمى – 1919 جىل. ونىڭ نەندەي ۋاقىت، قانداي زامان ەكەنىن تاريحشىلار جاقسى بىلەدى. تۇڭعىش رەكتوردىڭ «ايتۋىنا» قاراعاندا، و باستان-اق العا قويعان ماقساتتارى – شاكىرتتەرگە ۇلتتىق ءتىل مەن داستۇرگە يەك ارتقان ساپالى دا سانالى جوعارى ءبىلىم بەرۋ. سونىڭ ناتيجەسى شىعار، ۋنيۆەرسيتەتتى 1929 جىلى بىتىرگەن ماتەماتيكتەر ماريان رەيەۆسكيي، گەنريح زيگالسكيي ي ەجي روجيسكيي نەمىس-فاشيستەرىنىڭ ENIGMA اپپاراتىڭ قۇپيا كودىن اشىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ جەڭىسپەن اياقتالۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزىپتى. قۇقىق فاكۋلتەتىن ءتامامداعان حاننا سۋحوسكايانىڭ پولشانىڭ العاشقى ايەل پرەمەر-مينيسترى (1992-1993 جج.) ەكەنىن دە ەسكە الا كەتتى. وسى ۋنيۆەرسيتەت تۇلەگى، ماماندىعى زاڭگەر يان كاچمارەك 2005 جىلى «عاجايىپ مەكەن» («Finding Neverland») فيلمىنە جازعان ساۋندترەگى ءۇشىن مۋزىكا سالاسىندا «وسكار» سىيلىعىنا قولى جەتكەن. ءقازىر ۋنيۆەرسيتەت دەپارتامەنتتەرى مەن ءارتۇرلى ورتالىقتارى قالانىڭ 50 شاقتى عيماراتىنا ورنالاسقان، ونىڭ فيليالدارى گنەزنو (پولشانىڭ العاشقى استاناسى)، كاليش، پيل، سلۋبيسا قالالارىندا جۇمىس ىستەيدى، جوعارى وقۋ ورنىنىڭ 14 فاكۋلتەتىندە 47 مىڭداي ستۋدەنت ءبىلىم الادى. پولياك تىلىنە سۋ جورعا ستۋدەنت 170-تەن استام ماماندىقتىڭ ءبىرىن تاڭداي الادى. بۇگىنگى كۇنگى ەڭ سونى باعدارلامالار ءتىزىمى تومەندەگىدەي: ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، بيوفيزيكا مەن ونىڭ نانو-بيومەديسينا سالالارى، ەكونوفيزيكا، گەوەكولوگيا جانە Latvian Studies ي South African Studies سىندى جاڭا تىلدىك باعدارلامالار.
وقۋ ورنىندا 360 تيتۋليارلى پروفەسسور، 500 ۋنيۆەرسيتەت پروفەسسورى جانە 1500-دەن استام عىلىم دوكتورى مەن اعا دارىسكەرلەر (دوسەنتتەر) ەڭبەك ەتەدى. ۇزىن سانى – 3000. كىتاپحناسى اسا باي، جيىنتىق قورى 4 ميلليون تومنان اسىپ جىعىلادى، ستۋدەنتتەر كىتاپحاناعا ەمىن-ەركىن كىرىپ، ءتيىسىتى وقۋلىقتى وزدەرى الىپ شىعادى.
