«جاسىل ەنەرگيانىڭ» ۇلتتىق ستاندارتتارى
«جاسىل ەنەرگيا» سالاسىنداعى بيزنەستى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق ستاندارتتارىن وتاندىق ساراپشىلار «ەكوجەر» قاۋىمداستىعىنىڭ الاڭىندا ازىرلەيتىن بولادى. 2020 جىلى قاۋىمداستىق «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جانە بالامالى ەنەرگيا» ستاندارتتاۋ جونىندەگى تەحنيكالىق كوميتەت (جەك بويىنشا تەحنيكالىق كوميتەت) قۇردى. ءتيىستى بۇيرىققا قازاقستان ستاندارتتاۋ جانە مەترولوگيا ينستيتۋتى قول قويدى.
جەك تەحنيكالىق كوميتەتىنىڭ نەگىزگى مىندەتى قازىرگى زامانعى حالىقارالىق تالاپتارعا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ستاندارتتارىن ازىرلەۋ بولماق. بۇل جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىنداعى بيزنەستى بەلسەندى دامىتۋعا كومەكتەسەدى. ەكوجەر قاۋىمداستىعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى لاززات رامازانوۆا:
– ستاندارتتاردى ازىرلەۋ ءۇشىن ءبىز قازاقستاننىڭ ساراپشىلار قاۋىمداستىعىن ءبىر الاڭعا بىرىكتىرۋىمىز وتە ماڭىزدى. RES تەحنيكالىق كوميتەتىنىڭ قۇرامىنا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ، كاسىپكەرلىكتىڭ، ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى جانە تاۋەلسىز ساراپشىلار كىرەدى. الداعى جىلدارى جۇيەلەردى جوبالاۋ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى نەگىزىندە گەنەراسيالاۋ جۇيەلەرىن مونتاجداۋ جانە ىسكە قوسۋ، پايدالانۋ، تيىمدىلىكتى باعالاۋ جانە تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا 50-گە دەيىن ۇلتتىق ستاندارتتاردى ازىرلەۋ جوسپارلانۋدا، – دەدى.
تەحنيكالىق كوميتەت سايتىندا ايماقتىق ەنەرگەتيكا، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى نارىعىن دامىتۋ جانە قاجەتتى تەحنيكالىق شەشىمدەر، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن نورماتيۆتىك رەتتەۋ ماسەلەلەرىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاناتىن بولادى. قازاقستاننىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتى حالىقارالىق دەڭگەيدە كورسەتىلەدى. سونداي-اق مىندەتتەردىڭ قاتارىنا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىنداعى وزىق تەحنولوگيالاردى تانىمال ەتۋ، يننوۆاسيالىق جابدىقتى ەنگىزۋ كىرەدى. حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋگە كوپ كوڭىل بولىنەدى. اتاپ ايتقاندا، IEC، ISO، IRENA جانە باسقا ستاندارتتاۋ، سايكەستىكتى باعالاۋ جانە راستاۋ، اككرەديتتەۋ، مامانداردى دايارلاۋ جانە حالىقارالىق جۇيەلەرگە ينتەگراسيالاۋ سالاسىنداعى ۇيىمدارمەن (IECEE جانە IECRE) ارەكەتتەسۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلادى.
اۋكسيوندىق تەندەرلەر – جاسىل ەنەرگيانى دامىتۋ تەتىگى
قازىرگى ۋاقىتتا ەلەكتر ەنەرگەتيكاسىنداعى باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى – جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن (جەك) ءتيىمدى پايدالانۋ تەحنولوگيالارىن ىلگەرىلەتۋ. وسى سەكتوردى دامىتۋعا باعىتتالعان بارلىق ەلدەر وسى جۇمىسقا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بارىنشا قولداۋ كورسەتەدى. بۇل جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنە قارجى سالىمدارى كومىرسۋتەگى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋعا سالىنعان ينۆەستيسياعا قاراعاندا تەزىرەك تولەنەتىندىگىمەن بايلانىستى.
