الماتى قالاسى اكىمدىگى جانە مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن، «الماتى اۋەندەرى» كونسەرتتىك ۇجىمىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «عاسىرلار سازى» فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق انسامبلدەردىڭ ءىى حالىقارالىق ءداستۇرلى مۋزىكا فەستيۆال-بايقاۋى ءوتتى. بۇل تۋرالى قامشى پورتالى ايقىنعا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.
قالا كۇنىن اتاپ ءوتۋ اياسىندا جامبىل اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىندا جۇزەگە اسقان شارا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالدى.
ۇلتتىق مۇرالارىمىزدى ۇلىقتاۋدى ماقسات ەتكەن مۋزىكا فەستيۆالى العاش رەت 2011 جىلى قولعا الىنعان بولاتىن. بيىلعى جىلى اۋقىمىن كەڭەيتىپ، الىس-جاقىن مەملەكەتتەردەن قوناقتار شاقىرىپ، حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ وتىر. بايقاۋعا رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق وبلىستارى مەن ءتۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ەتنو-فولكلورلىق انسامبلدەرى، ءداستۇرلى انشى-كۇيشىلەر، مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى قاتىستى. قازىلار القاسى الەم ساحنالارىندا ونەر كورسەتىپ ءجۇرگەن كورنەكتى قايراتكەرلەر مەن تانىمال تۇلعالاردان جانە بەلگىلى مۋزىكانتتاردان قۇرالعان. اتاپ ايتساق، ىستامبۇل كونسەرۆاتورياسىنىڭ پروفەسسورى جيحان يۋرچي، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ارءتيسى، باشقۇرتستاننىڭ حالىق ءارتيسى راميل گايزۋللين، وزبەكستاننىڭ حالىق ءارتيسى، ديريجەر فارۋح سادىقوۆ، قىرعىزستاننىڭ حالىق ءارتيسى، قىرعىز ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ رەكتورى، پروفەسسور مۇراتبەك بەگالييەۆ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قوبىزشى-پروفەسسور بازارحان قوسباساروۆ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى جاماعات تەمىرعالييەۆ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ءسىڭىرگەن ءارتيسى، نۇرعيسا تىلەندييەۆ اتىنداعى «وتىرار سازى» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلىنىڭ ديريجەرى جالعاسبەك بەگەنءدىكوۆ سياقتى مايتالماندار.
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «الماتى اۋەندەرى» كونسەرتتىك بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى باعدات تىلەگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، 2011 جىلعى دوداعا 28 انسامبل قاتىسسا، بيىل ولاردىڭ سانى 41-گە جەتكەن. كىل ءجۇيرىكتەردىڭ دابىسىن ەستىگەن شاعىن قالالاردا قۇرىلعان كەي انسامبلدەر شىعارماشىلىق تۇرعىدا وسىپ-جەتىلۋ ءۇشىن ارىپتەستەرىنىڭ دەڭگەيىن كورىپ كەتۋگە وزدەرى ءوتىنىش ءبىلدىرىپتى. سولاردىڭ ءبىرى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جاساقتالعان «جەتىساي سازى» ءانسامبلى. جەتەكشىسى – كومپوزيتور، مۋزىكاتانۋشى ءبورى يسا.
ادنان كوچ جەتەكشىلىك ەتەتىن تۇرىك حالىق اسپاپتارى ءانسامبلى، كاحرامون بازاروۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن «الەر» وزبەك فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلى، رىسبەك جۇماكۇنوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن «قامبارحان» قىرعىز فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق انءسامبلى جانە الماتى قالاسىنداعى ق.قوجامياروۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۇيعىر مۋزىكالىق كومەديا تەاترى جانىنداعى «ناۆا» فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق انسامبلدەرىءنىڭ دە بىلەك سىبانىپ كەلۋى باسەكەنىڭ تارتىستى وتەتىنىن ءا دەگەننەن-اق بايقاتتى.
– قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ورايلاستىرىلعان ونەر مەرەكەسى ءۇش كۇنگە جوسپارلانىپ وتىر. ءبىرىنشى كۇنى فەستيۆالءدىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولسا، ەكىنشى كۇنى قاتىسۋشىلاردىڭ كونسەرتتىك باعدارلامالارى تىڭدالادى. ءۇشىنشى كۇن جۇلدەگەرلەردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى جانە لاۋرەاتتاردىڭ گالا-كونسەرتىمەن قورىتىندىلانادى. بايقاۋ ەرەجەسى ءتورت بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى ءبوءلىمدە – فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق انسامبلمەن كۇي ويناۋ، ەكىنشى بولىمدە – كەز كەلگەن كونە حالىق اسپابىمەن كۇي تارتۋ، ءۇشىنءشى بولىمدە – ءانسامبلدىڭ سۇيەمەلىمەن ۆوكالدىق شىعارما ورىنداۋ. ال ءتورتىنشى ءبوءلىم – ەركىن تاقىرىپ.
لاۋرەات اتانعان جەڭىمپازدارعا ارنايى ديپلومداردان بولەك، احمەت جۇبانوۆ، بولات سارىبايەۆ اتىنداعى جانە الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ سىيلىعى تابىس ەتىلەدى. جان-جاقتان كەلگەن قوناقتارىمىز بەن ونەرپازدارعا كوتەرىڭكى كوڭىل كۇي سىيلاۋ ءۇشىن فەستيۆالگە قاتىسۋشىلاردى سالتاناتتى تۇردە قىزىل كىلەمشە ۇستىمەن جۇرگىزۋدى ءجون دەپ تاپتىق. سوڭى فەستيۆالدىڭ رەسمي اشىلۋىمەن جالعاسادى، – دەپ اتاپ ءوتتى ب ا ق وكىلدەرىمەن جۇزدەسۋ بارىسىندا «عاسىرلار سازى» فەستيۆال-كونكۋرسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى باعدات تىلەگەنوۆ.
ءبىرىنشى كۇن
فەستيۆال شىمىلدىعى جامبىل اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ كونسەرت زالىندا «سازگەن سازى» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلىنىڭ ورىنداۋىندا جالدىبايدىڭ «قارا جورعا» كۇيىمەن اشىلدى. سونداي-اق «ارلان» تەاترى جاۋجۇرەك بابالارىمىز كيگەن جاۋىنگەر كيىمدەرىن كورسەتىپ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى، اكتەر بولات ءابدىلمانوۆ «كەنەسارى حاننىڭ اماناتىن» جەتكىزدى. كەش تىزگىنىن قولىنا ۇستاعان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اقان ءابدۋالى مەن تەلەجۋرناليست، جۇرگىزۋشى ماييا ۆەرونسكايا الماتى قالالىق تىلدەردى دامىتۋ، مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ باستىعى ماماي احەت مىرزانى ورتاعا شاقىرىپ، قۇتتىقتاۋ ءسوز بەردى.
– ءبىز ۇزاق جىلدار ءوزىمىزدىڭ تاريحىمىزعا وزگەءنىڭ كوزىمەن قاراپ كەلدىك. ءاربىر ءسوزىمىزدى قىتايدىڭ قولجازباسىنا، ارابتىڭ جولجازباسى مەن ورىستىڭ جىلناماسىنا سۇيەنىپ سويلەگەن حالىقپىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا بوداندىعىمىز ۇمىت بولىپ، بۇگىنگى تاڭدا الەم جۇرتشىلىعىنا ءوز تىلىمىزبەن، ءوز ءمادەنيەتىمىزبەن قۇندى ەكەنىمىزدى سەزىنە باستادىق.
كەنەسارىنى زەرتتەگەنى ءۇشىن تاريحشى-عالىم ەرمۇحان بەكماحان ۇلى 25 جىلعا ايدالىپ كەتتى. ءدال وسىنداي پەسانى جازىپ، ساحناعا قويعانى ءۇشىن ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ ءتۇرمەگە جابىلدى. ال بۇگىن وسىنداي الىپتاردى ەمەن-جارقىن ساحناعا الىپ شىعىپ، تاريحي مۇرالارىمىزعا ءۇڭىلىپ، ءوز ان-كۇيىءمىزدى ناسيحاتتاۋعا جول اشىلدى. بۇل – تاعى دا ۇلى تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى.