2002 جىلدان بەرى ۋنيۆەرسيەت پروفەسسورلارى 50-دەن استام عىلىمي جوبالاردى ۇيلەستىرۋگە بەلسەنە قاتىسۋدا، ولاردىڭ جۇمىستارىنا ەۆرووداقتىڭ عىلىمي زەرتتەۋ جانە تەحنولوگيالىق دامۋى اياسىنداعى باعدارلاماسى ارقىلى دەمەۋشىلىك كورسەتىلەدى. ۋنيۆەرسيتەتتە جىل سايىن شەت ەل ستۋدەنتتەرىنىڭ سانى دا كوبەيىپ كەلەدى. ولار ءۇشىن AMU-PIE، A YEAR AT AMU سياقتى ارناۋلى قوسىمشا باعدارلامالار قاراستىرىلعان. بۇعان اعىلشىن ءتىلىن، پولياك ءتىلى مەن مادەنيەتىن وقىتاتىن 130 تۇراقتى كۋرسى كىرەدى. جوعارى وقۋ ورنى SOCRATES/ERASMUS باعدارلاماسى بويىنشا ستۋدەنتتەر مەن قىزمەتكەرلەر الماسۋ جونىندەگى ەۋروپا باعدارلاماسىنىڭ مۇشەسى ەكەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون. ۇلتتىق ءتىلى مەن ءداستۇرىن اۋەلەتكەن، ءارى وسىنداي ارگى تاريح پەن يننوۆاسيالىق مۇمكىندىكتى ۇشتاستىرعان وقۋ ورنىنا كىم قىزىقپاسىن. رەكتوراتتا شەت ەللدىك ستۋدەنتتەرمەن جۇمىستى ۇيلەستىرۋشى لەسيا ۆەربوۆسكانىڭ مالىمەتىنە قۇلاق قويساق، Erasmus باعدارلاماسى بويىنشا قازىرگى كۇنى 300 ادام، ءوز ەسەبى جانە ءتۇرلى-تۇرلى گرانتتار ەسەبىنەن 520 ستۋدەنت ادام ميسكيەۆيچ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جاتىر. ەۆروپا ەلدەرىنەن، ازيا، امەريكا، افريكادان بارعان دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار مەن باكالاۆرلاردى بىلاي قويعاندا، قىرعىز بالاسى، فيزيكادان جاقىندا عانا دوكتورلىعىن قورعاعان، ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىسى باقىت وروزبايەۆتى، دوكتورانتتار – قاراقالپاق بالاسى ياكۋپ گەنجەمۋراتوۆ، قىرعىز بالاسى مەرلان سۋبانوۆتى، ماگيسترانتتار – استانالىق عايني نەگەماتوۆا، حورەزمنەن كەلگەن نافيسا رادجاپوۆا، قىرعىز قىزى بۇرىلسىن سۇلتانوۆا، بۇحارالىق ميرفايز نارزييەۆتەردى اتاپ ايتۋعا بولادى.
ساياساتتانۋ جانە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، پروفەسسور تادەۋش ۆاللاس تىلەگى ىسىنە ساي، پاراساتتى دا مادەنيەتتى جان ەكەنى بايقالادى. قارقاراداي حان قالپاعىن كيگىزسە دە قارابايىر ورتاسىنان اسا المايتىن جاتاعاندار سورتىنان ەمەس. پولياك يستەبليشمەنتىندە دە ەداۋىر بەدەلى بار. بيازى جىگىت اعاسى ءار ءسوزىن ولشەپ سويلەيدى. باستان اسىپ جاتقان شارۋاسىن جيىپ قويىپ بىزگە وقۋ ورنىن ارالاتىپ كورسەتتى. دەكاننىڭ ءوزى بۇرىنىراقتا وسى فاكۋلتەتتى ءتامامداپتى، ىسكەر دە ۇلگىلى شاكىرتتى ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى اسپيرانتۋرادا قالدىرىپتى. ارعى جاعى بەلگىلى – باسپالداق بويىنشا جەدەل ءوسىپ وتىرىپتى. ول: «كراكوۆ ۋنيۆەرسيتەتى پولشاداعى ەڭ بايىرعى ۋنيۆەرسيتەت، ۆارشاۆاداعى ۋنيۆەرسيتەت ەڭ ۇلكەن ۋنيۆەرسيتەت، پوزنانداعى ەڭ...» دەي بەرىپ ەدى، مەن سىناي قالجىڭداپ: «...اقىلدى اقىلى ۋنيۆەرسيتەت»، - دەدىم. ول باسىن يزەپ كۇلدى دە، بۇدان بىلاي مەن دە ەلگە سولاي ايگىلەيتىن بولامىن دەدى. دەمەك، ءازىل-قالجىڭدى دا قابىل الۋعا قاۋقارلى مەنەدجەر. كورنەكىلىگىن كوز الدىعا ەلەستەتۋ ءۇشىن سالىستىرا سويلەيىن. فاكۋلتەت عيماراتىنىڭ ساۋلەتى الماتىداعى سۇلەيمەن دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت جاڭا كورپۋسىنىڭ سىرتقى پىشىنىنە، ىشكى كەلىسىمىنە كەلىڭكىرەيدى، اۋديتوريالاردىڭ ورنالاسۋى وتە ىڭعايلى.