جەك سەكتورىن دامىتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلدە دە بارلىق جاعدايلار جاسالعان. اتاپ ايتقاندا، 2009 جىلى «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى قولداۋ تۋرالى» ق ر زاڭى قابىلداندى. زاڭ ەكونوميكالىق جانە تەحنيكالىق اسپەكتىلەردى قوسا العاندا، ەلەكتر جانە جىلۋ ەنەرگياسىن ءوندىرۋ ءۇشىن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى قولداۋدىڭ نەگىزگى شارتتارىن انىقتايدى.
جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋدا ەسەپ ايىرىسۋ-قارجى ورتالىعىنىڭ جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى وبەكتىلەرى وندىرەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىن ورتالىقتاندىرىلعان ساتىپ الۋدى ەنگىزۋ نەگىزىندە مەملەكەتتىك قولداۋ تەتىگى قابىلداندى.
وسى مەحانيزمدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جۇيە وپەراتورى («KEGOC» اق) ق ر«جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى قولداۋ تۋرالى» زاڭىنا سايكەس، «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن قولداۋ جونىندەگى قارجىلىق ەسەپ ايىرىسۋ ورتالىعى» ج ش س قۇردى.
مەملەكەتتىك باعدارلامالىق قۇجاتتار قازاقستاندا كۇن مەن جەل ەنەرگياسىن پايدالانۋدىڭ دامۋ قارقىنىن بەلگىلەدى: 2020 جىلى – جالپى ەنەرگەتيكالىق بالانستا 3%، 2025 جىلعا قاراي – 6%، 2030 جىلعا قاراي – 10%. بۇل مىندەت جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋدا. سونىمەن، وتكەن جىلدىڭ اياعىندا بارلىق قازاقستاندىق ءوندىرۋشى كومپانيالار 104،4 ملرد كۆت / ساع ءوندىردى، ونىڭ ىشىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنەن وندىرىلەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ۇلەسى 2،4 ملرد كۆت / س نەمەسە 2،3% قۇرادى.
اۋكسيون مەحانيزمى ەنگىزىلگەنگە دەيىن قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى وندىرەتىن بارلىق ەلەكتر ەنەرگياسىن بەلگىلەنگەن تاريفتەر بويىنشا ورتالىقتاندىرىلعان كەپىلدەندىرىلگەن ساتىپ الۋعا نەگىزدەلگەن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا سەكتورىن مەملەكەتتىك قولداۋ تەتىگى بولعان.
نەگىزگى الەمدىك تەندەنسيالاردى، ينۆەستورلاردىڭ جوعارى قىزىعۋشىلىعىن، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى وبەكتىلەرىن سالۋعا كۇردەلى شىعىنداردىڭ تەز تومەندەۋىن ەسكەرە وتىرىپ، سونىمەن قاتار جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالاناتىن ەنەرگيا ءوندىرۋشى ۇيىمدار وندىرەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنىن تومەندەتۋ ماقساتىندا 2017 جىلدىڭ شىلدەسىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جوبالارىن تاڭداۋ بويىنشا اۋكسيون مەحانيزمىن ەنگىزۋ ماقساتى قولعا الىنعان بولاتىن. مۇنداي جاڭالىقتار اۋكسيونعا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن ينۆەستورلاردى، RES تەحنولوگيالارى (كۇن، جەل، سۋ جانە بيولوگيالىق ەلەكتر ستانسيالارى) اۋكسيون باعالارىنىڭ شەكتى ماندەرىنىڭ باسەكەلى دەڭگەيلەرىن قامتاماسىز ەتتى. جوبانى تاڭداۋ پروسەسىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتەتىن ساۋدا-ساتتىق پروسەدۋراسى – اۋكسيونداردىڭ جەڭىمپازى جانە ءاربىر جوبا بويىنشا اۋكسيوندىق باعا اۋكسيون بارىسىندا انىقتالدى، ارنايى تاۋەلسىز ساۋدا الاڭىندا ەلەكتروندىق فورماتتا وتكىزىلدى. ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ اقش دوللارىنا قاتىستى باعامىنىڭ وزگەرۋىنە اۋكسيوندىق باعالاردى (70%) جانە تۇتىنۋ باعالارىنىڭ يندەكسىن (30%) مىندەتتى تۇردە جىلدىق يندەكستەۋ ماڭىزدى فاكتور بولدى.