قازاق حالقى جارتى عاسىر بۇرىن قازاق حاندىعىنىڭ 500 جىلدىعىن تويلاعان جوق. ايتۋلى داتانى بىلمەدى ەمەس، ءبىلدى. ءبىراق ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ، تەك 550 جىلدىعىمىزدى اتاپ وتۋگە شامامىز كەلىپ وتىر. بۇل – تاعى دا تاۋەلسىزدىكتىڭ تارتۋى. سوندىقتان قولىمىزداعى بارىمىزدى باعالاي بىلەيىك. قازاقتىڭ ەگەمەندىگىن الىپ بەرىپ، تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان، انا ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل قاتارىنا قوسقان الماتى قالاسى بۇگىن بارشاڭىزدى وسىنداي ونەر جارمەڭكەسىندە كۇتۋگە دايىن، – دەدى ماماي احەت.
بۇدان كەيىن بايقاۋ ۇمىتكەرلەرى مەن قازىلار القاسى تانىستىرىلىپ، مارتەبەلى مەيماندارعا گۇل شوقتارى ۇسىنىلدى.
رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ارءتيسى، باشقۇرتستاننىڭ حالىق ءارتيسى راميل گايزۋللين سىبىزعىدا باشقۇرتتىڭ حالىق اۋەنى «عىلميازا» جانە قازاقتىڭ حالىق ءانى «بۇلدىرگەندى» ورىنداسا، ىستامبۇل كونسەرۆاتورياسىنىڭ پروفەسسورى، كاۆالشى جيحان يۋرچي ماناربەك ەرجانوۆتىڭ ءانى «سايرا بۇلبۇلدى» قۇيقىلجىتتى. قازىلار القاسىنىڭ ءتوراعاسى بازارحان قوسباساروۆ ءوز كەزەگىندە قاتىسۋشىلارعا ءسات-ساپار تىلەدى.
– قازاقتىڭ ءانى مەن كۇيى – حالقىمىزدىڭ كونە زاماننان قالىپتاسقان اسىل قازىناسى، ۇلتتىڭ بەكزات بولمىسى، جۇرەك سىزداتقان ساعىنىشى، كوڭىلدىڭ قىلىن شەرتەر سەزىمى مەن مۇڭ-شەرى، قىزىق-قۋانىشى. بىزدە 5 مىڭنان اسا كۇي، 12 مىڭعا جۋىق ءان بار ەكەن. بۇل – قازاق انشىلىك جانە كۇيشىلىك ونەرىنىڭ سان عاسىرلىق تاريحىنىڭ بار ەكەندىگىنىڭ بىردەن-بىر ايعاعى. دومبىرادا، قوبىزدا، سىبىزعىدا جانە تاعى باسقا حالىق اسپاپتارىندا ورىندالعان كۇيلەر كەمەل قۇرىلىمىمەن، كۇردەلى ىرعاق يىرىمدەرىمەن ەرەكشەلەءنىپ، تالاي عاسىر سۇزگىسىنەن ءوتىپ، بۇگىنگە جەتءتى.
حالقىمىزدىڭ ونەر سالاسىنداعى شوقتىعى بيىك ءبىر ماقتانىشى – ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتار. وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىنان باستاپ، قازاق مۋزىكا اسپاپتارىن زەرتتەۋ، ۇمىت بولا باستاعان تۇرلەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى قولعا الىندى. بۇرىن-سوڭدى جاس بۋىن تولىق بىلە بەرمەيتىن، ال قايءسىبىرىنىڭ اتى ەمىس-ەمىس ەستە قالعان اسپاپتار قايتا ءتىرىلىپ، ونەردەن ءوزىنىڭ تۇراقتى ورنىن تاپتى. ءتۇرلى انسامبلدەر مەن وركەستر قۇرامى دا قايتا جاڭعىردى. وسى تۇرعىدا قاجىرلى عالىم، ونەگەلى ۇستاز، پروفەسسور بولات شامعالي ۇلى سارىبايەۆتىڭ ەڭبەگىنىڭ زور ەكەنىن ايتقىمىز كەلەدى. جارىقتىق، ءتىرى بولعاندا ورتامىزدا وتىرىپ، ءبۇگىنگى جاستاردىڭ سىبىزعىنى، جەتىگەندى، ساز سىرنايدى، شاڭقوبىزدى، شەرتەردى، ادىرنانى قالاي مەڭگەرگەنىن كورەر مە ەدى؟! وسى اسپاپتاردىڭ وتكەن عاسىردا ويناۋ مادەنيەءتىنىڭ جوعارى بولعانىن، وزىندىك ءداستۇرلى ءۇن قالىپتاستىرعانىن ايتىپ ءجۇرمىز. مىنا بىزدەر مۋزىكانىڭ ماڭىندا