«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا تۇزىلگەن قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرى كارتاسىنا جالپىۇلتتىق ماڭىزعا يە نىسان رەتىندە تىزىمگە الىنعان «اقىرتاس» ساراي كەشەنى جايىنداعى مالىمەتتەر تاريحقا 1200 جىلدان بەلگىلى بولعانىمەن عالىمدار بۇل نىساننىڭ پايدالانۋ ماقساتى جايىندا ءبىر بايلامعا كەلگەن جوق، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

تاريحشىلار كەلتىرگەن مالىمەتتەردەن «اقىرتاس» ساراي كەشەنىنىڭ ىرگەتاسى VIII-XII عاسىرلاردا قالانعانى بەلگىلى. زەرتتەۋشىلەر كولەمى 2،5 گەكتار بولاتىن كەشەننىڭ 70-كە جۋىق بولمەسى مەن 15 كولوننا گالەرەياسىنىڭ ورنىن تاپقان. سونداي-اق مۇندا ورتادا جارتى گەكتار اشىق الاڭ دا بار. دەرەكتەردە «اقىرتاس» كەشەنىنىڭ دۇنيەنىڭ ءتورتۇرىشىنا باعىتتالعان ءتورت قاقپاسى بولعاندىعى دا ايتىلادى.

دەگەنمەن اياقتالماي قالعان ءىرى تاريحي-ساۋلەتتىك نىساننىڭ ءاۋ باستاعى پايدالانۋ ماقساتىنا قاتىستى عالىمداردىڭ ويى ءبىر ورتادا شىقپاي وتىر. ماسەلەن عالىمداردىڭ ءبىر توبى اقىرتاستىڭ قۇپياسىن اراب دەرەكتەرىنەن ىزدەيدى. وندا ءدال وسى ماڭدا ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى قالا رەتىندە تاريحتا قالعان كاسريباس قالاسىنىڭ بولعاندىعى ايتىلادى. اقىرتاستى ءدال وسى قالانىڭ ورنى دەۋشىلەر دە بار. ال ەندى ءبىر دەرەكتەر اتلاح شايقاسىنان سوڭ جۇڭگو مەن اراب بيلەۋشىلەرى كەلىسىپ، قالا سالۋعا كىرىسكەنى ايتىلادى. الايدا بەلگىسىز سەبەپتەرگە بايلانىستى قۇرىلىس توقتاپ قالعان.

قالاي دەسەكتە 130 جىل بويى زەرتتەلگەنىمەن اقىرتاس اقيقاتىنا قاتىستى عالىمداردىڭ بولجامى دا ءارقيلى. اقىرتاس جايىنداعى ەڭ العاشقى دەرەك 1222 جىلى قىتايدان شىڭعىسحان قوسىنىنا بارعان داوسس تاحۋاسى چان-چۋن ءوزىنىڭ ساياحات كۇندەلىگىندە كەزدەسەدى. ول: «جول بويىندا تاستان تۇرعىزىلعان قالاعا تاپ بولدىق. قىزىل ءتۇستى تاستان قالانىپتى. ەجەلگى اسكەري قونىس مەكەنىنىڭ بەلگىلەرى بايقالادى» دەگەن دەرەكتەردى كەلتىرەدى.

ال پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاق جەرىن زەرتتەۋگە جۇمساعان پولكوۆنيك چەرنيايەۆتىڭ اسكەري ەكسپەديسياسى قۇرامىندا بولعان سۋرەتشى م.س.زنامەنسكيي اقىرتاستىڭ بەينەسىن قاعازعا تۇسىرەدى.مۇنان بولەك ءبىر توپ ورىس عالىمدارى اقىرتاستى بۋددا، نەستوريان عيباداتحانالارى بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتادى. وسى نىسانعا 30 جىل زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ورىس عالىمى اكادەميك گ.پاسيەۆيچ مۇنداعى قۇرىلىستىڭ اسقان دالدىكپەن جانە بەرىك ماتەريالدى قولدانا وتىرىپ جاسالعانىنان تاڭدانىسىن بىلدىرەدى.

ال قازاقستاندىق تاريحشىلار اقىرتاستىڭ الدەبىر لاۋازىم يەسىنە ارناپ سالىنىپ، قۇرىلىسى اياقتالماي قالعان الىپ قۇرىلىستىڭ ىرگەسى دەگەن دەرەك كەلتىرەدى.

بۇل دەرەكتى عىلىمي-زەرتەتۋ جۇمىستارىن فرانسۋز عالىمدارىمەن بىرگە جۇرگىزگەن اكادەميك كارل بايپاقوۆ تا راستايدى. عالىمدار توبى نىسان قۇرىلىسىنىڭ يراك پەن سيرياداعى ورتا عاسىرلىق قۇرىلىستارعا ۇقساس بولۋىندا العا تارتادى.