ادامزات تاريحىندا مارسقا العاش جىبەرىلگەن ءتىپتى، مارسقا العاش قونعان عارىشتىق قۇرىلعىلار بايقوڭىردان ۇشقان.
ادامزاتتىڭ مارسقا قونۋعا ارنالعان العاشقى عارىش كەمەسى 1961 جىلى 4 قاراشادا بايقوڭىردان ۇشىرىلعان. الايدا، ول جەردىڭ تومەنگى وربيتاسىنان شىعا الماي ساتسىزدىككە ۇشىراعان.
قىزىل عالامشارعا باعىتتالعان عارىش كەمەلەرى ەڭ العاش 1960 جىلى 10 قازاننان باستاپ ۇشىرىلعان. وكىنىشكە قاراي ول دا جەڭىلىس تاۋىپ، سىبىرگە قۇلاعان. 1960 جىلدان 1962 جىلعا دەيىن تەك كەڭەس وداعى عانا مارسقا عارىش كەمەسىن جىبەرىپ وتىرعان. وكىنىشكە قاراي ءبارى ءساتسىز بولعان.
تەك 1964 جىلى اقش قىزىل عالامشارعا Mariner 3، Mariner 4 دەگەن اتپەن ەكى عارىش كەمەسىن جىبرەگەن. بىرەۋى ءساتسىز بولسا دا، ەكىنشىسى ءساتتى بولعان. بۇل مارسقا تابىستى تۇردە جەتكەن العاشقى عارىش اپپاراتى بولعان. عارىشتىق قۇرىلعى 1964 جىلى 28 قاراشادا ۇشىرىلىپ، 1965 جىلى 15 شىلدەدە قىزىل عالامشارعا جەتكەن. سول جىلى كەڭەس وداعىنىڭ مارسقا جىبەرگەن عارىش كەمەسى تاعى ءساتسىز بولعان.
1969 جىلى كەڭەس وداعى دا، اقش تا مارسقا جارىسا ميسسيا جىبەرگەن. امەريكانىڭ ەكى ميسسياسى ءساتتى بولعان. كەڭەس وداعىنىڭ سول جىلعى ەكى ۇشىرىلىمى ساتسىزدىككە ۇشىراعان. دەگەنمەن، بۇل جولى كەڭەس وداعى عارىش كەمەسىن قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىن اينالاتىن ەتىپ جىبەرۋدى ماقسات ەتكەن. NASA اپپاراتتارىن مارستى باعىتتاپ جىبەرسە دە، قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىنا كىرۋدى كوزدەمەگەن. ناتيجەسىندە كەڭەس وداعىنىڭ ميسسيالارى ساتسىزدىككە ۇشىراعان.
1971 جىلى تاعى دا اقش پەن كەڭەس وداعى عارىشتىق باسەكەگە ءتۇسىپ، مارسقا وربيتالىق عارىش كەمەلەرىن جىبەرگەن. بۇل جولى كەڭەس وداعى قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىندا اينالاتىن، ءتىپتى مارسقا قوناتىن جانە جۇرەتىن روۆەردى جىبەرگەن. ال، اقش تەك وربيتالىق قۇرىلعىنى عانا ۇشىرعان. ناتيجەسىندە، اقش ەكەۋ جىبەرىپ، بىرەۋى وربيتاعا كىرە الماعان، بىرەۋى عانا ءساتتى بولعان.
ال، 1971 جىلى 27 قاراشادا كەڭەس وداعىنىڭ عارىش كەمەسى مارس وربيتاسىنا ءساتتى كىرگەن، ءتىپتى قونعان. ءبىراق جەڭىل قونۋ پرسەسسى ءساتسىز بولىپ، قۇلاعان. سالدارىنان قىزىل عالامشارعا قونعان قۇرىلعى دا، جۇرەتىن روۆەر دە بايلانىسسىز قالعان. ءبىراق مارستىڭ بەتىنە العاش قونعان قۇرىلعى بولىپ، تاريحتا قالدى.
ونىڭ سوڭىنان ىلە-شالا كەڭەس وداعىنىڭ تاعى ءبىر كەشەندى ميسسياسى ءساتتى بولدى. وربيتالىق عارىشتىق اپپارات، قونۋ قۇرىلعىسى جانە روۆەردەن قۇرالعان ميسسيا قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىنا ءساتتى كىرىپ، 1971 جىلى 2 جەلتوقساندا جەڭىل قونعان. دەگەنمەن، 104 سەكۋندتان كەيىن بايلانىس ۇزىلگەن.
1973 جىلى كەڭەس وداعى مارسقا قونۋعا تاعى دا عارىش كەمەسىن جىبەردى. ءبىراق مارس اتموسفەراسىندا ورتەنىپ كەتكەن. سول جىلى كەڭەس وداعى ءتورت ميسسيا جىبەرگەن. قىزىل عالامشاردا ورتەنىپ كەتكەن قۇرىلعىدان باسقا ميسسيالاردىڭ بارلىعى تابىستى بولعان.