جۇرگەن كەيبىر ادامداردان جوعارىدا ايتىلعان اسپاپتاردى «بۇلاردىڭ ءبارى ەسكىرگەن. كلاسسيكانى ويناۋعا كەلمەيدى، سوندىقتان ەپيزودتىق تۇردە عانا پايدالانۋ كەرەك» دەگەن ءسوزىن ەستىدىك. ءسويءتىپ جۇرگەندە، حالقىمىزدىڭ تالانتتى ۇلى نۇرعيسا تىلەندييەۆ «وتىرار سازى» وركەسترىندە وسى سازسىرنايدى، سىبىزعىنى، قىلقوبىزدى، ىشەكتى قوبىزدى، جەتىگەندى، شەرتەردى، ۇرلەمەلى اسپاپتاردى دومبىرامەن، ءتورت ىشەكتى قوبىزبەن، بايانمەن جارىستىرىپ، ۇندەستىگىن تابا ءبىلدى. وعان ايعاق – «ماحامبەت» پوەماسى، «اتا تولعاۋى»، «اڭساۋ» سىندى تاعى باسقا شىعارمالارى. سول ۇجىمنىڭ كونسەرتىنە كىرۋگە بيلەت تابا الماي قالعان حالىقتى كوزىمىز كوردى، قۇلاعىمىز ەستىدى. سول سەكىلدى، اسىل مۇرالارىمىزدى، ۇلتتىق ءۇنىءمىزدى حالقىمىزدىڭ دارىندى تۇلعالارى ا.جۇبانوۆ، م.تولەبايەۆ، س.مۇحامەدجانوۆ، ك.كۇمىسبەكوۆ، م.قويشىبايەۆ سياقتى اعالارىمىز قايماعىن بۇزباي، وركەسترمەن سايراتقانى قۇلاعىمىزدا تۇر.
فەستيۆالدىڭ ماقساتى – انسامبلدەردىڭ جوعارىدا ايتقان اسىل مۇرالارىمىزدى ءبۇگىنگى كۇنى قاي دەڭگەيدە، قالاي ىسكە اسىرىپ ءجۇر؟ قانداي جەتىستىكتەرىمىز بار، ءمۇلت كەتىپ جاتقان تۇسىمىز قايسى؟ وسى كەمشىلىكتەردى بىر-بىرىمىزدەن كورىپ تۇزەسەك، ۇيرەنسەك دەگەن نيەت. كونە اسپاپتاردىڭ انسامبل قۇرامىندا ءوزىنىڭ ورنىن كاسىبي تۇردە تابا ءبىلىپ، حالىق اراسىنا مۇرا ەتىپ قالدىرساق دەگەن وي. ءسوز سوڭىندا ايتارىم، بۇل كونكۋرس حالىق اسپاپتارى انسامبلدەرىنىڭ تويى دەر ەدىم. توي تويعا ۇلاسسىن، اعايىن! ىسكە ءسات! – دەدى بازارحان ءابۋ ۇلى.
كەش بارىسىندا «سازگەن سازى» فولكلورلى-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلى «اسپاپتار شەرۋى» مۋزىكالىق كومپوزيسياسىن، قازاقستان جاستار وداعى «سەرپەر» سىيلىعىنىڭ يەگەرى تامارا اسار حالىق ءانى «جورعاتايدى»، قىرعىزستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى باقىتبەك شوتەنوۆ قازاقتىڭ حالىق ءانى «جاريام-ايداي» جانە قىرعىزدىڭ حالىق ءانى «ءتۇسىمدەنى»، «ەل كانتو» توبى قازاقتىڭ حالىق ءانى «اۋىلىڭ سەنىڭ ىرگەلىنى»، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ ءانى «الاتاۋدى»، ت.ءجۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتى گۇلنۇر كوشەنوۆا ەديت پيافتىڭ رەپەرتۋارىنداعى «مەن ەشتەڭەگە وكىنبەيمىن» ءانىن، رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق كونكۋرستاردىڭ جۇلدەگەرى ەلميرا قاشقىمبايەۆا سادىق كارىمبايەۆتىڭ ءانى «جەتىسۋدى» سازسىرنايدا تىڭدارمان نازارىنا ۇسىندى. سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى نۇرجامال ۇسەنبايەۆا حالىق ءانى «القوڭىردى»، ماناربەك ەرجانوۆتىڭ «قۋانامىن» ءانىن ناشىنە كەلتىرە شىرقادى. نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ «جەكپە-جەك» كۇيىن نۇركەن ءاشىروۆ، باتىرجان مىقتىبايەۆ، بەيبارىس حامزين، داۋرەن رايەۆ، جاڭىل بۇحاروۆا، ايگەرىم بەكبەردييەۆا، سىمبات الىمبەتوۆالار تارتۋ ەتتى.