وسى تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەننەن كەيىن 2018 جىلى قازاقستاندا العاشقى پيلوتتىق اۋكسيون ءوتتى. بارلىعى 1000 مۆت بەلگىلەنگەن ەلەكتر قۋاتى اۋكسيونعا شىعارىلدى، ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ تۇرلەرى بويىنشا: جەل، كۇن، گيدرو جانە بيو. اۋكسيوندارعا ارنالعان ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ ءار ءتۇرى ءۇشىن باستاپقى باعالار بەلگىلەنگەن تاريفتەر دەڭگەيىندە بەلگىلەندى – سۋ ەلەكتر ستانسيالارى وندىرەتىن ءبىر كۆت/ساع ەلەكتر ەنەرگياسىنا 16،71 تەڭگەدەن، كۇن ەنەرگياسىنا كۆت/ساع ءۇشىن 34،61 تەڭگەگە دەيىن.
مۇنداي ىرىكتەۋ مەحانيزمى ءوزىنىڭ الەۋەتتى ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدىلىعىن كورسەتكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. اۋكسيونعا 113 قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك كومپانيالار قاتىستى، اۋكسيوندار گەوگرافياسىن الەمنىڭ توعىز ەلى ۇسىندى – قازاقستان، رەسەي، جۇڭگو، تۇركيا، فرانسيا، بولگاريا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، يتاليا، نيدەرلاندى. 2018 جىلعى اۋكسيون ناتيجەسىندە جالپى بەلگىلەنگەن قۋاتى 804 مۆت بولاتىن 30 كەلىسىمشارت جاسالدى. بۇل رەتتە اۋكسيوندىق باعانىڭ ماكسيمالدى تومەندەۋى بايقالادى: جەل ءوندىرىسى بويىنشا – 23،3%، كۇن ساۋلەسى ءۇشىن – 48%، شاعىن سۋ ەلەكتر ستانسيالارى جوبالارى ءۇشىن – 23،4% جانە بيو – 0،25% قۇرادى.
2019 جىلعى اۋكسيونعا 32 قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك كومپانيالار (رەسەي، جۇڭگو، گەرمانيا، مالايزيا، يتاليا، يسپانيا) قاتىستى. اۋكسيون ناتيجەسىندە جالپى بەلگىلەنگەن قۋاتى 202 مۆت-قا 12 كەلىسىمشارت جاسالدى. اۋكسيوندىق باعالاردىڭ ماكسيمالدى تومەندەۋى: جەلدى گەنەراسيالاۋ ءۇشىن – 15%، كۇن ەنەرگياسىن الۋ ءۇشىن – 66%، گەس جوبالارى ءۇشىن – 0،3% جانە بيوەس – 0،1% بولدى.
قازاقستان ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ RES اۋكسيوندارىن باستاعانىن جانە بۇل اۋكسيونداردىڭ جوعارى جەتىستىگىن حالىقارالىق ساراپشىلار اتاپ وتكەنىن ايتا وتكەن ءجون.
قۇجاتتارمەن اۋكسيوندار مەحانيزمىن ەنگىزۋدىڭ ماقساتى ينۆەستورلارعا قۇرىلىس كەزىندە ينۆەستورلاردىڭ تاۋەكەلدەرىن ازايتۋ جانە ەلەكتر ەنەرگياسىنا باسەكەگە قابىلەتتى تومەن باعانى انىقتاۋ ءۇشىن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى بويىنشا دايىندالعان جانە جاقسى دامىعان جوبالاردى ۇسىنۋ بولدى.
ورناتىلعان قۋاتى 50 مۆت بولاتىن قۇجاتتاما (سەس) بار العاشقى پيلوتتىق اۋكسيوننىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا ENI مۇناي كومپانياسىنىڭ ەنشىلەس كومپانياسى، باعاسى 1 كۆت/ساع 12،49 تەڭگە جەڭىمپاز بولىپ تانىلدى.
اۋكسيوندىق ساۋدانى ەنگىزۋ ءتيىمدى جوبالاردى تاڭداۋ نەگىزىندە قازاقستاندا جوبالاردى كونكۋرستىق ىرىكتەۋدىڭ جۇمىس جۇيەسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ينۆەستورلاردىڭ جوعارى بەلسەندىلىگى جانە باسەكەلەستىكتىڭ ءمولدىر جۇيەسى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى باعاسىنىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋىنە اكەلدى.
بيىل قاراشا-جەلتوقسان ايلارىندا ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ تۇرلەرى بويىنشا بولە وتىرىپ، بەلگىلەنگەن قۋاتتىلىقتىڭ جالپى كولەمى 250 مۆت اۋكسيون وتكىزۋ جوسپارلانۋدا: جەس – 65 مۆت؛ سەس – 55 مۆت؛ گەس – 120 مۆت؛ بيوەس – 10 مۆت. قۇجاتتارىمەن اۋكسيونداردىڭ جالپى بەلگىلەنگەن قۋاتىن قوسقاندا 40 مۆت قۇرايدى.
جاسىل ەنەرگيانى جۇيەلى قولداۋدىڭ ناتيجەسىندە، بولجام بويىنشا، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنەن وندىرىلەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ۇلەسى 2020 جىلى ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدىڭ جالپى كولەمىندە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردا كورسەتىلگەن ءبىرىنشى كەزەڭىندە 3% قۇرايدى.
بولاشاقتا الەمدىك تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ورنالاستىرۋدى باقىلاۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە اۋكسيوندىق باعالاردى تومەندەتۋ ماقساتىندا ينۆەستور ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جەر ۋچاسكەسى، بايلانىس نۇكتەسى (تەحنيكالىق شارتتار جانە ەلەكترمەن جابدىقتاۋ سحەماسى) انىقتالاتىن جوبالىق اۋكسيوندار وتكىزۋ جوسپارلانىپ، رەسۋرستاردىڭ الەۋەتى ولشەنەدى. بۇل شارالار ينۆەستوردىڭ بەلگىسىزدىكپەن بايلانىستى تاۋەكەلدەرىن ازايتادى جانە باعالاردىڭ تومەندەۋىنە وڭ اسەر ەتەدى.
مۇنىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكتەرىنە باستى مىندەتتى – جالپى ەنەرگيا بالانسىندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ كولەمىن 2030 جىلعا قاراي 10% دەيىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
مەملەكەتتىك قولداۋ
ءبىر ايتا كەتەرلىگى، قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جۇمىسشىلارىنىڭ كۇنى پايدا بولدى. وسىلايشا، ءبىز ءۇشىن ەلدىڭ بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنە تەز اۋىسۋى ماڭىزدى ەكەنىن كورە الامىز.
نۇرلان كاپەنوۆ، SPAQ قازاقستاننىڭ كۇن ەنەرگياسى قاۋىمداستىعىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى:
– جەك دامۋىن ەكونوميكالىق قۇرالدار تۇرعىسىنان عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بارلىق سالا بويىنشا جۇمىسشىلاردى ىنتالاندىرۋ تۇرعىسىنان مۇنى تۇراقتى دامۋدىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ تابىلادى دەپ ەسەپتەيمىن. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، «كادرلار كوپ نارسەنى شەشەدى»، جانە بۇل جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا سەكتورنا دا قاتىستى. ءقازىر بۇل سالادا 1000-نان استام مامان جۇمىس ىستەيدى: ەنەرگەتيكتەر، ينجەنەرلەر، قۇرىلىسشىلار، ەكونوميستەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، ينۆەستورلار، عالىمدار، تالداۋشىلار. ولاردىڭ جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا قىسقا مەرزىم ىشىندە ەلدە ەكونوميكانىڭ مۇلدەم جاڭا سەكتورى پايدا بولدى. جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى 100-دەن استام جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا نىساندارى وندىرەدى، – دەيدى.
