ەلىمىزدىڭ ساياسات ساحناسىندا ءبىراز وزگەرىستەر بولعالى جاتىر. كوپ ۇزاماي جاڭا پارتيالار دۇنيەگە كەلۋى مۇمكىن. دەمەك ساياساتتىڭ كورىگى قىزا تۇسپەك. بۇدان ءبىراز بۇرىن «بايتاق - بولاشاق» ەكواليانسىنىڭ ءتوراعاسى ازاماتحان ءامىرتاي، تابيعات جاناشىرى مەلس ەلەۋسىزوۆ، قوعام بەلسەندىسى جانبولات ماماي جانە مۇحتار تايجان «پارتيا قۇرامىز» دەپ ءوز ويلارىن جاريا ەتكەن. الايدا ناقتى تىرلىك جاساپ جاتقان ەشكىم جوق سەكىلدى. ايتىلعان ءسوز، ايتىلعان ورىندا قالىپ قويعانداي. دەگەنمەن سوڭعى كەزدە ساياسات الاڭىنا جاڭا ءبىر كۇشتىڭ شىققالى جاتقانى تۋرالى دەرەك شىقتى. ول - حاق. تاراتىپ ايتساق، حالىققا ادال قىزمەت پارتياسى. ءبىز ءالى تىركەلە قويماعان پارتيانىڭ جەتەكشىسى توعجان قوجالييەۆاعا جولىعىپ، اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
-بۇگىنگى كۇنى قوعامدا پارتيا قۇرامىز دەيتىندەر بارشىلىق. ءبىراق سولاردىڭ اۋىز ەكى تۇردە ايتقاندارى بولماسا، ناقتى تىرلىكپەن اينالىسىپ جاتقانىن كورمەدىك. ايتەۋىر «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتەنىڭ» كەبىن كيىپ جۇرگەندەر سەكىلدى. ال، سىزدەر شە؟ جالپى پارتيا قۇرۋ تۋرالى وي نەدەن تۋدى؟ نە اسەر ەتتى؟
–مەن بۇدان ءسال بۇرىن ناۋرىز ايىندا «ارۋانا» ايەلدەر قۇرىلتايىن قۇرعانمىن. ويتكەنى ءدال سول تۇستا كوپ بالالى انالار ماسەلەسى قوعامدا وتكىر تۇردى. بۇعان نە اسەر ەتكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەتىن بولارسىز. ەلوردادا بەس بالانىڭ شەيىت بولۋى كوپ بالالى انالار پروبلەماسىن الدىڭعى شەپكە شىعاردى. كوپ بالالى انالار ماسەلەسىمەن اينالىسا باستاعاندا، جاعدايدىڭ اۋقىمى تىم كەڭ، تىم تەرەڭ ەكەنىن اڭعاردىم. كىشكەنتاي ۇيىممەن ۇلكەن ماسەلەلەردى شەشۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن سەزدىم. ديۆاندا وتىرىپ الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى اقىل ايتىپ، دانىشپانسىعاننان گورى، حالىقپەن تىكىلەي بايلانىسقا ءتۇسۋ ءۇشىن، «نەگە پارتيا قۇرىپ، ەلدەگى تۇيتكىلدى ماسەلەلەرمەن اينالىسپاسقا؟» دەگەن وي كەلدى. ويلاندىق. تولعاندىق. اقىرى پارتيا قۇرۋعا كىرىستىك. ويتكەنى ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعدايدى شەشۋ ءۇشىن سوڭىندا مىڭداعان ادامى بار كۇش كەرەك ەكەن.
–دەگەنمەن قازاقى ورتادا «بايتال شاۋىپ بايگە الماس»، «قاتىن باستاعان كوش وڭباس» دەگەن ۇعىم بار. ءقازىردىڭ وزىندە ەل اراسىندا سىزگە دەگەن سەنىمسىزدىك بار.
–ونى مەن دە ەستىپ جاتىرمىن. ءبىراق كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ. ايتا بەرسىن. ءبىز ءوزى سوناۋ اتام زاماننان وزا شاپقاندى «وماقا اسسا ەكەن» دەپ كۇندەۋگە بەيىم جۇرتپىز. كەرىسىنشە، «قىز دا بولسا، ەر جىگىتتىڭ تىرلىگىن جاساپ جاتىر ەكەن. اق جول!» دەيتىندەر كەم. مەيلى، كىم نە دەسە ، و دەسىن.