ەكىنشى كۇن
بايقاۋدىڭ ەكىنشى كۇنى قاسيەتتى قۇربان ايت مەرەكەسىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. سوعان قاراماستان، قازىلار القاسى بايقاۋعا قاتىسۋشى انسامبلدەردىڭ دايىنداپ كەلگەن شىعارماسىن تاڭعى توعىزدان كەشكى توعىزعا دەيىن ساراپقا سالدى. ۇمىتكەرلەردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە شەكتەۋ قويىلماعاندىقتان، سىنعا تۇسكەندەردىڭ اراسىندا مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ، حالىق ارتيستەرى، ەسىمى ەلگە بەلگىلى ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەر، قۇرىلعانىنا كوپ ۋاقىت بولا قويماعان جاس انسامبلدەر بوي كورسەتتى. الايدا، قازىلار القاسى ەشكىمنىڭ اتاق-ماراپاتىنا، جاسى مەن جولىنىڭ ۇلكەندىگىنە قاراپ جاتپادى. ەڭ اۋەلى ورىنداۋشىلاردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىنە، شىعارمانىڭ مازمۇنى مەن كوركەمدىك دەڭگەيىنە، ۇلتتىق ناقىشىنا ءمان بەردى. وكىنىشكە قاراي، دايىندىقتارى ءالسىزدەۋ، بايقاۋ شارتتارىن جەتە تۇسىنبەگەن ۇجىمدار دا كەزدەسىپ جاتتى. دەگەنمەن، قازىلار القاسىنىڭ ءتوراعاسى بازارحان قوسباساروۆ بايقاۋدىڭ وتە تارتىستى تۇردە وتكەنىن ايتادى. قىرىق ءانسامبلدىڭ ىشىنەن 11 لاۋرەات تاڭداۋ قيىن سوققان. قۋانارلىعى، 2011 جىلعى فەستيۆالگە قاراعاندا انسامبلدەردىڭ ورىنداۋ مانەرى، اسپاپتى مەڭگەرۋ دەڭگەيى اناعۇرلىم وسكەن. مۋزىكانتتاردىڭ شيراقتىعى، ساحنادا وزدەرىن ەمىن-ەركىن ۇستاۋى، حالىققا تارتىمدىلىعى كونكۋرس دەڭگەيىنە ساي شىققان. اسىرەسە، شەت مەملەكەتتەردەن كەلگەن قازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى قازاقتىڭ حالىق اسپاپتارىنىڭ اۋەزىنە قاتتى قىزىعىپ، تاڭدانىستارىن جاسىرا الماعان.