وسىعان بايلانىستى SPAQ «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جۇمىسشىسىنىڭ كۇنى – 4 شىلدە» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەرەكەلەر تىزىمىنە ەنگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. 4 شىلدە كۇنىن جەك قىزمەتكەرىنىڭ كۇنى رەتىندە تاڭداۋ كەزدەيسوق ەمەس. 2009 جىلدىڭ 4 شىلدەسىندە «جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى قولداۋ تۋرالى» ق ر زاڭى قابىلداندى. ءدال وسى كۇننەن باستاپ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جەك سەكتورىنىڭ پروگرەسسيۆتى دامۋى باستالدى.
ق ر جەك قىزمەتكەرىنىڭ كۇنى – ءبىزدىڭ ەلدىڭ قورشاعان ورتا تازالىعى ءۇشىن كۇرەسىنىڭ ينديكاتورى، ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى سەكتورىن وزگەرتۋدىڭ درايۆەرى، دەنى ساۋ ۇلتتى ساقتاۋدىڭ جانە ەكونوميكانىڭ ورنىقتى دامۋىنىڭ سيمۆولى. جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا قىزمەتكەرلەرى كۇنىن كاسىبي مەرەكە رەتىندە اتاپ ءوتۋ بيزنەس قاۋىمداستىقتى سەكتوردىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋعا يتەرمەلەيدى. بۇل مەملەكەت تاراپىنان جوعارى باعا، ماماندىقتىڭ ماڭىزدىلىعى مەن بەدەلىن مويىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى. سونداي-اق جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى ماماندارىنىڭ ودان ءارى كاسىبي ءوسۋ قاجەتتىلىگىن دالەلدەيدى. ءارى قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ بەكىتىلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «جاسىل ەكونوميكاعا كوشۋ تۇجىرىمداماسى» اياسىندا جالپى دامۋ جولىن نىعايتا تۇسپەك.
سونىمەن قاتار، كوروناۆيرۋستىق پاندەميا سالانىڭ دامۋىنا اسەر ەتتى. اتاپ ايتقاندا، جاڭا ستانسيالاردى سالۋ مەرزىمىنە قاتىستى قاۋىپتەر بار.
– توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى ينۆەستورلار، اسىرەسە قۇرىلىس كەزەڭىندە جۇرگەندەر، ەكى-ۇش جىلدىق مەرزىمدى وتكىزبەۋگە جانە ەسەپ ايىرىسۋ-قارجى ورتالىعىنان ايىپپۇل الۋعا ءقاۋپى بار. ءقازىر بۇل ينۆەستورلار اراسىنداعى ءبىرىنشى ماسەلە، – دەيدى نۇرلان قاپەنوۆ، قازاقستان كۇن ەنەرگياسى قاۋىمداستىعىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى.
اينۇر سوسپانوۆا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى:
– بۇگىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا سەكتورى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكونوميكاسىنىڭ سەرپىندى سالالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بىلتىر جىلدىڭ سوڭىندا رەسپۋبليكادا جەك ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ جالپى ءوندىرىسى 2،4 ملرد كۆت/ساع قۇرادى. قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكادا جالپى قۋاتتىلىعى 1414 مۆت بولاتىن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ 101 جۇمىس ىستەپ تۇر.
قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ءۇي شارۋاشىلىقتارى، شارۋا قوجالىقتارى مەن شوب ءوز قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن قولدانا الادى. الايدا، ەكونوميكالىق تيىمدىلىك تۇرعىسىنان بۇل وتە تارتىمدى ەمەس. ياعني، مۇنىڭ ءبارى ەكونوميكالىق تيىمدىلىككە بايلانىستى. ورناتۋ ايتارلىقتاي قىمبات، ال تۇپكى پايدالانۋشىنىڭ تاريفتەرى از. جەك-تى زاڭنامادا كوزدەلمەگەن جوعارى جەڭىلدىكسىز پايدالانۋ ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمسىز. الايدا، زاڭعا سايكەس قوندىرعىنىڭ يەسى بۇل قوندىرعىنى ءوز قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن قولدانا الادى جانە ەگەر ارتىلاتىن بولسا، ونى جەلىگە بەرە الادى. مۇنداي قوندىرعىلار 100 كۆت-تان اسپاۋى كەرەك، بۇل شوب ءۇشىن جاقسى نورما. ءبىراق ءبارى ەكونوميكالىق تيىمدىلىككە بايلانىستى»، – دەدى اينۇر سوسپانوۆا.
