"دەزينفورماسيا قاۋىپسىزدىك پەن دەموكراتياعا قاتەر توندىرەدى" دەيدى بەيبىتشىلىك بويىنشا نوبەل سىيلىعىن العان جۋرناليستەر. فيليپپيندىك ماريا رەسسا "وتىرىكتەر فاكتىگە اينالعاندا" دەموكراتياعا ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ تونەتىنىن ايتسا، رەسەيلىك دميتريي مۋراتوۆ قوعام ءقازىر ءقاۋىپتى "پوست-شىندىق كەزەڭدە" ەكەنىن ايتتى.

نورۆەگيالىق نوبەل كوميتەتى جۇما كۇنى وسلودا (نورۆەگيا) وتكەن سالتاناتتى راسىمدە ەكى ءجۋرناليستى "دەموكراتيا مەن تۇراقتى بەيبىتشىلىكتىڭ العىشارتى بولىپ ەسەپتەلەتىن ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋداعى كۇش-جىگەرى ءۇشىن" ماراپاتتادى.

جۋرناليستەر مەن ولاردىڭ كوماندالارى ءسوز بوستاندىعىن تاباندى قورعاعانى ءۇشىن ءوز ەلدەرىندە شابۋىلدار مەن قۋدالاۋلارعا ۇشىراعان.

2012 جىلى 58 جاستاعى رەسسا فيليپپين ۇكىمەتىن سىنايتىن "Rappler" جۋرناليستىك زەرتتەۋ ۆەب-سايتىنىڭ نەگىزىن قالادى.

1993 جىلى 59 جاستاعى مۋراتوۆ كرەملدىڭ باعىتىن ۇستانبايتىن ساناۋلى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن "نوۆايا گازەتا" تاۋەلسىز ورىس گازەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى.

سوڭعى رەت جۋرناليستەرگە نوبەل سىيلىعى 1935 جىلى نەمىس كارل فون وسەسكيگە بەرىلىپ، گيتلەردىڭ قايتا قارۋلانىپ جاتقانى تۋرالى الەمدى حاباردار ەتتى.

فون وسسيسكي ناسيستىك لاگەردە قاماۋدا وتىرعاندىقتان جۇلدەسىن الۋ ءۇشىن نورۆەگياعا بارا المادى.

رەسسا راسىمنەن كەيىن نورۆەگيادان بەرگەن سۇحباتىندا اۆتوريتاريزم كۇشەيىپ كەلە جاتقان ءقاۋىپ ەكەنىن ايتتى.

– مەنىڭ ويىمشا، بۇل – نوبەل كوميتەتى جىبەرگەن سيگنال. ءبىز تاريحي، ەكزيستەنسيالدى ساتتە بۇل تۋرالى بىردەڭە ىستەۋىمىز كەرەك. وتىرىكتەر فاكتىگە اينالعاندا دەموكراتياعا ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ تونەدى. ويتكەنى بۇل – ءبىزدىڭ ورتاق شىندىقتى بۇزادى جانە بۇل قوعامدى مانيپۋلياسيالاۋعا جول اشادى،– دەدى رەسسا.

مۋراتوۆ جالعان اقپارات – كۇشەيىپ كەلە جاتقان ءقاۋىپ، اۋىر قاتەر ەكەنىن ايتتى.

– مانيپۋلياسيا سوعىسقا اكەلەدى. ءبىز اقيقاتتان كەيىنگى كەزەڭنىڭ ورتاسىندامىز. ءقازىر اركىم فاكتى ەمەس، ءوز يدەياسىمەن اينالىسادى. الەۋمەتتانۋ عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋىنشە، ادامدار نەنىڭ اقيقات، نەنىڭ وتىرىك ەكەنىن ءبىلىپ تۇرسا دا، ولاردىڭ 75 پايىزى وتىرىكتى شىندىق دەپ سانايتىنىن كورسەتتى، ويتكەنى ولار وتىرىكتى جاقسى كورەدى. بۇل ءقازىردىڭ وزىندە بولىپ جاتىر. ءبىز ادام ساناسىن مانيپۋلياسيالاۋدىڭ قايناعان ورتاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز، – دەدى مۋراتوۆ.

رەسسا سونىمەن قاتار Facebook سياقتى ءىرى تەح-الپاۋىتتاردىڭ يەلىگىندەگى الەۋمەتتىك جەلىلەردە جالعان اقپاراتتاردىڭ، وشپەندىلىك سوزدەردىڭ تارالۋ الگوريتمى جوعارى ەكەنىن، ونىڭ فاكتىلەر مەن دەموكراتياعا ءقاۋىپ توندىرەتىنىن ايتتى.

