كەشە حالىقارىلىق Moody's اگەنتىگى رەسەيدىڭ قارجىلىق جاعدايىنىڭ رەيتينگىن «ۆا1» دەڭگەيىنە دەيىن تومەندەتىپ، ونى تۇراقسىز دەپ باعالاپ، «رەسەيدىڭ قارجىلىق جۇيەسى ونىڭ ىشىندە اسىرەسە مەملەكەتتىك وبليگاسيالار جۇيەسى قوقىسقا مالتىقتى» دەپ مالىمدەدى.
ال مەملەكەتتىك وبليگاسيا بيۋدجەت شىعىنىن جابۋ ءۇشىن جانە ءتۇرلى مەملەكەتتىك ءىرى جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن شىعارىلاتىندىقتان ءبىز بۇل تاقىرىپتى قاۋزاۋدى ءجون كوردىك. كورشى ەلدىڭ مەملەكەتتىك وبليگاسيالارىنىڭ رەيتينگىنىڭ تومەندەۋى بىزگە نەنى اڭعارتادى؟ جالپى، مەملەكەتتىك وبليگاسيالارىنىڭ قۇنى تۇسە باستاسا رەسەي بولاشاقتا بيۋدجەت شىعىنى مەن ءىرى جوبالارىن قالاي قارجىلاندىرماق؟ مۇنداي جاعدايدا قازاقستانعا قالاي ساقتانۋ كەرەك؟
جالپى، رەسەيگە ينۆەستيسيا ازايار بولسا، وندا كورشى ەلدى مىسقىلداۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى رەسەي باستىسى بىزگە كۇش سالاتىنىن ماماندار جاسىرماي وتىر. ءقازىردىڭ وزىندە رەسەيدىڭ بيۋدجەتتىك شىعىندارى ءۇش ايدىڭ كولەمىندە ارتىپ، حالىقتىڭ اقشالاي تابىستارى كەمىپ ەلدە جۇمىسسىزدار سانى دا ارتىپ وتىر. مىسالى، بۇعان دەيىن رەسەيگە كۇردەلى سالىمدار قۇيعان ينۆەستور مەملەكەتتەردىڭ ۇلەس سالماعى: گەرمانيا – 20،2% (4001 ملن دوللار)، كيپر – 11،8% (2327 ملن دولل)، ۇلىبريتانيا – 11،5% (2271ملن دولل)، شۆەيساريا – 6،8 (1349 ملن دولل)، فرانسيا – 6% (1184 ملن دولل)، نيدەرلاندى – 5،9% (1168 ملن دولل)، اقش – 5،7% (1133 ملن دولل)، جاپونيا – 2،2% (441 ملن دولل)، اۆستريا – 1،9% (376 ملن دولل)، شۆەسيا – 0،7% (139 ملن دولل) ەدى. ال ءقازىر رەسەيگە اتالمىش ەلدەردەن كەلەتىن قارجى كوزى تىم ازايىپ كەتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءقازىر رەسەيدىڭ قالتاسى تەسىك.
بۇعان قاتىستى ەكونوميست-عالىم بەيسەنبەك زيابەكوۆ:
«رەسەيدەن كەتىپ جاتقان ينۆەستيسيانىڭ بىزدەن دە كەرى قاشپاۋى ءۇشىن مەملەكەتىك تۇرعىدا قورعانۋ، ساقتانۋ شارالار اتقارىلۋى ءتيىس. ءتىپتى ءبىز سول رەسەيدەن كەتىپ جاتقان ينۆەستيسيانىڭ اينالىپ كەلىپ قازاقستان ەكونوميكاسىنا قۇيىلۋىنا جاعداي جاساعانىمىز ابزال. ەگەر ءساتتى پايدالانىپ رەسەيدەن قاشىپ جاتقان ينۆەستيسيانى ءوز ەلىمىزگە اكەلە الساق، بۇل وڭدى شەشىم بولار ەدى. ارينە ول ءۇشىن سالماقتى، ساۋاتتى تاسىلدەردى ۇيرەنۋ، زەرتتەۋ كەرەك. ءقازىر رەسەيدىڭ «روسنەفت»، «گازپروم»، «ترانسنەفت» ءتارىزدى كومپانيالارىنا قارجى تابۋ قيىنعا سوعىپ وتىر. بۇل كومپانيالارعا ينۆەستيسيا سالۋدان ەۋروپالىق ينۆەستورلار باس تارتىپ وتىر. نەگىزىندە، رەسەيگە ينۆەستيسيا ازايسا، ينۆەستيسياسى ازايعان رەسەي ەندى بىزگە ءوز ءونىمىن قىمباتقا ساتا باستايدى. سول ارقىلى از دا بولسا ءتۇسىم كورگىسى كەلەدى. سوندىقتان رەسەيدىڭ ءىرى كومپانيالارىنىڭ دامۋ ساتىسى