قازاقستاننىڭ مۇنايلى ەل ەكەندىگى اقيقات. راسى كەرەك، قازىرگى كەزدە مۇناي قازاقستاندا بارىنشا قۋاتتى ءوندىرىلىپ كەلەدى. مۇنايلى ەلدىڭ بىلايعى سالاداعى جەتىستىكتەرى دە جەتەرلىك. ءبىراق ەسكەرەتىن نارسەلەر دە بار. ول–مۇناي باعاسىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى نەمەسە ونىڭ تومەندەمەۋى دەپ بىلەمىز. سوندىقتان دا قازىرگى كەزدە پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن شيكىزاتتىق ەمەس سالانى دامىتۋ كوزدەلىپ جاتىر. ءبىراق ءبىر نارسە اقيقات: قازاقستان تمد ەلدەرى اۋماعىنداعى مۇناي ەكسپورتتايتىن نەگىزگى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. بۇل فاكت. ەندىگى ماسەلە، وسىنى ۇتىمدى پايدالانا ءبىلۋىمىز قاجەت. ءبىراق قالاي؟
- ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان نارىعى وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇنايدان نەمەسە ودان وندىرىلەتىن ونىمدەردەن ەش تاپشىلىق كورگەن جوق.
- قايتا سىرتقى ەلدەرگە ەكسپورتتاۋ كولەمىن ۇلعايتىپ جاتىر.
- 2018 جىلى قازاقستاندا مۇناي ءوندىرىسى كولەمى 90 ميلليون تونناعا جەتتى. بۇل ارينە جوعارى جاعداي.
- ەلىمىزدە اتىراۋ، پاۆلودار جانە شىمكەنتتە ءۇش مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى بار. ولاردىڭ ءبىرازى قايتا جاڭعىرتىلۋدان ءوتتى. ال مۇنىڭ پايداسى وتە ۇلكەن.
- وسىعان بايلانىستى قازاقستان جىل سايىن مۇناي وڭدەۋ كولەمىن 17 ميلليون تونناعا ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل ارينە ۇلكەن ناتيجە.
- ساۋد ارابياسىنداعى مۇناي وڭدەۋ وبەكتىلەرىنە شابۋىل جاسالعاننان كەيىن راسى كەرەك، الەمدە «قارا التىننىڭ» باعاسى شارىقتاپ كەتتى. بۇل ارينە مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەرگە ءتيىمدى.
- ونىڭ ۇستىنە باسقا ەلدەرمەن سالىستىرمالى تۇردە العاندا، قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق جاعىنان ورنالاسۋىندا ارتىقشىلىقتار بار.
- اتاپ ايتار بولساق، ءبىزدىڭ ەل باتىسقا قاراي ەۋرووداق مەملەكەتتەرىنىڭ نارىعىنا، ال شىعىسىندا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن نارىق قىتايعا مۇناي ەكسپورتتايدى.
- قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ قايتا جاڭعىرتىلۋىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان جانار-جاعار ماي نارىعىندا ۇلكەن الەۋەتكە يە بولىپ وتىر.
- وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ ۇكىمەت شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى 2025 جىلعا قاراي ەكى ەسەگە ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
- بۇكىلالەمدىك Doing Business-2018 بانكىنىڭ رەيتينگى بويىنشا، قازاقستان 196 ەلدىڭ ىشىندە 28- ورىندا تۇر.
- ەندىگى مىندەت – جەكە زاڭنامانى نىعايتۋ، سونىمەن قاتار، ينۆەستورلارعا قولايلى ۇسىنىس جاساۋ. بۇل ورايدا قازاقستان ينۆەستيسيا سالۋعا ىڭعايلى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر.
- جىل وتكەن سايىن الەمدە مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىنە سۇرانىس ارتا تۇسۋدە. سوندىقتان مامانداردىڭ باعالاۋىنشا، الداعى ۋاقىتتا ورتالىق ازيا ايماعىندا مۇناي ونىمدەرىنە سۇرانىس ارتادى.
قالاي ايتقاندا دا، قازىرگى كەزدە جانار-جاعار ماي، موتور مايلارى مەن كولىككە قاتىستى باسقا دا شيكىزاتتارعا سۇرانىستىڭ ارتىپ بارا جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. مۇنداي جاعدايدا قازاقستان مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىنە ەكسپورتتى ارتتىرادى.
ايتا كەتۋ كەرەك، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان تاراپى وپەك كەلىسىمدەرىن ادال اتقارىپ وتىر. جالپى كەز كەلگەن مۇناي ەكسپورتتايتىن وپەك-كە مۇشە مەملەكەتتەر ءوز الدىنا مىندەتتەمە الادى. مىسالى، قازاقستان تاۋلىگىنە شامامەن 1،86 ميلليون باررەل بولۋى ءتيىس. جالپى بۇل مىندەتتەمە العان كەز كەلگەن ەلگە ءتان. بۇل نە ءۇشىن كەرەك؟ مۇناي نارىعىن رەتتەۋ ءۇشىن. ولاي بولماعان جاعدايدا نارىق بۇزىلادى. ءار ەل ءوز مۇنايىن شەكتەن تىس ءوندىرىپ نارىققا ساتا بەرۋى قيسىنسىز ءىس. سوندىقتان وپەك الدىنداعى مىندەتتەمەنى ورىنداۋ دا پارىز. بۇل جولدا قازاقستان ادال ەكسپورتەر ەكەندىگى بۇل ەندى ناقتىلىق.
پىكىر قالدىرۋ