اتا-بابامىز ءجۇرىپ وتكەن، سوناۋ ارعى تاريحقا كوز سالايىقشى، ساق داۋىرىندە ءومىر سۇرگەن، ەلى، جەرى ءۇشىن سىرتقى جاۋلارمەن الىسىپ وتكەن، ءبۇتىن ءبىر تايپاعا باسشى بولعان تۇمار (توميريس)، زارينا سەكىلدى ەرجۇرەك اپالارىمىز بولعان. ءتىپتى اناۋ كوكتۇرىكتەر زامانىندا دا بۋمىنعا، ەستەمىسكە، بىلگە مەن كۇلتەگىنگە، دانا تونىكوككە جار بولعان انالارىمىز دا تەگىن ادام بولماعان. سولاردىڭ وتباسىنداعى قولداۋىمەن قاعاندارىمىز كۇنشە كۇركىرەدى، دانالارامىز ابىز بولدى. ەل بولدى، قاعانات بولدى. كۇلدە جاتقان حالقىن كۇنگە كوتەردى. بەرى كەلەتىن بولساق، كەشەگى سۇزگە حانىم، قاراكەرەي قابانباي باتىردىڭ جارى گاۋھار، ودان كەيىنگى بوپاي، ايعانىم حانىمدار شە؟ ءيسى قازاقتا ەل باستايتىن دانا، باتىر قىزدار كوپ بولعان. ءبىز رۋحتى حالىقپىز. سول باتىر، دانا اپالارىمىزدىڭ جالعاسى ىسپەتتى، بۇگىنگى كۇنى مەن پارتيا قۇرىپ، ەلدەگى ساياسي ىسكە ارالاسىپ، حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاعىم كەلىپ جاتسا، ونىڭ نەسى ايىپ؟ قايتا قولداۋ كەرەك ەمەس پە؟ بىلمەيمىن، بويىمدا قۇداي بەرگەن ءبىر قاسيەت بار. ول – قايراتكەرلىك. العا قويعان ماقساتىما جەتپەي تىنبايتىن اداممىن. وعان ەرىك-جىگەرىم جەتەدى. پارتيا قۇرامىن. ول پارتيا حالىقتىق پارتيا بولۋى ءتيىس!
–«ساياسي پارتيالار» تۋرالى زاڭنىڭ ككەدەرگى كەلتىرەر تۇستارى وتە كوپ، تىركەۋدەن ءوتۋ ءۇشىن 40 مىڭ ادامنىڭ قولىن جيناۋ، ءار وبلىستان بولىمشە اشۋ. بۇعان مۇمكىندىكتەرىڭىز بار ما؟
–ءيا بىزدە پارتيا قۇرۋ ءۇشىن قولدان جاسالىناتىن كەدەرگىلەر وتە كوپ. الايدا «سولاي ەكەن» دەپ قاراپ وتىرۋعا بولمايدى. بەل بۋدىق پا، سوعان جەتۋگە تىرىسۋ كەرەك. حالىق قولدايدى دەپ سەنەمىن. ويتكەنى ساياسي ومىردەگى ءولى تىنىشتىقتان قاجىعان حالىق جاڭا ويىنشىلاردىڭ كەلۋىن اسىعا كۇتىپ وتىر. دەمەك، ەلدىڭ كوكەيىندەگىسىن ايتساڭ، قوردالانىپ قالعان الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىگىڭ بار ەكەنىن سەزىندىرسەڭ، وندا حالىق سوڭىڭنان ەرەدى. ونداي جاعدايدا 40 مىڭ قول جيناۋ قيىن بولمايدى. تاعى ءبىر مىسال، وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا حالىق ساياسات الاڭىندا بۇرىنعى تاپتاۋرىن تۇلعالاردى ەمەس، جاڭا ويىنشىلاردىڭ كەلۋىن كۇتىپ وتىرعانىن كورسەتتى. كەيبىرەۋلەر ايتادى، ەلدە ءبىر- ەكى پارتيا بولسا جەتەدى دەپ. پارتيانىڭ كوپتىگىنەن قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. مىنا كورشى ايىرقالپاقتى اعايىنداردا (قىرعىزستاندا) 240 پارتيا بار ەكەن. كىشكەنتاي عانا ەل. سودان بولار، ولاردا ساياسي الاڭ ۇنەمى قىزۋ. رەسەيدە پارتيا قۇرۋ ءۇشىن 500 ادامنىڭ قولى كەرەك. قازاقستاندا 40 مىڭ ادامنىڭ قولى قاجەت. بۇل سۇمدىق قوي! ەلىمىزدە التى پارتيا بار. ءبىراق بىزدە بيلىك پارتياسى عانا تىرلىك جاسايدى. قالعاندارى «ءولى». تەك سايلاۋ كەزىندە عانا «جىبىرلاعان» بولادى. بولدى! سودان كەيىن ولاردى ەشكىم بىلمەيدى، قولدامايدى، سوڭىنان ەرمەيدى. ەگەر دە مەنىڭ پارتيام تىركەلەتىن بولسا، ءبىز حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەۋگە دايارمىز. ءتىپتى تىركەلمەگەننىڭ كۇننىڭ وزىندە دە جۇمىسىمىزدى توقتاتپايمىز. ويتكەنى ۇلت مۇددەسى ءۇشىن ازدى –كوپتى قىزمەت ەتۋدىڭ ءوزى ابىروي.