ەگەر 2009 جىلى جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا سەكتورىن تەك جاسىل ەكونوميكا يدەيالارىن بىرەن-ساران قولداۋشىلار عانا ۇسىنعان بولسا، بۇگىندە مىڭداعان ادامدار وسى سالادا جۇمىس ىستەيدى، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ناسيحاتتاپ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ بويىنشا جۇمىس ىستەيدى.
ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ باعىتى جەكە بولىمگە بولىنگەن. ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگىن راستاۋ – ءار ءتۇرلى قۇرىلىمدار وتكىزەتىن سەمينارلاردىڭ، كونفەرەنسيالاردىڭ، سامميتتەردىڭ سانىنىڭ ارتۋى (قاۋىمداستىق، قازاقستان ەلەكتروجنەرگيا اسسوسياسياسى، جاسىل تەحنولوگيالار جانە ينۆەستيسيالىق جوبالاردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى، قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق ۇيىمدار اسسوسياسياسى، قازاقستاننىڭ ءجاىارتىلاتىن ەنەرگيا اسسوسياسياسى جانە ت.ب.).
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جوبالارىن قارجىلاندىرۋعا مۇددەلى حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارى بار (ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى، ازيا دامۋ بانكى، ەۋرازيالىق دامۋ بانكى، تازا تەحنولوگيالار قورى، جاسىل كليمات قورى جانە ت.ب.). سونىمەن قاتار، ولاردىڭ پورتفوليوسىندا ءقازىردىڭ وزىندە اياقتالعان جانە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جوبالار بار. «جاسىل قارجىلاندىرۋ» تاقىرىبىن «استانا» احقو-نىڭ جەكە ءبولىمى قاراستىرادى.
سونداي-اق، قازاقستانداعى مۇناي-گاز كومپانيالارى Shell، Total جانە Eni سياقتى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋعا بەلسەندى قاتىسادى، ولاردىڭ پورتفەلىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا سالاسىنداعى ينۆەستيسيالىق جوبالار بار.
جەك دامۋىنىڭ كەلەسى ساتىسى
قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ودان ءارى دامۋى بىرنەشە فاكتورلارعا بايلانىستى. ولاردىڭ ىشىندەگى ماڭىزدىسى – ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق جانە جەك ينۆەستورلارى ءۇشىن تاۋەكەلدى تومەندەتۋ، ەنەرگەتيكالىق جۇيەنىڭ جۇمىسىنىڭ تەحنيكالىق اسپەكتىلەرى جانە جەك-تى ينتەگراسيالاۋ. سونداي-اق، ماڭىزدى فاكتور حالىقتىڭ جەك پايدالانۋ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى حاباردار بولۋى.
ابدۋللا ۋشۋروۆ، Elcomtel ساۋدا بەلگىسىمەن «Telcomsystems-A» ج ش س قۇرىلتايشىسى:
– ءبىز ەنەرگەتيكالىق ريەۆوليۋسيانىڭ الدىندا تۇرمىز. جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ەنگىزەتىن 30 ەلدىڭ قاتارىندا قازاقستاننىڭ بولعانى وتە جاقسى. مۇنايلى ەلدە «جاسىل تەحنولوگيالار» وتە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقاندىعى قۋانتادى. مەن بۇل بيزنەستى باستاعان كەزدە ءبىزدىڭ مۇناي ءوندىرۋشى ەلدە «جاسىل» باعىتتىڭ مەملەكەتتىك قولداۋ الاتىنىنا كۇمانداندىم. ءبىزدىڭ كومپانيا جۇيەلىك ينتەگراتور رەتىندە باستادى. ءبىراق 2016 جىلدان باستاپ ولار كۇن ەنەرگياسىن 100% قولعا الدى. ءبىز تۇتاس ءبىر قوعامداستىق قۇردىق، ونىڭ مۇشەلەرى قازاقستاندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانىڭ بارلىق سالالارىن العا جىلجىتىپ جانە جاڭا «جاسىل» بيزنەس-قوعامداستىق قۇرىپ جاتىر، – دەيدى.
پىكىر قالدىرۋ