حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ جاۋاپتى مۇشەسى رەتىندە قازاقستاننىڭ بەلسەندى ۇستانىمدارى الەم نازارىنان تىس قالعان ەمەس. بىتىمگەرشىلىك باستامالار، دامۋدىڭ ءتيىمدى ىشكى باعدارلامالارى – وسىنىڭ بارلىعى رەسپۋبليكامىزعا ورتالىق ازيا ايماعىندا كوشباسشىلىق ورىن الۋعا مۇمكىندىك بەردى.
ماسەلەن، وتكەن جىلى ترامپ اكىمشىلىگى سوڭعى بىرنەشە ونجىلدىقتا اۋعانستاننىڭ بولاشاعىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتكەن ورتالىق ازياداعى امەريكانىڭ مۇددەلەرى ءۇشىن قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ ءرولىن ايرىقشا اتاپ كورسەتتى.
سيرياداعى ازاماتتىق قاقتىعىستاردى شەشۋ ءۇشىن قازاقستان بەيبىت كەلىسسوزدەرگە، ونىڭ ىشىندە تاياۋ شىعىستا ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا. قازاقستاننىڭ سيرياداعى ازاماتتارىن ەلگە قايتارۋ ماقساتىندا قولعا العان «جۋسان» وپەراسياسىن دا وزگە ەلدەر جوعارى باعالاپ وتىر.
بۇدان بولەك ەلىمىزدە ماگاتە-نىڭ قولداۋىمەن تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىن (BNOU) قۇرۋ باستاماسى دا الەمنىڭ نازارىن اۋداردى.
قازاقستاننىڭ وڭىرلىك جانە جاھاندىق ماسەلەلەردەگى جەتەكشى رولىنە، بۇۇ-دا وڭ باعا بەرىپ وتىر. بۇل رەتتە حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ ءوزى قازىردە:
«راديكالدى يسلامنىڭ قاۋىپ-قاتەرىنىڭ بارلىق ۋاقىتتاعى تابيعاتىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان وسى ماسەلەنى شەشۋگە بەلسەنە كىرىستى. قازاقستان اقپاراتتىق جانە ءبىلىم بەرۋ ارقىلى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ ىشكى قاۋىپىنە قارسى تۇرۋدا» دەپ باعا بەرگەن بولاتىن.
ونىڭ ۇستىنە، قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنان كەيىنگى ەكىنشى ءىرى ۇكىمەتارالىق ۇيىم بولىپ تابىلاتىن يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ (يىۇ) مۇشەسى رەتىندە قازاقستان مۇسىلمان الەمىندە ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەستە بەدەلگە يە.
بۇعان قوسا قازاقستان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ وتىر. ەل كولەمى بويىنشا الەمدە 9-شى ورىندا جانە ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان قازاقستاننىڭ ساۋدا مەن كولىك قاتىناسى تۋرالى بولاشاعىنا قاتىستى دا مامانداردىڭ ايتار ويى كوڭىل قۋانتادى.
«بۇل جوبا قوسىمشا ساۋدا مۇمكىندىكتەرىن اشادى. مىسالى، 2019 جىلى اقش-تىڭ قازاقستانعا ەكسپورتى 1 ميللياردتان استام دوللاردى قۇرادى. قازاقستاننىڭ قىتايمەن جۇمىس جاساۋى اقش-تى قىزىقتىرۋى كەرەك. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىن، اسىرەسە ورتالىق ازياداعى ءبىر ماقساتتى ويىن رەتىندە قاراستىرۋعا بولمايدى. امەريكا قۇراما شتاتتارى باعدارلاماعا پراگماتيكالىق تۇرعىدان قاراۋ كەرەك. قازاقستان سياقتى ەلدەرگە جۇڭگو باعدارلاماسىمەن كەڭ كوزبەن قاراۋ قاجەت. امەريكا قۇراما شتاتتارى تىم ۇزاق ۋاقىت بويى ورتالىق ازيانى نازاردان تىس قالدىردى. ال ءقازىر امەريكانىڭ ورتا ازياداعى ەڭ جاقسى سەرىكتەسى – قازاقستان. ۆاشينگتونداعى ساياساتكەرلەر مۇنى ءقازىر جاقسى تۇسىنەدى» دەيدى ساياساتكەر دوسىم ساتبايەۆ.
جالپى، قازاقستاننىڭ جاھاندىق باستامالارى ەكونوميكا تۇرعىسىنان دا كوڭىلگە قونىمدى. قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ باسىم سەكتورلارىنا شەتەلدىك ينۆەستيسيالار مەن يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى تارتۋدى ىنتالاندىرۋ قازىردە ماڭىزدى بولىپ وتىر. سونداي-اق قازاقستاندىق كاسىپورىنداردىڭ ونىمدەرىن سىرتقى نارىققا شىعارۋ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەردى.