–جارايدى، پارتيا تىركەلدى دەيىك، ەڭ ءبىرىنشى نەنى قولعا الماقسىزدار؟
–ول – ءبىلىم سالاسى. ساپاسىز ءبىلىم، مەملەكەتتى كوركەيتپەيدى. بايقايسىز با، ءقازىر، ءوز ىسىنە بىلىكسىز ماماندار كوپ. ءبىلىمى كەم. وقىعان -توقىعانى از. دەمەك، ءبىلىم سالاسىنا ۇلكەن رەفورمالار قاجەت. ەلىمىزگە كەرەگى – بىلىكتى دە ءبىلىمدى ازاماتتار. سولار عانا مەملەكەتتى العا سۇيرەيتىن تەگەرشىك بولا الادى. دەگەنمەن ەڭ باستى قولعا الاتىن ماسەلە، ول بۇگىنگى جۇيەنى وزگەرتۋ كەرەك. بار كۇشتى سوعان سالارىمىز حاق. ەلدە ساياسي رەفورمالار جاسالماي، بىردەڭە وزگەرە قويادى دەگەنگە سەنبەيمىن.
––بايقايمىن، ءسىزدىڭ اينالاڭىزعا توپتاسقانداردىڭ ءبارى جاستار سەكىلدى. ءبىراق زەر سالىپ قاراپ تۇرساڭ، ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ ءوزى قوعامنان بولەك. اۋىل جاستارى، قالا جاستارى، ءقازاقتىلدى، ءورىستىلدى بولىپ كەتە بەرەدى. ولاردىڭ باسىن بىرىكتىرە الاسىڭدار ما؟
–ءيا. ءبىر قاراساڭ سولاي. ءبىراق بارىندە ورتاق پروبلەما بار. ءبىلىم سالاسىنىڭ اقىلى بولۋى، ساپاسىزدىعى، ءوز ويىڭدى اشىق جەتكىزە الماۋ، جۇمىسسىزدىق، باسپانا ماسەلەسى جانە تاعى باسقالار. ءبىز وسى تۇيتكىلدەردى جاستارمەن بىرلەسە وتىرىپ شەشسەك دەيمىز. سول ءۇشىن قاتارىمىزعا جاستاردى كوبىرەك قابىلداۋعا دايارمىز. جاستار – مەملەكەتتىڭ بولاشاعى. دەمەك، ولارعا جاعداي جاساۋ باستى مىندەتىمىز.
–تاريحشى ەكەنسىز. "تاريحتى جەتىك بىلەمىن" دەپ قالدىڭىز. باسقاسىن قايدام، وتكەن عاسىردىڭ باسىندا «ەلىم، جەرىم» دەپ ۇرانداپ وتكەن، سول ءۇشىن قۇربان بولعان الاش ارىستارىنىڭ ءومىر تاريحىنا، ولاردىڭ جاساعان باعدارلامالارىن نازارعا الدىڭىزدار ما؟
–البەتتە. الاشوردا، الاش ۇكىمەتىنىڭ باعدارلامالارىنا زەر سالىپ تانىسىپ شىقتىق. ونسىز بولا ما؟ جالپى بىزدە بۇرىننان «دالا دەموكراتياسى» دەگەن بولدى ەمەس پە؟ «قاسىمحاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىمحاننىڭ ەسكى جولى» تاۋكە حاننىڭ "جەتى جارعىسى" اتتى قازاقتىڭ ادەت-عۇرىپ زاڭدارىنىڭ جيناعى بولعانى بارشامىزعا بەلگىلى. بۇلاردىڭ بارىمەن تانىسپىز. ال ءبىزدىڭ پارتيانىڭ جارعىسىمەن الداعى ۋاقىتتا تانىسا جاتارسىزدار. ءبىز تەك حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەيتىن، حالىقتىڭ ماسەلەسىن شەشەتىن، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا، وركەنيەتكە قوسىلۋىنا، وزگە الىپ ەلدەرمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسە الۋىنا مۇرىندىق بولاتىن پارتيا بولامىز دەگەن ويدامىن.