1975 جىلدان باستاپ امەريكانىڭ عارىشتىق سالادا دەسى باسىم تۇسە باستاعانى بايقالادى. سول جىلدان باستاپ، امەريكا روۆەر مەن قوناتىن قۇرىلعى جىبەرگەن جانە ءبارى ءساتتى بولعان. Viking 1، Viking 2 دەپ اتالاتىن ەكى ميسسياسى دا تابىستى بولعان. 1976 جىلى 20 شىلدەدە جانە 1976 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ەكى قۇرىلعى دە ءساتتى قونىپ، تابىستى جۇمىس ىستەگەن جانە فوتو جىبەرگەن. بىرەۋى 2245 كۇن (مارس كۇنى)، ەندى بىرەۋى 1281 كۇن جۇمىس ىستەگەن جانە 16 مىڭ فوتو جىبرگەن.
1988 جىلى كەڭەس وداعى قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىنا جانە قونۋعا ەكى رەت عارىش كەمەسىن جىبەرگەن، دەگەنمەن ءبارى ءساتسىز بولعان. تەك ءبىر وربيتاشىسى ءساتتى بولىپتى.
1992 جانە 1996 جىلدار تەك اقش وربيتالىق عارىش كەمەلەرىن جىبەرگەن. ولاردىڭ بىرەۋى ءساتتى، بىرەۋى ءساتسىز بولعان.
1996 جىلى رەسەي مارس وربيتاسىن جانە عالامشارعا قونۋدى ماقسات ەتىپ كەشەندى عارىشتىق اپپاراتتاردى جىبەرگەن، ءبىراق ءتورت قۇرىلعى دە ساتسىزدىككە ۇشىراعان.
سول جىلى NASA ءدال سونداي كەشەندى ميسسيا جىبەرگەن جانە تابىستى بولعان. بۇل جولى العاش رەت مارس بەتىنە جۇرەتىن روۆەر ءساتتى قونعان. روۆەر 1997 جىلعى 4 شىلدەدە قونعان جانە 84 كۇن جۇمىس ىستەگەن. NASA قىزىل عالامشارعا قونعان قۇرىلعىنىنى "Pathfinder"، ال، روۆەردى "Sojourner" دەپ اتاعان.
1998 جىلى جاپونيا مارس وربيتاسىنا عارىش كەمەسىن جىبەردى، الايدا ءساتسىز بولدى. سول جىلى اقش قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىنا ميسسيا اتتاندىرعان جانە 1999 جىلى كەشەندى قۇرىلعىلاردى دا جىبەرگەن. وكىنىشكە قاراي، ءبارى دە ساتسىزدىككە ۇشىراعان.
ودان كەيىنگى جىلداردا اقش-تىڭ جەمىستى جۇمىس ىستەۋى جيىلەگەن. 2003 جىلى ۇلىبريتانيا مارسقا قونۋدى ماقسات ەتىپ، عارىش كەمەسىن جىبەرگەن، دەگەنمەن جەڭىلىس تاپقان. سول جىلى اقش "Spirit" جانە "Opportunity" دەگەن ايگىلى ەكى روۆەرىن جىبەرىپ، كەلەسى جىلى مارسقا ءساتتى قوندىرعان. قۇرىلعىنىڭ بىرەۋى 2208 كۇن، بىرەۋى 5351 كۇن جۇمىس ىستەپ، قىزىل عالامشار تۋرالى وتە كوپ اقپاراتتار جىبەردى.
NASA 2007 جىلى مارسقا تاعى دا ءبىر تابىستى قونۋدى ىسكە اسىردى. دەگەنمەن بۇل جولى وزدىگىنەن جۇرەتىن روۆەرسىز، "Phoenix" دەپ اتالاتىن قۇرىلعى قىزىل عالامشارعا ءساتتى قوندى.
2011 جىلى جۇڭگو مەن رەسەي مارس وربيتاسىنا عارىش كەمەلەرىن جىبەردى. وكىنىشكە قاراي ەكەۋى دە ءساتسىز بولعان. سول جىلى اقش قىزىل عالامشارعا "Curiosity" دەپ اتالاتىن روۆەردى ۇشىردى جانە ول كەلەسى جىلى ءساتتى قوندى.
2018 جىلى اقش "InSight" دەپ اتالعان قوناتىن روۆەردى تاعى جىبەرگەن جانە ءساتتى بولدى. 2016 جىلى ەۋرووداق مارسقا قونۋعا قۇرىلعى جىبەردى، الايدا، ءساتسىز بولدى.
ال، بىلتىر قىزىل عالامشارعا بىرنەشە مەملەكەت عارىش كەمەلەرىن ۇشىردى. ءبىراق مارسقا قونۋدى ماقسات ەتكەنى تەك جۇڭگو مەن اقش. اقش وسى جولى ۇشاتىن درون قوسا جىبەردى. دورنى بار روۆەر كەشە تۇندە قىزىل عالامشاردىڭ دجەزەرو كراتەىنە ءساتتى قوندى. ال، جۇڭگو بۇل جولى مارسقا كەشەندى قۇرىلعى جىبەردى. بەيجىڭ قىزىل عالامشاردىڭ وربيتاسىن دا، قونۋدى دا ماقسات ەتتى، وعان قوسا، شارلاشۋى روۆەردى دە اتتاندىردى. اقپاراتقا سايكەس، جۇڭگو مامىردا نەمەسە ماۋسىمدا قىزىل عالامشارعا قونۋدى جوسپارلاپ وتىر.
پىكىر قالدىرۋ