ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى 2022 جىلعى 6 قازاندا «1921-1922 جىلدارداعى قازاقستانداعى اشارشىلىق جانە ونىڭ سالدارى: زەرتتەۋدىڭ جاڭا دەرەككوزدەرى، ماسەلەلەرى مەن بولاشاعى» تاقىرىبىندا رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنسيا ءوتتى.

كونفەرەنسيا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتىنىڭ گرانتى بويىنشا «1921-1922 جىلدارداعى قازاقستانداعى اشارشىلىق جانە ونىڭ زاردابى (جاڭا مۇراعات جانە جازبا دەرەككوزدەر نەگىزىندە)» اتتى عىلىمي جوباسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە ۇيىمداستىرىلدى.

كونفەرەنسياعا عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار، ورتا مەكتەپتەگى تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى مەن ستۋدەنت جاستار قاتىستى. اتاپ وتسەك، رەسەي عىلىم اكادەمياسى ءسىبىر ءبولىمى تاريح ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ۆ.م. رىنكوۆ (رف، نوۆوسيبيرسك ق.): «پرودوۆولستۆەننىە كامپانيي ۆ روسسيي ۆ ناچالە XX ۆ.: وپىت بوربى س پرەدپوسىلكامي گولودا ي ينۆەستيسيي ۆ رازۆيتيە تەرريتوريي»، التاي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىستانۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى يۋ.ا. لىسەنكو (رف، بارناۋل): «پرودوۆولستۆەننايا پوليتيكا سوۆەتسكوي ۆلاستي ۆ كازاحستانە ۆ پەريود گراجدانسكوي ۆوينى»، ۋكراينا ۇعا م.س. گرۋشيەۆسكيي ات. ۋكراين ارحەوگرافيا جانە دەرەكتانۋ ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ۆ.ۆ. گريبوۆسكيي (ۋكراينا، كييەۆ ق.): «گولود نا نيكوپولششينە ۆ سۆەتە سوۆەتسكوي پەريوديكي 1921-1923 گگ.»، پ.پ. ەرشوۆ ات. يشيم مۋزەي كەشەنىنىڭ عالىم حاتشىسى گ.ا. كرامور (رف، يشيم ق.): «انتولوگيا يسسلەدوۆاتەلسكيح ي ارحيۆنىح ماتەريالوۆ «دۆادسات پەرۆىي. كراسنايا ۆەسنا» كاك يستوچنيك ينفورماسيي و زاپادنو-سيبيرسكوم ۆوسستانيي 1921 گودا» تاقىرىپتارىندا باياندامالارىن جاسادى. 

ءوز ەلىمىزدەن ش.ش. ءۋاليحانوۆ ات. تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنان باس عىلىمي قىزمەتكەر، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ا.ت. قاپايەۆا «نەكوتورىە اسپەكتى تەوريي ي مەتودولوگيي يزۋچەنيا گولودا 1921-1922 گگ.»، جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى س.ا. اسانوۆا «دەسوۆەتيزاسيا ناسيونالنوي يستوريي نا پريمەرە گولودا  1921-1922 گگ.»، كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح ماگيسترى ا.ا. بەكەنوۆا «1921-1922 جىلدارداعى بالالاردىڭ جاعدايى»، كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح ماگيسترى ا.ن. كونكابايەۆ «1921–1922 جىلدارداعى قازاق اۋىلىنداعى اشارشىلىقتىڭ ەرەكشەلىكتەرى» جانە وسى ينستيتۋتتىڭ استانا قالاسىنداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورى، PhD دوكتورى م.م. قوزىبايەۆا «ۋچاستيە ينوستراننىح ورگانيزاسيي ۆ پوموششي گولودايۋششيم ۆ 1921-1922 گگ. ۆ كازاحستانە» تاقىرىپتارىندا ماسەلە كوتەرىپ، تۇجىرىمدارىن جاسادى. ال، باسقا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر – تۇكپىرلەرىنەن ماسەلەن، م. قوزىبايەۆ ات. سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت ل.ا. گريۆەننايا «كرەستيانسكوە ۆوورۋجوننوە سوپروتيۆلەنيە ناچالا 1920-ح گودوۆ ۆ كازاحستانسكوم ديسكۋرسە»، ق. جۇبانوۆ ات. اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت ءا.ب. امان «1921-1922 جىلدارداعى قازاقستاننىڭ باتىس وڭىرىندەگى اشارشىلىق جانە ونىڭ دەموگرافيالىق سالدارى»، ق ر ۇلتتىق ءارحيۆىنىڭ ارحەوگرافى ا.ب. ايتەنوۆا «گولود ۆ كازاحستانە ۆ 1921-1922 گگ.: نا پريمەرە كۋستانايسكوي گۋبەرنيي»، باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى، تاريح جانە ارحەولوگيا ءبولىمىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ن.م. تۋكەشيەۆا «گولود 1921-1924 گگ. ۆ ۋرالسكوي گۋبەرنيي: سوسيالنو-دەموگرافيچەسكيە اسپەكتى (پو ماتەريالام گوسۋدارستۆەننوگو ارحيۆا زاپادنو-كازاحستانسكوي وبلاستي)»، م.ح. دۋلاتي ات. تاراز وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتى، تاريح جانە گەوگرافيا كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى ن.ن. بينازاروۆا  «گولود 1921-1922 گودوۆ – ۋجاسى سۋدبى» جانە ل.ت. بايكەيەۆا «قازاق دالاسىنداعى اشارشىلىق جانە ونىڭ سالدارى»، قوستاناي ق. №8 ورتا مەكتەپتىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ج.ا. كاجيمۋراتوۆا «1921-1922 جىلدارىنداعى اشارشىلىق» م. قوزىبايەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى د.ا. ىزتىلەۋوۆا «1921 – 1922 جىلدارداعى قازاقستانداعى اشارشىلىق جانە ونىڭ سالدارى: زەرتتەۋدىڭ جاڭا دەرەككوزدەرى، ماسەلەلەرى مەن بولاشاعى» جانە ا. بايتۇرسىنوۆ ات. قوستاناي وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، PhD دوكتورى ر. بايدالى «ورتالىق جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنىڭ اشتىقپەن كۇرەسكە قاتىسۋى» تاقىرىپتارىندا وز ويلارىن ورتاعا سالدى.

