5،5 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل سالىنۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇرعان MediaNet حالىقارالىق جۋرناليستيكا ورتالىعى جۇرگىزەتىن ورتالىق ازياداعى فاكتىلەردى تەكسەرۋ بويىنشا العاشقى رەسۋرس Factcheck.kz سايتى سالىق ورگاندارىنىڭ تەكسەرىسىنە بايلانىستى ۇندەۋ جاسادى. ۇندەۋ ءماتىنىنىڭ تولىق نۇسقاسى تومەندە ۇسىنىلىپ وتىر.
ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا ايىپپۇل سالىنىپ، قىزمەتىنىڭ ءماجبۇرلى تۇردە توقتاتىلۋى "ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋعا دەن قويدىق" دەگەن مەملەكەت باعىتىنا قايشى. بۇل قادام قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەدى.
ءقازىر "ەحو" مەن "حالىقارالىق قۇقىقتىق باستاما" ۇيىمدارىنىڭ اربىرىنە 400 اەك (1 166 800 تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل سالىنىپ، قىزمەتىنە ءۇش ايعا شەكتەۋ قويىلدى. قازاقستانداعى ادام قۇقىعى جانە زاڭدىلىقتى ساقتاۋ حالىقارالىق بيۋروسىنا 800 اەك (2 333 600 تەڭگە) مولشەرىندە ايىپپۇل كەسىلىپ، قىزمەتى 3 ايعا توقتادى. "ەركىندىك قاناتى" ۇيىمىنا 100 اەك (277 800 تەڭگە) شاماسىندا ايىپپۇل سالىنعان.
وسىلايشا، ءتورت قانا بەيۇكىمەتتىك ۇيىمعا كەسىلگەن ايىپپۇل كولەمى 5 ميلليون تەڭگەگە جۋىقتادى. تاياۋدا تاۋەلسىز ۇيىمدارعا سالىنعان ايىپپۇل مولشەرى ونداعان ميلليون تەڭگەگە جەتۋى مۇمكىن.
2020 جىلدىڭ قاراشا-جەلتوقسان ايلارىندا قازاقستانداعى بىرنەشە بەيۇكىمەتتىك ۇيىم سالىق ورگاندارىنان زاڭبۇزۋشىلىقتار انىقتالعانى تۋرالى حابارلاما العان. ۇيىمدارعا اكىمشىلىك كودەكستىڭ 460-1-بابى بويىنشا، ياعني "شەت مەملەكەتتەردەن، حالىقارالىق جانە شەتەلدىك ۇيىمداردان، شەتەلدىكتەردەن، ازاماتتىعى جوق ادامداردان اقشا جانە وزگە دە مۇلىك الۋ جانە ولاردىڭ جۇمسالۋى تۋرالى مالىمەتتەردى بەرۋ ءتارتىبىن بۇزدى" دەپ ايىپ تاعىلعان.
سالىق ورگاندارى الدا تاعى بىرنەشە قوعامدىق ۇيىمنىڭ ءىسىن قارايدى. ونىڭ نەمەن اياقتالارىن بولجاۋ قيىن ەمەس. بۇل جاعداي مەملەكەتتىك ورگاندار ىسكە اسىراتىن اكىمشىلىك پروسەستىڭ ءالى قالىپتاسپاعانىن، قۇجاتتا كەتكەن جوندەۋ وڭاي تەحنيكالىق قاتەلەر ءۇشىن ۇلكەن كولەمدە ايىپپۇل كەسىپ، ۇيىم قىزمەتىن توقتاتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 460-1-باپتاعى 2ء-بولىمىنىڭ اقىلعا قونىمسىزدىعىن كورسەتەدى.
مەملەكەت قوعامدىق ۇيىمدار جۇمىسىن توقتاتىپ، ەلدىڭ مىڭداعان ازاماتىن قورعالۋ قۇقىعىنان ايىرىپ قانا قويعان جوق، – قىزمەتى شەكتەلگەن ۇيىمداردىڭ جۇزدەگەن جۇمىسشىسىن تابىسسىز دا قالدىرىپ وتىر.