وسى ارادا پولياك ارىپتەستەردىڭ قوناقجايلىلىعى تۋرالى دا ءبىر اۋىز ءسوز ايتا كەتكەن ابزال. فاكۋلتەت باسشىسى تادەۋش ۆاللاس پەن ونىڭ ورىنباسارى اندجەي ستەلماح ارنايى تۇسكى قوناقاسىعا شاقىردى. ءبىزدىڭ اس-سۋ ماسەلەسى وزدەرىڭىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا ما دەگەن سۇراعىمىزعا ولار تولەرانتتىقتىڭ ناق وزىنەن تۋعانداي جاۋاپ بەردى: «ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىندە ەفيوفيادان كەلگەن ءبىر بالا وقىدى. كەيىن دوكتورلىعىن قورعادى. سول جىگىت پولياك قىزىنا ۇيلەندى. وسى جەردە ءوز بيزنەسىن جولعا قويىپ الدى. مىنا اسحانادا دايىندالاتىن ءمازىر سونىڭ قۇزىرىندا. ونىڭ بىزگە دەگەن كوزقاراسى وڭ. ءوزى تىم اقىلدى جىگىت».
ەندى رۋحاني ازىققا توقتالايىق. فاكۋلتەتتىڭ جەكە كىتاپحاناسىندا 300 مىڭداي كىتاپ قورى جيناقتالعان. فاكۋلتەتتىڭ عىلىمي كەڭەسى وتەتىن زالى دا كوز تارتارلىق، ءارى ات شاپتىرىم، ءارى سالتاناتتى. تەلەستۋدياسى، راديوستۋدياسى سوڭعى تەحنيكامەن جاراقتانعان. ينە-جىپتەن جاڭا عانا شىققان ەلەكتروندى كلاسىندا الپىس شاقتى Apple ۇلگىسىندەگى سۋداي جاڭا كومپيۋتەردىڭ بارلىعى ستۋدەنتتەر ەنشىسىندە.
ءوزىمىزدى شاقىرعان فاكۋلتەتتە 4200 ستۋدەنت وقيدى، ونىڭ 800 جۋرناليستيكا بولىمىندە. دەكاننىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ قازىرگى باعىتى – جارناما جانە قوعاممەن بايلانىس. وسى رەتتە اقپاراتتىق رىنوك سۇرانىسى ابدەن ەسكەرىلگەن. دەموگرافيالىق جاعداي ما، الدە جۋرناليستيكا سالاسى دا بىزدەگىدەي گەندەرلىك تەندەنسيا مەن گلامۋردىڭ ىعىنا جىعىلىپ بارا ما، ايتەۋىر، ستۋدەنتەرىنىڭ 30 پايىزى عانا ەر بالا، 70 پايىزى قىز بالا. ولاردىڭ وقۋ ساتىسى ءۇش جىلدىق باكالاۆريات، ءۇش جىلدىق ماگيستراتۋرا، ءتورت جىلدىق دوكتورانتۋرا شەڭبەرىندە. وسى ارادا ايتا كەتەر ءبىر نارسە – پولياك وقۋ ورىندارىندا عىلىمي دارەجە الۋدىڭ بۇرىنعى جۇيەسى دە (اسپيرانتۋرا، كانديداتتىق جانە دوكتورلىق دارەجە) ساقتالىپ قالعان، ولار بولون ۇدەرىسىنە قاجەتتىلىك، ەل مۇددەسىنە سايلىلىق تۇرعىسىنان قارايدى.
ادەيى كەلگەننەن كەيىن، شامامىز كەلگەنشە، بارىن كورىپ كەتەيىك دەپ تۇيدىك. دارىستەرىنە دە كىردىك، ەمتيحاندارىنا دا قاتىستىق. اعا دارىسكەر پەتر مۋرزانىڭ ەمتيحان الۋ ءتاسىلىن ىزدەنىس پەن كرەاتيۆتىڭ قوسپاسى دەپ باعالار ەدىم. ماسەلەن، 50 شاقتى ءبىرىنشى كۋرس ماگيسترانتىنىڭ ءبىرى – اگنەشكا تالارسكا ون مينۋت ىشىندە وقىتۋشى مەن اۋديتوريا الدىندا «جاڭا مەديا» پانىنەن ا) ءوزى تۇسىرگەن انيماسيانى؛ ءا) فوتوشەبەرلىك جۇمىسىن؛ ب) اۋديوجازباسىن قورعادى. بۇل تاقىرىپ بويىنشا اۋديتوريا دا، وقىتۋشى دا ءتيىستى سۇراقتارىن قويىپ جاتتى. مىنە، وسىنداي قىزۋ تالقىلاۋدان كەيىن عانا ماگيسترانت ءوزىنىڭ ءتيىستى باعاسىن الادى.
