جامبىل وبلىسىنىڭ بايزاق اۋدانىندا «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جوباسىنا ەنگەن تاريحي مادەني ەسكەرتكىشتەردى ساقتاۋ، ناسيحاتتاۋ باعىتىندا اۋقىمدى جۇمىستار قولعا الىنعان. اتالعان جوباعا ەنگىزىلگەن تۇيمەكەنت جۇرتى دا ولكەنى باي تاريحىنان سىر شەرتەدى دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

بۇل قالا جۇرتىنىڭ ورنى بايزاق اۋدانىنداعى تۇيمەكەنت اۋىلىنىڭ وڭتۇستىك شەتىندە ورنالاسقان. قالاجۇرتىنىڭ ماڭىنان تالاس وزەنى اعىپ جاتىر. قازاق تاريحىنداعى 2000 جىلدىقتان استام تاريحى بار جاركەنت، تاراز، مانكەنت، سايرام، تۇركىستان، وتىرار سياقتى تاريحي ءىرى قالالارىمەن اتى قاتار اتالاتىن تۇيمەكەنتتى قورشاعان قورشاۋلاردىڭ بيىكتىگى 4،5- 7 مەتردى قۇرايدى.

تۇيمەكەنت قالاشىعىنا العاشقى زەرتتەۋ جۇمىستارىن 1894 جىلى ۆ.بارتولد جۇرگىزگەن. اراعا 40 جىل ۋاقىت سالىپ مۇندا بەرنشتام جەتەكشىلىك ەتكەن جەتىسۋ ارحەولوگيالىق ەكسپەديسياسى تابان تىرەگەن. 1983 جىلى قالا جۇرتىنا بەلگىلى ارحەولوگ عالىس ماديار ەلەۋ جەتەكشىلىك جاساعان ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ارحەولوگيالىق ەكسپەديسياسىنىڭ توبى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى.

تاريحشى عالىمدار مۇندا تابىلعان جادىگەرلەر مەن قۇرىلىسىندا ساۋلەتتىك ەرەكشەلىكتەردى تالداي وتىرىپ قالانىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ VI – XII عاسىرلارىندا ءومىر سۇرگەنىن انىقتادى.

تۇيمەكەنت قالاشىعىنىڭ پايدا بولۋىنا قاتىستى اڭىزداردىڭ بىرىندە قالا اتاۋىنىڭ تۇيمە سۇلۋدىڭ قۇرمەتىنە اتالعانىن ايتىلادى. ءوز زامانىندا ءىرى ساۋدا-ەكونوميكالىق ورتالىق بولعان قالاعا ۇلى جىبەك جولى دا ايالداۋى عاجاپ ەمەس. ءقازىر مۇندا اۋدان مەكتەپتەرىنىڭ، كوللەدجدەرىنىڭ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرىنە ارناپ ەكسكۋرسيالار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. ال قالا جۇرتى اۋماعىندا بوي كوتەرگەن اۋىل بۇگىندە تۇيمەكەنت دەپ اتالادى. ءوز كەزەگىندە بۇل اۋىل اۋدانداعى ەڭ ۇلكەن ءارى حالقى كوپ قونىستانعان ەلد مەكەن سانالادى.

جالپى وسى ۋاقىتقا دەيىن بايزاق اۋدانىندا 64 تاريحي-مادەني ەسكەرتكىش تىركەۋگە الىنسا ونىڭ 4ء-ى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار، ال قالعاندارى جەرگىلىكتى ماڭىزعا يە ەسكەرتكىشتەردىڭ ساناتىنا جاتادى. رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىرى بوتامويناق اۋىلدىق وكرۋگىندەگى «قوستوبە قالاشىعى» 2007 جىلى يۋنەسكو-نىڭ «بۇكىلالەمدىك مۇرا كوميتەتىنىڭ» تىزىمىنە ەنگىزىلدى. ال 2017 جىلى «قازاقستاننىڭ 100 كيەلى جەرلەرى» ارنايى جوباسىنا «بايزاق داتقا» كەسەنەسى ەنگىزىلگەن بولاتىن.