– «حاق» بيلىكتىڭ كەزەكتى جوباسى" دەگەن ءسوز ايتىلۋدا. بۇعان نە دەيسىز؟
–نە دەيمىن؟ كۇلەمىن دە قويامىن. ەگەر راسىندا سولاي بولسا، ءبىزدىڭ شابىلىپ جاتۋىمىزدىڭ قاجەتى قانشا؟ ءبارىن وزدەرى جاساپ، قول جيناپ، پارتيانى تىركەپ اكەلىپ بەرەر ەدى عوي. كورىپ تۇرسىز، ءبارى كەرىسىنشە. ءبارىن جۇگىرىپ ءجۇرىپ ءوزىمىز ىستەپ جاتىرمىز. ءتىپتى مەنى، بەكبولات تىلەۋحاننىڭ كەلىنى بولعاندىقتان، «ارتىندا سول كىسى مەن سونىڭ توبى تۇر» دەيدى. جالپى «اناۋ تۇر، مىناۋ تۇر» دەيتىندەر كوپ. كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ. ايتا بەرسىن. مەنىڭ ءوز جولىم بار. ول – كۇرەسكەرلىك جول!.
–ەلىمىزدىڭ ساياسات ساحناسىندا سوڭعى كەزدە جاڭا ءبىر قۇرىلىم پايدا بولدى. ول – ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى. سول كەڭەس ءقازىر حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى ءدالىز بولۋعا تالپىنىپ جاتىر. ۇلتتىق كەڭەسكە كوزقاراسىڭىز قانداي؟
–قاسىم جومارت توقايەۆتىڭ پرەزيدەنت ورىنتاعىنا وتىرعان سوڭ قۇرعان كەڭەسى عوي. ارينە ول توپقا ءار سالادا جۇرگەن ءبىلىمدى، بىلىكتى تانىمال ازاماتتار ەنگەن. وعان داۋ جوق. ءبىراق بۇل ازاماتتار ەلدىڭ ويىنداعىسىن بيلىككە جەتكىزىپ، ونى شەشۋ ءۇشىن ءوز ۇسىنىستارىن ايتقانىمەن، ارى قاراي بارلىق پروبلەمانى شەشىپ تاستايتىنداي قۇزىرى جوق. ولاي بولسا، مۇنداي كەڭەستىڭ قاجەتى قانشا؟ دەمەك، بۇل باسى ارتىق قۇرىلىم. بۇدان گورى ءماسليحاتتىڭ، پارلامەنتتىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ كەرەك. دەپۋتاتتاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. نەگىزى حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى ءدالىز وسىلار بولۋى ءتيىس ەدى. ەگەر دە پارلامەنت جانە ءماسليحات دەپاتاتتارى بەلسەندى بولىپ، حالىقپەن تىعىز جۇمىس جاساسا، كوپتەگەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى دەر كەزىندە كورىپ، جەدەل شەشۋگە تىرىسىپ جاتسا، ەلدەگى جاعداي باسقاشا بولار ەدى. امال قانشا، بىزدە ءبارى كەرىسىنشە. سوندىقتان دا پرەزيدەنت امالسىز ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىن قۇرىپ، حالىققا جاقىن بولعىسى كەلەدى. ءبىراق پارلامەنتتەي پارمەنى جوق كەڭەس، ارا - تۇرا باس قوسىپ، «كۇلتوبەنىڭ باسىنا كۇندە جيىن» قىلعاننان ارتىق تىرلىككە بارا المايدى. دەمەك، بۇل قۇرىلىمنىڭ حالىق ءۇشىن پايداسى شامالى.
–سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن بەرىك بەيسەن ۇلى
پىكىر قالدىرۋ