ساباقتى ينە ساتىمەن. ۋنيۆەرسيتەت فيليالدارىنداعى وزگە جۇزدەسۋلەر مەن دارىستەردىڭ ءجونى ءبىر باسقا، جۋرناليستيكا ءبولىمى ۇستازدارىمەن كەزدەسۋدىڭ ءجونى ءبىر بولەك. ايتىلعان كۇنى، ساعات 11.00-دە فاكۋلتەت ءماجىلىس زالىندا باس قوستىق. ءوز تىلدەرىن اسا قادىرلەيتىن عالىمدار الدىندا ءبىز ورىسشا سويلەۋگە ءماجبۇرمىز، اۋدارماشىمىز – اعا دارىسكەر سۆەتلانا سىدۋن – ۋكراينانىڭ تۋماسى. ءبىر اڭداعانىم، پولياك ينتەلليگەنسياسى ورىس ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە كەت ءارى ەمەس، ال رەسەي يمپەرياسىنىڭ بۇرىنعى جانە قازىرگى ساياساتىنا اريستوكراتتىق سالقىنقاندىلىقپەن قارايدى. ونى قويشى، ءوز تاقىرىبىمىزعا ورالايىق. ءبىز قازاقستاننىڭ وتكەن جولى، مادەنيەتى، عىلىمى مەن ەكونوميكاسى تۋرالى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ارعى-بەرگىسى، قۇرىلىمى، سىرتقى بايلانىسى، وقۋ باعدارلاماسى تۋراسىندا جارتى ساعاتتتاي اڭگىمەلەدىك. ارا-اراسىندا ارعى تەگى تۇركى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، پولياك ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى گەنريك سەنكيەۆيچتى، وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى، قانى مەن جانى تۇركى ياسەك سوبچاكتى، ۇلى اتاسى ارميان، پولياك كينوسىنىڭ حاس شەبەرى ەجي كاۆەلەروۆيچتى، بوزبالا شاعىمىزدان فيلمدەرىن كورىپ وسكەن ايگىلى رەجيسسەر اندجەي ۆايدانى، دۇنيەدەن ەرتە وتكەن تالانتتى كينواكتەر زبيگنيەۆ سىبۋلسكييدى، اي دەسە اۋزى، كۇن دەسە كوزى بار كينواكتريسالار بەاتا تىشكيەۆيچتى، پولا راكسانى، باربارا برىلسكانى، ىزىنەن قار بورايتىن كەرەمەت شاڭعىشى يۋستينا كوۆالچيكتى قازاق جۇرتى دا جاقسى بىلەتىنىن اڭعارتىپ قويامىن. ەكىنشى جاعىنان، اۋديتوريا اۋانىن باعىپ تا وتىرمىن. ريزا سياقتى، شىنايى ماعلۇماتتاردى ينتەرنەتتەن ەمەس، وسىنداي بەتپە-بەت كەزدەسۋلەردەن، جۇزبە-جۇز سۇحباتتاسۋلاردان العان الدەقايدا ءتيىمدى ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى عوي.
ارىپتەستەرىمىنىڭ قويعان ساۋالدارى دا ءوزىم مولشەرلەگەن جەردەن شىقتى. ولاردىڭ قادالاتىنى قازاقستانداعى ءسوز بوستاندىعى، «Freedom House» ۇيىمىنىڭ بىزدەگى دەموكراتيا مەن ءسوز بوستاندىعىن باعالاۋى. مەن نە دەيىن؟ دەموكراتيا مەن ءسوز بوستاندىعى سياقتى ۇعىمداردى ەشكىم مەنشىكتەپ الا المايتىنىن، ءار ەلدىڭ ءوز مەنتاليتەتى مەن مۇددەسىنە قاراي وزىندىك ولشەۋ ءادىسناماسى بولاتىنىن، ءابسوليۋتتى دەموكراتيا مەن ءسوز بوستاندىعى ءدۇيىم ەلگە اقىل ۇيرەتكىش اقش-تا دا جوق ەكەنىن ناقتى مىسالدارمەن ايقىنداپ بەرۋگە تالاپتاندىم. ادەپتەن وزبادىم، ايتپەسە ايتار ءۋاج تىپتەن كوپ ەدى. ال شاحماتشىلاردىڭ تىلىمەن ايتساق، اق پەن قارا تەڭ ويىنعا كەلىستى.