وسىنشاما ۋاقىتقا قىزمەتى توقتاعان ۇيىمنىڭ شەكتەۋ الىنعان سوڭ قايتا جۇمىس ىستەپ كەتۋى نەعايبىل. بىرنەشە اي ماتەريال شىعارماعان مەدياجوبانىڭ قايتا جاندانۋى كۇماندى. سولاردىڭ ءبىرى – قىزمەتى شەكتەلىپ، 5،5 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل سالىنۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇرعان MediaNet حالىقارالىق جۋرناليستيكا ورتالىعى جۇرگىزەتىن ورتالىق ازياداعى فاكتىلەردى تەكسەرۋ بويىنشا العاشقى رەسۋرس Factcheck.kz سايتى. Factcheck.kz تە مۇشە سانالاتىن حالىقارالىق فاكچەكەرلەر جەلىسىنىڭ نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلۋى قازىرگى احۋالعا تاعى ءبىر قىرىنان قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قىسىمعا سايلاۋ قارساڭىندا ۇشىراعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. مۇنى "ساياسي قىسىم" دەپ اتاۋعا تولىق نەگىز بار. بىرنەشە حالىقارالىق ۇيىم مەن ديپلوماتيالىق ميسسيا احۋالعا الاڭداۋشىلىق تانىتىپ وتىرعانىن مالىمدەدى.
سالىق ورگاندارى ۇيىمداردىڭ حالىقارالىق دونورلاردان العان گرانتتارىنىڭ قارجىلىق ەسەبىن ۋاقىتىلى نە بىرەر قاتەمەن وتكىزۋىن، تەحنيكالىق اقاۋلاردى "زاڭبۇزۋشىلىق" دەپ تانىپ وتىر. كوپ ۇيىمنىڭ "قاتەسى" ۆاليۋتا باعامىنىڭ ايىرماشىلىعى مەن ۇيىم شوتىنا تۇسكەن اقشانى ەمەس، كەلىسىم-شارتتا كورسەتىلگەن سومانى كورسەتۋدەن كەتكەن. شەتەلدەن قارجىلاندىرۋ ەسەبىن وتكىزۋ ەرەجەسىنىڭ وزگەرۋىنەن دە پروبلەما تۋىپ وتىر. ياعني، ەسەپتەگى قاتە قاساقانا بۇرمالاۋدان ەمەس، تالاپتىڭ وزگەرۋىنەن كەتكەن.
ورگاندار "زاڭبۇزۋشىلىق" دەپ اتاعان بۇل قاتەلەردىڭ سالىق تولەمدەرىنە نە سالىق ەسەبىنە قاتىسى جوعىن، كەلەڭسىزدىكتەن بيۋدجەتكە اقشا تۇسپەي قالماعانىن، ەشكىمگە زالال كەلمەگەنىن ايتا كەتكەن ءجون. اقپاراتتىق سيپاتتاعى ەسەپ قىلمىستىق پيعىلمەن جاسالعان بۇرمالاۋ بولماسا دا، كەسىلگەن جازا تىم اۋىر. زاڭعا ساي، مۇنداي زاڭبۇزۋشىلىق بويىنشا كەيىنگى 2 ايداعى ارەكەت ءۇشىن عانا اكىمشىلىك جازاعا كەسۋگە بولادى. ءبىراق سالىق ورگاندارى بۇل ءىستى "سالىق زاڭبۇزۋشىلىعى" رەتىندە قاراستىرىپ، كەيىنگى 5 جىلدى تەكسەرىپ وتىر.
مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارى قاتەنى جوندەۋ مۇمكىندىگىن ەلەمەستەن، تاۋەلسىز ۇيىمداردى جازالاۋعا بەيىل ەكەنى بايقالادى. قىسىمعا ۇشىراعان بەيۇكىمەتتىك ۇيىمدار ءتيىستى وزگەرتۋدى ەنگىزسە دە، سالىق ورگاندارى "زاڭبۇزۋشىلىقتى" "قاتە اقپارات بەرۋ" رەتىندە قاراستىرىپ، تەحنيكالىق قاتەلەر الدەقاشان رەتتەلگەنىن ەلەمەي وتىر.
سالىق ورگاندارىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدارعا مۇنداي قاتىناسى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جولداۋىندا ايتقان "ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ" تۋرالى مالىمدەمەسى مەن اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن 2025 جىلعا دەيىن ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋ كونسەپسياسىنا دەگەن سەنىمدى ازايتادى.
پىكىر قالدىرۋ