تومەندەپ، قارجى تابۋ قيىنداسا بۇل بىزگە دە وڭاي بولمايدى. بىرىنشىدەن، رەسەي ەندىگى كەزەكتە بىزگە بەرەتىن ونىمدەرىن ەكى ەسەگە قىمباتتاتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، كەدەندىك ءتۇرلى تاريفتەر ەنگىزىپ وداق اياسىندا جەڭىلدىكتەر الۋدى قيىنداتۋى عاجاپ ەمەس. ۇشىنشىدەن، رەسەي كەدەننىڭ تالابىنا ساي تەحنيكالىق رەگلامەنتتەردى، كەدەندىك سالىقتاردى، ققس ءوسىرۋى دە ابدەن مۇمكىن. تورتىنشىدەن، ەلدەگى رەسەيمەن بىرىككەن كاسىپورىنداردى رەسەي تاراپىنان قارجىلاندىرۋ قيىنداپ، ءقايسىبىر كاسىپورىنداردىڭ جايى الدەن قيىنداي باستادى. بۇل دا ءبىزدى ويلانتۋى ءتيىس. جالپى، كورشىدەگى احۋالدىڭ قيىنداۋىنان بىزگە دە وڭاي بولمايدى. بۇل ارادا ءبىز وتاندىق وندىرىسكە عانا ارقا سۇيەي الامىز. دەمەك بىزگە قىسقا مەرزىم ىشىندە شيكىزاتتى سىرتقا شيكى كۇيىنشە جىبەرە بەرمەي ەڭ سوڭعى دايىن ونىمگە دەيىن ءونىم ءوندىرۋ سالاسىنىڭ دامۋىنا كۇش سالۋ كەرەك. ولاي ەتپەسەك ءبىزدىڭ وسىپ-ونگەن ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىمىز ەكىتالاي...
مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، رەسەيدىڭ وبليگاسيالار نارىعىنداعى احۋالدىڭ كەرى قۇبىلۋى جاقسى نىشان ەمەس. سەبەبى رەسەي ەندى ءوزىنىڭ ينۆەستورلارىن ودان ءارى جوعالتىپ الماس ءۇشىن التىن-ۆاليۋتا قورىنداعى قارجىسىنا دا قول سالا باستايدى. ال بۇل ارەكەت ەلدە التىن-ۆاليۋتا قورىنىڭ ازايۋىنا جول بەرەدى دە، ودان ءارى قور ازايعاننان كەيىن رەسەي ءرۋبلدىڭ باعامىن تەجەپ ۇستاپ تۇرا المايدى. سوندىقتان بولاشاقتا جاعداي بۇلاي قالىپتاسار بولسا، ءرۋبلدىڭ قۇنسىزدانۋى جالعاسا بەرەدى. «ال مۇنىڭ ارتى تەڭگەنىڭ ديەۆالۆاسياعا ۇشىراۋىنا اپارىپ سوقتىرادى. ەكونوميكاسى رەسەيمەن بايلانعان مەملەكەت رەتىندە ءبىز بۇدان قاۋىپتەنۋىمىز كەرەك» دەيدى ماماندار.
«بۇل جەردە ەكونوميكاسى رەسەيگە بايلانىپ وتىرعان ەل رەتىندە تەڭگەنىڭ قۇنىن تاعى تۇسىرۋىمىزگە تۋرا كەلەدى. ءقازىر رەسەي ينۆەستورلارىن جوعالتىپ الماۋى ءۇشىن، ەلدەگى بانكتەردى قولداۋ ءۇشىن تاعى باسقا تولىپ جاتقان شىعىنداردىڭ ورنىن جابۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ التىن ۆاليۋتا قورىن ازايتىپ الىپ وتىر. التىن ۆاليۋتا قورى ازايعان ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ دا قۇنى تۇسە بەرەدى. بۇعان قوسا رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك وبلتگاسيالار نارىعىنا سالىناتىن ينۆەستيسيا كولەمى دە تىم ورتالانىپ كەتتى. مۇنىڭ بارلىعى ءرۋبلدىڭ قۇنىن تۇسىرمەسە وسىرمەيدى. ارينە، رەسەي ۋاقىتشا ۇستاپ تۇرا الار، ءبىراق ول كوپكە سوزىلمايدى. سوندىقتان بۇل ارادا رۋبل ديەۆالۆاسياسى ءالى جالعاسىن تاباتىنىن اڭعارامىز. ال بۇل ارتىنشا تەڭگەگە دە وڭاي بولمايدى»، – دەدى بەيسەنبەك زيابەكوۆ.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