وسى رەتتە بيىلعى جىلى ماۋسىم ايىندا ەلىمىزدە دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە ەلدەر مينيسترلەرىنىڭ 12ء-شى كونفەرەنسياسىن وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.
«بۇل كونفەرەنسياعا 164 ەلدىڭ جانە دسۇ 20 باقىلاۋشى ەلىنىڭ ساۋدا مينيسترلەرى قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. ال ءىس-شاراعا قاتىسۋشىلاردىڭ جالپى سانى ءتورت مىڭ ادامنان اسادى. ءبىر ەسكەرەتىنى بۇل شارا 1995 جىلى قۇرىلعاننان كەيىن دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردىڭ مينيسترلەرىنىڭ كونفەرەنسياسى ورتالىق ازيا ايماعىندا العاش رەت وتكىزىلەدى» دەيدى ەكونوميست-عالىم ساعىندىق ساتىبالدين.
سونداي-اق ءقازىر جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ترانسفەرتىنە، سونداي-اق قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ سالالارىن سيفرلاندىرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى.
شەت ەلدەردىڭ ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ سالاسىنداعى تاجىريبەسىن زەردەلەۋ، يندۋستريا 4.0 ەلەمەنتتەرىن، بلوكچەين تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ، ەلەكتروندى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى دامىتۋ، سونىمەن قاتار جەتەكشى شەتەلدىك IT كومپانيالاردى قازاقستاندا جۇمىس ىستەۋگە تارتۋ، اتاپ ايتقاندا حالىقارالىق قىزمەتكە قاتىسۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ءىرى ينۆەستيسيالىق كومپانيالارمەن بىرگە ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىندا ءبىرقاتار ينۆەستيسيالىق جوبالار ءساتتى جۇزەگە اسىرىلۋدا. سونىمەن بىرگە جاڭا تەحنولوگيالار ترانسفەرى جۇزەگە اسىرىلدى. مىسالى، «دجەنەرال ەلەكتريك» پەن بىرگە ماگيسترالدىق جۇك لوكوموتيۆتەرىن شىعارۋ، «اۋا ليكۆيدتەرى» – مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا تەحنيكالىق گازدار شىعارۋ، «Alstom Transport» – ەلەكتروۆوزدار شىعارۋ، «Talgo Patentes» – جەڭىل اۆتوموبيلدەر شىعارۋ، «Heidelberg Cement» – ينۆەستيسيالار قازاقستانداعى 3 سەمەنت جانە 6 بەتون زاۋىتتارىن مودەرنيزاسيالاۋ، «تالەس» – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن راديولوكاسيالىق جابدىقتار شىعارۋ، «پولفارما» – دارى-دارمەكتەر ءوندىرىسى جانە باسقالارى. مىنە، وسىنىڭ بارلىعى ەلىمىزدىڭ تىڭ باستامالارى ەكەنى داۋسىز.
مينيسترلىك سونىمەن بىرگە الەمدىك نارىقتا ترانزيتتىك جانە كولىكتىك الەۋەتتى جىلجىتۋ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ جانە ايماقتىڭ الەممەن بايلانىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. وعان مەملەكەتتىك ورگاندار مەن وسى سالاداعى ۇلتتىق كومپانيالارعا شەتەلدە قازاقستاننىڭ مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋگە، بالامالى باعىتتاردى قالىپتاستىرۋعا، قۇقىقتىق بازانى نىعايتۋعا جانە ت.ب. شەتەلدىك سەرىكتەستەرگە ەلىمىزدىڭ الەۋەتى تۋرالى ۇنەمى اقپارات بەرىپ وتىرادى.
قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ ءقاۋىپسىز، ادىلەتتى جانە گۇلدەنگەن الەم قۇرۋ ءۇشىن جاھاندىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋ جونىندەگى تۇجىرىمدامالىق كوزقاراسى» اتتى جولداۋىندا كورسەتىلگەن جەتى باسىمدىققا سايكەس جۇمىستار دا جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. بۇل باسىمدىقتارعا جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدى تاراتپاۋ، حالىقارالىق قاقتىعىستاردى رەتتەۋ، ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانداعى قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ، حالىقارالىق تەرروريزممەن كۇرەس، افريكا قۇرلىعىندا بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىككە قول جەتكىزۋ، تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنا جەتۋ جانە بۇۇ-نى رەفورمالاۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر كىرەدى.