بۇل كونفەرەنسيادا زەرتتەۋشى عالىمدار، مەن ارحيۆ قىزمەتكەرلەرى ءالى جاريالانباعان ارحيۆ قورلارىنداعى دەرەكتەرىن 50-اسا تىڭدارماننىڭ الدىندا تۇشىمدى وي قورىتتى. ماسەلەن عىلىمي اينالىمدا «1921-1922 جج.» اشتىق دەپ نەگىزدەلگەن تۇجىرىمدى ياعني اشتىقتىڭ حرونولوگياسىن 1920-1924 جج. دەيىن ۇزارتۋ جونىندە ايتىلىپ، بولشيەۆيكتىك بيلىكتىڭ ساياسي كونيۋكتۋراعا بايلانىستى اشتىقتىڭ جىلىن قىسقارتتى، شەتەلدىڭ حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ اشىققانداردى قۇتقارۋداعى قىزمەتى بولشيەۆيكتىك بيلىككە ۇناماعانى ايتىلدى. «گولود پوۆولجە»، «دەسوۆەتيزاسيا» دەگەن ۇعىمدار تالدانىپ، رەسەيلىك جانە وتاندىق عالىمدار اراسىندا ماملەلى تالقىلاۋ بولدى. «1920-شى جانە 1930 جج. اشارشىلىقتىڭ ايىرماشىلىعى» دەگەن كوپتىڭ سۇراعىنا عىلىمي دالەلدى جاۋاپتار بەرىلدى. 1930 جج. اشارشىلىق ەتنيكالىق سيپات الدى، قازاق حالقى تىكەلەي زارداپ شەكتى دەلىندى. ۋكراينالىق عالىمنىڭ اشتىقپەن كۇرەس جونىندەگى شەتەلدىك ۇيىمداردار بارلىق جەردە جۇمىس اتقارعان جوق، اشىققاندارعا كومەك تاپتىق پرينسىپكە نەگىزدەلدى دەپ تۇجىرىمدادى. رەسەيلىك عالىم ۆ.م. رىنكوۆ پاتشا ۇكىمەتى كەزىندەگى اشارشىلىققا قازاق جەرىندەگى «جۇتقا» توقتالىپ، اشىققاندارعا نان ساتىلىپ، بولاشاق ەگىننىڭ ءتۇسىمى بويىنشا كرەديتكە بەرىلدى، تۇركىستان جانە دالالى ولكەلەردە اشىققاندارعا ءتۇرلى قارا جۇمىستار ۇيىمداستىرىلىپ، كومەك بەرىلگەنىن كەستە تۇرىندە بايانداسا سالتانات اميرگالييەۆنا قازىرگى تاڭدا «دەسوۆەتيزاسيا» تەرمينىنىڭ وزەكتى ەكەنىن باسا ايتتى.

قورىتا ايتقاندا جوبا جەتەكشىسى م.قوزىبايەۆا مەن مودەراتور ا.ت. قاپايەۆا بايانداماشىلار مەن كەلىپ تۇسكەن ماتەريالدار نەگىزىندە رەزاليۋسيا قابىلداپ، كونفەرەنسيانىڭ جيناعىن شىعارۋدى جوسپارلاۋدا.

بايدالى راۋان، PhD دوكتور،
ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى
قوستاناي وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتى