زەرتتەۋدە قازاقستانداعى ب ا ق قايىرىمدى ىستەرىن ماقتاپ جار سالاتىن نازاربايەۆقا تيەسىلى قورلار قىمبات وتەل، جەكە ۇشاق، گولف الاڭى، ساۋدا ورتالىقتارى، تەلەكانالدار مەن بانكتەردى يەلەنىپ وتىرعانى جازىلعان. OCCRP نازاربايەۆ قورىنا تيەسىلى اكتيۆتەردە كەمى 7،8 ملرد دوللار بارىن انىقتاعان.

"قاعاز جۇزىندە بۇل بايلىقتار نازاربايەۆقا تيەسىلى ەمەس، ءبىراق ول قۇرۋشى رەتىندە قورلاردى باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. زاڭگەرلەر قورلاردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى شەشىمدەردى نازاربايەۆتىڭ ءوزى قابىلدايتىنىن ايتادى. قورلار ەسەپ بەرمەيدى، ال ولاردىڭ اقشالارى شەتەلدەگى كوممەرسيالىق قۇرىلىمداردا جاسىرىلعان" دەپ جازادى زەرتتەۋ اۆتورلار.

زەرتتەۋدە نازاربايەۆتىڭ ءوزى قۇرعان "قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى – ەلباسى" قورى (2021 جىلى جابىلعان)، "نازاربايەۆ قورى"، "نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قورى"، "دەمەۋ قورى" جانە "ەلباسى" (2021 جىلى اشىلعان) قورى جايلى ايتىلادى.

تومەندە OCCRP زەرتتەۋىنىڭ ەڭ ماڭىزدى تۇستارىن ۇسىنىلادى.

"نازاربايەۆ قورى" ميللياردتاردى قانداي سحەمامەن يەلەنگەن؟

2011 جىلى قازاقستاندا زاڭ قابىلدانىپ، "نازاربايەۆ قورىنا" "نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى" (نۋ) مەن "نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىن" (نزم) قارجىلاندىرۋ مىندەتتەلگەن. بۇعان قوسا، نۋ مەن نزم جىل سايىن مەملەكەتتەن 5 ملرد دوللار الادى.

كەيىن نۋ مەن نيش-تەگى ەكى قور Pioneer Capital Invest ينۆەستيسيالىق حولدينگ قۇرادى. كەيىن Pioneer Capital حولدينگىنىڭ 75 پايىزىن "نازاربايەۆ قورى" يەلەنەدى (2021 جىلى 62 پايىز دەپ وزگەرتىلگەن). وسىدان سوڭ Pioneer Capital نازاربايەۆتىڭ جاقىن سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ وتباسىنا تيەسىلى "سەسنابانكتى"، ۇيالى تەلەفون وپەراتورىن، ونلاين-ساۋدا پلاتفورماسىن، قويمالار، ساۋدا ورتالىقتارىن، ماكارون شىعاراتىن "سەسنا" فابريكاسىن ساتىپ العان.

2020 جىلى نازاربايەۆ قورى Jusan Technologies حولدينگتىك كومپانياسىن قۇرىپ، ونى ۇلىبريتانيادا تىركەيدى. ارتىنشا Pioneer Capital يەلىگىندەگى بانكتەردى، قويمالاردى، ساۋدا ورتالىقتارىن جانە بارلىق اكتيۆىن وسى Jusan Technologies كومپانياسىنا اۋدارعان.

ءقازىر Jusan Technologies كومپانياسىندا مىنا تومەندەگى كومپانيالار بار. بۇل اكسيالاردىڭ اكتيۆى 7،8 ملرد دوللاردى قۇرايدى. بۇل كومپانيانىڭ يەلىگىندە مىنا اكتيۆتەر بار:

• قازاقستان، رەسەي، قىرعىزستانداعى بانكتەر: Jusan bank، وپتيما بانك، ازيا-تىنىق مۇحيت بانكى، ەكسپوكرەديت بانك (ساتىلعان)
• ونلاين دۇكەندەر: JMart.kz جانە Jmart.ru
• ءموبيلدى وپەراتورلار: Kcell، Jusan Mobile
• لوگيستيكا: Astana Cargo Service، استىق لوگيستيكا، كۋنار-ترەيد
• قارجىلىق قىزمەتتەر: Jusan invest، First Heartland Securities، First Heartland Capital
• تاماق ءوندىرىسى: سەسنا، ساپا نان
• استانا مەن قوستانايداعى ساۋدا ورىندارى: سەسنا، استىقجان 1، استىقجان 2، دجافار، ۋنيۆەرسال، استىقجان قوستاناي

بۇدان بولەك، "نازاربايەۆ قورى" ليۋكسەمبۋرگتەگى Pioneer Technologies كومپانياسى ارقىلى قازاقستانداعى ءىرى ءموبيلدى وپەراتور Kcell كومپانياسىنىڭ دا 24 پايىز اكسياسىن جاسىرىن تۇردە يەلەنگەن. قالاي؟

2021 جىلى قىركۇيەكتە "قازاقتەلەكوم" اكسياسىنىڭ 24 پايىزىن "ينۆەستورلارعا ۇسىناتىنىن" جاريالاعان. سول كەزدە Bloomberg "نازاربايەۆ قورىنا" تيەسىلى بانك اكسيانىڭ 9 پايىزىن ساتىپ العانىن جازدى. ءبىراق كەيىن قالعان اكسيانى دا "نازاربايەۆ قورى" يەلەنگەن. بۇل جولى ولار ليۋسكەمبۋرگتەگى Pioneer Technologies كومپانياسىن پايدالانعان. ال Pioneer Technologies ليۋكسەمبۋرگتەگى Pioneer Horizon East كومپانياسىنا قاتىسى بار. "نازاربايەۆ قورىنىڭ" ۇلىبريتانياداعى Jusan Technologies كومپانياسى وسى Pioneer Horizon East كومپانياسىنا 64 ملن دوللار ينۆەستيسيا سالعان.

زەرتتەۋشىلەر "نازاربايەۆ قورى" وسىنداي كۇردەلى سحەمامەن Kcell كومپانياسىنا يەلىك ەتكەنىن انىقتادى.

"نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قورى" قىمبات ۇشاقتى قالاي العان؟

نازاربايەۆ 2019 جىلى ناۋرىزدا پرەزيدەنتتىكتەن كەتكەن سوڭ وعان تيەسىلى باسقا ءۇش قور دا ينۆەستيسيامەن بەلسەندى تۇردە اينالىسقان.

2020 جىلى 8 تامىزدا قۇنى 100 ملن دوللار بولاتىن Airbus ACJ320neo ۇشاعى (Business Insider باسىلىمى بۇل ۇشاق ماركاسىن "ۇشاتىن پەنتحاۋس" دەپ سيپاتتاعان) يندياناپوليستەن ۇشىپ شىعىپ، سيۋريح جانە مالتادا توقتاپ، قازاقستان استاناسىنداعى بازاسىنا كەلگەن.

بۇل ۇشاقتى "نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قورى" شۆەيساريالىق كومپانيادان ساتىپ العان. ءقازىر Airbus ACJ320neo پرەزيدەنت ءىس باسقارماسىنا قارايتىن Berkut Air كومپانياسىنىڭ فلوتىندا. بۇل ۇشاق قورعا رەسمي تۇردە تيەسىلى مە ول جاعى بەلگىسىز. ءبىراق ۇشاقتى نازاربايەۆ قولداناتىنىنا دالەلدەر بار.

2021 جىلى 30 ماۋسىمدا اۋە كەمەسى قازاقستاننان ماسكەۋگە بارعان. بۇل كۇنى كرەمل نازاربايەۆتىڭ ماسكەۋگە پۋتينمەن كەزدەسۋگە كەلگەنىن جازدى. (كەزدەسۋدە نازاربايەۆ "ءۇش جىلدان بەرى پرەزيدەنت ەمەسپىن، مەن ەركىن اداممىن" دەگەن ەدى).

بۇل ۇشاق كەيىن قازاقستاننىڭ ىشىندە دە ۇشقان. جۋرناليستەر ەكى رەيس نازاربايەۆتىڭ تۋريستىك حابقا جانە ارحەولوگيالىق وبەكتىگە بارعان ساپارىمەن ساي كەلگەنىن انىقتادى.

نازاربايەۆتىڭ قورىنا تيەسىلى قوناق ۇيلەر مەن مەديالار

زەرتتەۋشىلەر نازاربايەۆ قورىنىڭ اكتيۆتەرىنىڭ ىشىندە استاناداعى The St. Regis Astana قوناق ۇيىنە نازار اۋدارعان. 2017 جىلى اشىلعان وتەلدىڭ يەسى – Turion Investment Group. بۇل كومپانيانىڭ اكسيونەرلەرىنىڭ قاتارىندا نازاربايەۆتىڭ كۇيەۋبالاسى، ەلدەگى ەڭ باي ادامداردىڭ ءبىرى تيمۋر قۇلىبايەۆ بار.

2018 جىلى قۇلىبايەۆتىڭ ۇلەسىن نازاربايەۆتىڭ "دەمەۋ" قورىنا بەرگەن. ال 2021 جىلى جەلتوقساندا بۇل ۇلەستى قۇلىبايەۆ پەن ونىڭ ايەلى دينارا قۇلىبايەۆا (نازاربايەۆتىڭ قىزى) قايتارىپ العان.

OCCRP نازاربايەۆ قۇرعان ءۇش قوردىڭ يەلىگىندە بۋرابايداعى Baitas Hotel، الماتىداعى Nurtau گولف كلۋبى جانە Swissotel Willness Resort قوناق ءۇيى، كتك جانە Astana TV تەلەارنالارى، "كاراۆان" گازەتى دە بارىن جازادى.

Astana TV نازاربايەۆ قۇرعان بيلىكتەگى "نۇر وتان" پارتياسىنىڭ قاراماعىنداعى "نۇر مەديا" حولدينگىنە قارايدى.

جۋرناليستەر قازاقستانداعى اباتتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ نازاربايەۆ قورىنا تيەسىلى ەكەنىن دە انىقتاعان.

"بۇل كومپانيا نازاربايەۆ پرەزيدەنت بولىپ تۇرعاندا، ياعني، 2012-2018 جىلدارى 6،5 ملن دوللار تەندەر جەڭىپ العان" دەپ جازىلعان OCCRP زەرتتەۋىندە.

بۇدان بولەك، زەرتتەۋدە نازاربايەۆتىڭ تاعى ءبىر قورىنا تيەسىلى تۇركياداعى بەس جۇلدىزدى قوناق ءۇي جايلى دا ايتىلادى.

دەرەككوز: azattyq.org