بۇل كۇندەرى پولشا ەلى ءومىر كەشۋدىڭ جوعارى ەۆروستاندارتىنا ۇمتىلۋدا. قاي جاعىنان الساق تا. ولار وسى رەتتە وقۋ ورنىنىڭ بەدەلىنە قاتتى ءمان بەرەدى. اسىرەسە جوعارى وقۋ جۇيەسىنىڭ تارتىمدىلىعى مەن تانىمدىلىعى جاعىنا باسا نازار اۋدارادى. سوندىقتان ايتۋلى حالىقارالىق عىلىمي جيىندارعا ەلدى ىرىكتەپ، تاڭداپ-تالعاپ شاقىرادى. وزدەرى بولسا، كەلگەن قوناقتار كوڭىلىنەن شىعۋعا بەك تالپىنادى. سىرتقى الەم-جالەمىمەن ەمەس، ىشكى تۇيسىگىمەن، كۇن تارتىبىنە قويىلار ماسەلەنىڭ مازمۇندىلىعىمەن. ال ءبىز شە؟ ەجەلگى قازاقى كۇمپىلدەكتىگىمىز بە، نە دەسەك تە، سلۋبيسا قالاسىندا ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنسياعا كەلگەن وكىلدەر اراسىنان قازاقستان دەلەگاسياسىن ءماجىلىس سپيكەرى ءبىرىنشى كەزەكتە، بولە-جارا اتاعانىنا ءىشىمىز جىلىپ قالدى. ىشتەي سول دەڭگەيدەن تۇسپەيىك دەدىك. ءوزى دە سولاي بولدى. پولشا جەرىنە تۇسكەن قازاق مەديا، مادەني، عىلىمي دەسانتىنىڭ جاعىمدى ءيميدجى قالىپتاسۋىنا، مەنىڭشە، رەداكتور، كوسەمسوزشى ساپارباي پارمانقۇلوۆتىڭ، تاربيەلى دە ءبىلىمدى ديپلومات اسقار ابدراحمانوۆتىڭ از ەڭبەگى سىڭگەن جوق دەپ ويلايمىن. ءبىز بۇگىنگى تەوريا مەن پراكتيكانى وسىلايشا ۇيلەستىرە العا تارتتىق.
ودان ءارى. سەكسيا ماجىلىسىندە وقىلعان تانىمال عالىم، پۋبليسيست ج. كەنجاليننىڭ «ادولف يانۋشكيەۆيچ كاك پوسرەدنيك ي سۆيازۋيۋششەە زۆەنو مەجدۋ كازاحسكوي ي ەۆروپەيسكوي كۋلتۋروي» بايانداماسىن عىلىمي جۇرتشىلىق ەرەكشە ىقىلاسپەن قابىل الدى. سونداي-اق دوكتورانت م. جاڭابايەۆ پەن پروفەسسور گ. سۇلتانبايەۆانىڭ «فورميروۆانيە ەۆرازييسكوگو كۋلتۋرنوگو پروسترانستۆا: سەگودنياشنيي دەن ي بۋدۋشەە» اتتى ورتاق تاقىرىبىنىڭ، ىزدەنىمپاز زەرتتەۋشى ج. بەكبولات ۇلىنىڭ «سۆيازي س وبششەستۆەننوستيۋ ۆ سيستەمە مەستنوگو ساموۋپراۆلەنيا» سىندى بايانداماسىنىڭ ءزارۋ ماسەلەلەرگە ارنالعانىن تىڭداۋشىلار اتاپ كورسەتتى. ءبىز دە پلەنارلىق ماجىلىستە «سوۆرەمەننىي نوۆوستنوي پاكەت جۋرناليستيكي» اتتى باياندامامىزدىڭ ۆيدەونۇسقاسىن ۇسىندىق، قازىرگى قازاق جاڭالىقتارىىنىڭ تابيعاتىنا، ولاردىڭ ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەگى ورنى مەن رولىنە توقتالدىق.
دانا قازاق: «جۇرگەنگە جورگەم ىلىنەدى»، - دەپ بەكەر ايتپايدى. ءبىز پولياك جەرىنەن دوس تاپتىق، پىكىرلەس تاپتىق. اقپاراتتىق، مادەني، عىلىمي كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتە تۇستىك. ولاي بولسا، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، بولمىستى اق ولەڭمەن كەستەلەۋشى ۆيسلاۆا شيمبورسكايا جازعانداي:
ءومىردىڭ ۇزاق بولۋىنا قاراماستان،
قىسقا بولۋ كەرەك ءومىربايان.
دەرەكتەر قىسقا مازمۇندالسىن.
پەيزاجداردى مەكەنجايلارمەن،
بۇلدىر كۇندەردى ناقتى مەزەتپەن
اۋىستىرىپ جازعىن، - دەيمىز دە.
كاكەن قامزين،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
پىكىر قالدىرۋ