وزبەكستاننىڭ حالىق ءارتيسى، ديريجەر فارۋح سادىقوۆ:
– مۇنداي اۋقىمدى فەستيۆالدى ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايى تۇراقتى ەل عانا وتكىزە الادى. سوندىقتان ەڭ اۋەلى پرەزيدەنتتەرىڭىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا شىنايى العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. سونداي-اق الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە، مادەنيەت باسقارماسىنا، شارانىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنا مىڭ راقمەت! فەستيۆالدىڭ اتىن «عاسىرلار سازى» دەپ قالاي تاۋىپ قويعانسىزدار؟! قۇلاققا دا، جۇرەككە دە سونداي جاعىمدى، كەرەمەت ەستىلەدى. بيىل ەكىنشى رەت وتكەنىمەن، حالىقارالىق دەڭگەيدە ءبىرىنشى رەت باسىمىزدى قوسىپ وتىر. ءبىرىنشى رەت بولسا دا، ون-ون بەس جىلدىق تاريحى بار مۋزىكا مەرەكەلەرىنەن ءبىر مىسقال كەم ەمەس. باس قالالارىڭىز استانا جارقىراپ، جايناي بەرسىن! الماتى ءوزىنىڭ تالايلاردى توعىستىرعان مادەنيەت وشاعى، رۋحاني ورتا دەگەن مارتەبەسىن ساقتاپ قالىپتى. قازاق حالقى – ءان مەن كۇيىن ساف قالپىندا قاستەرلەپ كەلە جاتقان، قاسيەتى ۇزىلمەگەن كەمەڭگەر ەل. قۇرمانعازىنىڭ «بالبىراۋىنىنىڭ» ءوزى نەگە تۇرادى؟! وسى كۇيدى ەستىسەم، قانىم قىزىپ، ارقام قوزادى، – دەيدى ريزاشىلىعىن ءۇيىپ-توگىپ.
لاۋرەاتتار انىقتالىپ، قازىلار القاسىنىڭ جۇمىسى اياقتالعان كەزدە قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى جاماعات تەمىرعالييەۆتىڭ دە پىكىرىن سۇراعان ەدىك.
– 2011 جىلى وتكەن العاشقى فەستيۆالدە دە قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى بولدىم. ءبىرىنشىمەن سالىستىرعاندا قاتىسۋشىلاردىڭ دايىندىعى وتە جوعارى دەۋگە بولادى. ءويتكەنى كەيىنگى كەزدە فولكلورلىق انسامبلدەرگە وتە قاتتى كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. العاش ەگەمەندىك العان جىلدارى ەكى-ۇش انسامبل بولسا، ءقازىر شامامەن العاندا 30-35 كاسىبي ۇجىم بار. حالىق اسپاپتارى وركەسترىنەن بولەك بارلىق وبلىستىق فيلارمونيادا، كونسەرتتىك ۇيىمداردا ونەر كورسەتىپ ءجۇر. رەپەرتۋارلارى ءارتۇرلى جانرداعى شىعارمالاردى قامتيدى. حالىق كۇيلەرىن، حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ مۇرالارىن، شەتەل كومپوزيتورلارىنىڭ تۋىندىلارىن ەمىن-ەركىن مەڭگەرگەن. ورىنداۋ شەبەرلىكتەرى وتە جوعارى. تۇركيادان، قىرعىزستاننان، وزبەكستاننان كەلگەن، ءوزىمىزدىڭ ۇيعىر تەاترىنىڭ ءانسامبلى دە ءتانتى ەتتى. وبلىستاعى، اۋدانداعى انسامبلدەردىڭ ىزدەنىستەرى دە مىقتى. شەتەلدىكتەردەن اسىپ كەتپەسە، كەم ءتۇسىپ تۇرعان جوق. قازىلار القاسىندا وتىرعان شەتەلدىك اتاقتى ديريجەرلەر، پروفەسسورلار بىزبەن بىرگە قاتار وتىرىپ تىڭدادى. ولاردىڭ ءوزدەرى اۋىزدارىن اشىپ، كوزدەرىن جۇمىپ، «كەرەمەت ەكەن» دەپ باس شايقادى. اسىرەسە، ءۇش-تورت ادامنان قۇرالعان انسامبلدەر قايران قالدىردى. ءارقايسىسى جەكە-جەكە ءبىرنەشە اسپاپتا وينايدى. ءبىر مۋزىكانت قوبىزدى عانا ەمەس، شاڭقوبىز، ۇسكىرىك