قازاقستاننىڭ باستاماسى بويىنشا جەتى جىل ىشىندە العاش رەت بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى دەلەگاسياسىنىڭ كابۋلعا ساپارى ۇيىمداستىرىلدى. ونىڭ بارىسىندا 120-دان استام وكىلدەرىمەن 15 كەزدەسۋ وتكىزىلدى. بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 73ء-شى سەسسياسىنىڭ اياسىندا بۇۇ قامقورلىعىمەن مەملەكەتتەردىڭ جاھاندىق انتيتەرروريستىك كواليسياسىن قۇرۋدى ماقسات تۇتقان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن تەرروريزمنەن ازات الەم ءۇشىن مىنەز-قۇلىق كودەكسى قابىلداندى. بۇگىنگى تاڭدا كودەكسكە قوسىلعان ەلدەردىڭ سانى – 76-عا جەتتى.
«ءبىزدىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە مۇشە بولۋىمىزدىڭ ارقاسىندا ورىن العان جارقىن ىستەردىڭ ءبىرى – قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى تاريحىندا تۇڭعىش رەت ءبىزدىڭ ەلدەن 120 ادامنان تۇراتىن بىتىمگەرشىلىك كونتينگەنتى بۇۇ-نىڭ ليۆانداعى ۋاقىتشا كۇشتەرىنىڭ قاتارىنا بۇۇ بىتىمگەرشىلىك ميسسياسىنا جىبەرىلدى (يۋنيفيل). ءبىز بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە مۇشەلىگىمىزدى، ەڭ الدىمەن، الەمدىك قوعامداستىق الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك دەپ سانايمىز. ءبىزدىڭ مەملەكەت كۇن تارتىبىندەگى بارلىق ماسەلەلەر بويىنشا تولىعىمەن تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزدى جانە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى شەڭبەرىندەگى قىزمەتىمىزدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنا سايكەس كەڭەس جۇمىسىنا سىندارلى ۇلەس قوسۋعا ۇمتىلدى» دەگەن بولاتىن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
تاعى ءبىر ماڭىزدى وقيعا – سيرياداعى جاعدايدى رەتتەۋ بويىنشا نۇر-سۇلتان پروسەسى. بۇگىنگى تاڭدا نۇر-سۇلتان فورماتىندا سيريا ۇكىمەتى مەن سيريانىڭ قارۋلى وپپوزيسياسى اراسىنداعى كەلىسسوزدەر پروسەسىندە ايتارلىقتاي كەدەرگىلەردى جەڭگەن 11 راۋند وتكىزىلدى. سيرياداعى قاقتىعىستى شەشۋدەگى نۇر-سۇلتان پروسەسىنىڭ ماڭىزىن باعالاماۋعا بولمايدى. كەيبىر قيىندىقتارعا قاراماستان، كەلىسسوزدەر تيىمدىلىگىن دالەلدەدى. سيرياداعى ادامدارعا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋ ارەكەتتەرى جالعاسىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى بولدى.
ءبىزدىڭ ەلىمىز ءبىرقاتار ماڭىزدى حالىقارالىق فورۋمداردىڭ، سونىڭ ىشىندە نۇر-سۇلتاندا ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىن وتكىزۋدىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى بولدى. بۇل ايماقتاعى ينتەگراسيالىق پروسەستەردى كۇشەيتۋگە جانە ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ بارلىق سالالارىندا ىنتىماقتاستىققا جاڭا سەرپىن بەردى.
بۇعان قوسا شەتەلدىك كوشباسشىلاردىڭ قازاقستانعا ساپارلارى دا جالعاسىن تاپتى. وسىلايشا، 20 مەملەكەت باسشىسى، 16 ۇكىمەت باسشىسى، 24 سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، سونداي-اق حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ 2 باسشىسى قازاقستانعا جوعارى دەڭگەيدەگى شەتەلدىك ساپارلارمەن كەلدى. ءتۇرلى حالىقارالىق ينتەگراسيالىق بىرلەستىكتەر جاعدايىندا قازاقستاننىڭ نىعايۋى جالعاسۋدا. تمد-داعى مەملەكەتارالىق ينتەگراسيالىق ۇيىمدار ارقىلى تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جانە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىمەن ىنتىماقتاستىق جالعاسۋدا. ەۋروپالىق باعىتتاعى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا باعىتتالعان قازاقستان مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ارقىلى ءبىرقاتار ماڭىزدى شارالار جۇزەگە اسىرىلدى.
سونداي-اق «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جانە مەملەكەت باسشىسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىن حالىقارالىق قاۋىمداستىق اراسىندا ناسيحاتتاۋ بويىنشا دا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلدى.
بۇعان قاتىستى «ءبىز تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋعا تىكەلەي قاتىسامىز، ويتكەنى ولاردىڭ بارلىعى حالىقارالىق ولشەمگە يە»دەگەن بولاتىن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
وسىلايشا قازاقستاننىڭ جاھاندىق باستامالارى الەمنىڭ نازارىن اۋدارىپ، دامۋ جولىنداعى ەلىمىزگە حالىقارالىق ساراپشىلار وڭ باعا بەرۋدە.
پىكىر قالدىرۋ