سىيلىق بۇكىل الەمدە جۋرناليستەردىڭ قۇقىقتارى مەن ب ا ق بوستاندىعىنىڭ بۇزىلۋى ارتىپ كەلە جاتقان كەزدە بەرىلدى.

"نوۆايا گازەتا" – رەسەيدەگى شەتەلدىك اگەنت رەتىندە اتالماعان سوڭعى تاۋەلسىز گازەتتەردىڭ ءبىرى.

2000-2009 جىلدار ارالىعىندا "نوۆايا گازەتانىڭ" التى ءجۋرناليسى، ونىڭ ىشىندە 2006 جىلى ليفتتە اتىپ ولتىرىلگەن زەرتتەۋشى جۋرناليست اننا پوليتكوۆسكايا دا قازا تاپتى.

پوليتكوۆسكايانىڭ جۇمىستارى رەسەيدەگى جوعارى دەڭگەيدەگى جەمقورلىق پەن شەشەنستانداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى اشكەرەلەگەن.

"رەسەي جۋرناليستيكاسى ءقازىر قاراڭعى داۋىردەگى سىناق كەزەڭىندە ەكەنىنە قاراماستان، ءبىز ءوز ۇستانىمدارىمىزدان قايتپايمىز" دەدى مۇراتوۆ گازەتىنىڭ زورلىق-زومبىلىق قاۋپىنە قالاي توتەپ بەرەتىنى تۋرالى سۇراققا.

رەسسا جۇمىسىنىڭ كوپ بولىگى فيليپپين پرەزيدەنتى رودريگو دۋتەرتەنىڭ 7000 ادامدى سوتسىز ولتىرۋىنە قاتىستى. دۋتەرتە ولىمگە ۇكىم ەتىلگەن مىڭداعان ادامدى ەسىرتكىگە قارسى سوعىستىڭ ايىپتىلارى رەتىندە سيپاتتايدى.

سىيلىعىن الۋعا نورۆەگياعا بارۋ ءۇشىن رەسسا فيليپپيندەگى ءتورت سوتتان رۇقسات سۇراۋعا ءماجبۇر بولدى.

فيليپپين جوعارعى سوتى بۇرىنعى ءتوراعاسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىسى بار ەكەنىن ايتىپ، جاريالاعان ماقالاسى ءۇشىن رەسسا "جالا جاپتى" دەپ ايىپتالىپ التى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى مۇمكىن.

بريۋسسەلدە ورنالاسقان حالىقارالىق جۋرناليستەر فەدەراسياسى بەيسەنبى كۇنى جاساعان مالىمدەمەسىنە سايكەس، الەمدە تۇرمەدەگى جۋرناليستەر سانى ارتىپ كەلەدى، 2021 جىلى 365 جۋرناليست تۇرمەگە جابىلعان بولسا، بىلتىر بۇل كورسەتكىش 235 بولدى.

فەدەراسيانىڭ اقپاراتىنشا، قىتايدا 102 جۋرناليست تەمىر توردىڭ ار جاعىندا جاتسا، تۇركيادا 34 جۋرناليست، بەلارۋس پەن ەريترەيادا 29، مىسىردا 27 جانە ۆەتنامدا 21 جۋرناليست تۇرمەدە وتىر.

رەسەيدە ءالى تەمىر توردىڭ ار جاعىندا 12 جۋرناليست وتىر، ال 2021 جىلى فيليپپيندە كەم دەگەندە ءۇش جۋرناليست ءولتىرىلدى.

"بيىل كەمىندە 45 جۋرناليست پەن ب ا ق قىزمەتكەرى قازا تاپتى، ولاردىڭ 33ء-ى ماقساتتى شابۋىلداردان قازا تاپتى" دەپ حابارلادى حالىقارالىق جۋرناليستەر فەدەراسياسى.

رەسسا نورۆەگيادا اۋديتوريامەن بىرگە بولعانى ءۇشىن "وتە باقىتتى" ەكەنىن ايتتى، ويتكەنى نەبارى 36 ساعات بۇرىن بۇرىنعى ارىپتەسى حەسۋس مالابانان اتىپ ولتىرىلگەن. ول 2016 جىلى دۋتەرتە بيلىككە كەلگەننەن بەرى فيليپپيندە ولتىرىلگەن 22ء-شى جۋرناليست.