سياقتى تاعى بىرنەشە فولكلورلىق اسپاپتى قوسا تامىلجىتىپ وتىر. ۇرمالى اسپاپتاردىڭ ءتۇر-تۇرىن مەڭگەرىپ العان. قوناق تۇگىلى، ءوزىمىز ريزا بولدىق. بولات سارىبايەۆ زەرتتەپ، قاتارعا قوسىپ كەتكەن كونە اسپاپتاردىڭ دامىپ، جەتىلگەنىنە تاۋبە دەدىك. اسىرەسە، استانادان، سولتۇستىك قازاقستاننان كەلگەن ۇجىمدار ساقاداي-ساي دايىندالىپ كەلىپتى. ءارينە، سايىس بولعاننان كەيىن، ءبىرى وزدى، ءبىءرى قالدى. قىرىق ءانسامبلدىڭ بارلىعىن بىردەي لاۋرەات اتاندىرا المادىق. كىشكەنە كاسىبي دەڭگەيلەرى جەتىڭكىرەمەي، وعان وزدەرى ريزا بولماي، وكپەلەپ كەتكەندەرى دە بار. دەگەنمەن، الەمگە بەلگىلى، تاجىريبەلى مۋزىكانتتار ءادىل شەشىم شىعاردى دەپ ەسەپتەيمىن. ۇيىمداستىرۋشىلار باعدات تىلەگەنوۆ، ىقىلاس نۇرعالييەۆ، مۇرات جالبىروۆتار كۇنى-تۇنى جۇگىرىپ، جۇمىس ىستەدى. 500-دەن اسا ادامدى كۇتىپ الىپ، ورنالاستىرىپ، ساحناعا شىعىپ-تۇسۋىنە دەيىن ويلاستىرۋ وڭاي دۇنيە ەمەس. ۇلكەن ەڭبەكتى، اسقان جيناقىلىقتى قاجەت ەتەدى. الداعى ۋاقىتتا دا وسى فەستيۆال ءداستۇرلى تۇردە جالعاسىن تاۋىپ، جىلدا بولماسا دا ەكى-ۇش جىلدا ءبىر قايتالانىپ تۇرسا دەگەن ويدامىن. بۇل ءبىزدىڭ فولكلورلىق انسامبلدەردىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋعا ۇلكەن اسەر ەتەر ەدى.
ءۇشىنشى كۇن
سونىمەن، ءۇش كۇنگە سوزىلعان فولكلورلىق اسپاپتار شەرۋى ءوز مارەسىنە جەتتى. فەسءتيۆالدىڭ گالا-كونسەرتى مەن جەڭىمپازداردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى تۇركەشتىڭ كۇيى «كوڭىلاشارمەن» اشىلدى. ورىنداعان – لاۋرەات اتانعان ۇجىمداردان جيناقتالعان وركەستر. ديريجەرى – جاماعات تەمىرعالييەۆ.
مەرەيى ۇستەم بولعان تۇرىك حالىق اسپاپتارى ءانسامبلى قۇرمانعازىنىڭ كۇيى «ادايدى» لاۋرەات اتانعان ۇجىمدارمەن بىرگە ورىنداپ، كوپشىلىكتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا ءبولەندى. سونداي-اق وزبەكستاننىڭ حالىق ارءتيسى فارۋك سادىقوۆتىڭ ديريجەرلىگىمەن «بالبىراۋىن»، جالعاسبەك بەگەندىكوۆتىڭ ديريجەرلىگىمەن «سارىارقا» كۇيىن دە لاۋرەاتتار شالقىتتى.
رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى، باشقۇرتستاننىڭ حالىق ءارتيسى راميل گايزۋللينمەن تىلدەسكەنىمىزدە، ول فەستيۆالدەن ولجالى قايتىپ بارا جاتقانىن ورتاعا سالدى.
– وسى باسقوسۋعا شاقىرعان باعدات تىلەگەنوۆ دوسىما ۇلكەن العىس ايتامىن. ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى 1992 جىلدان تانيمىز. جارتى ەۋروپانى بىرگە ارالادىق. مەن – قۋرايدا، ول قوبىزدا وينادى. تالاي كونسەرتتەردە ساحناعا بىرگە شىقتىق. فەستيۆالگە شاقىرعان ۇسىنىسىن قۋانا قابىل الدىم. الماتىعا ءبىرىنشى رەت كەلىپ وتىرعان جوقپىن. ءبىراق تاعى دا كوزىمنىڭ جەتكەنى، قازاقستاندى قاتتى جاقسى كورەدى ەكەنمىن. قازاق حالقىن، ۇلتتىق مۋزىكاسىن، ءانى مەن كۇيىن، انسامبلدەرىن، ءتۇرلى كونە اسپاپتارىن، قوناقجايلىعىن ەرەكشە قادىرلەيمىن. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا، قالا اكىمى باۋىرجان بايبەككە ىستىق ىقىلاسىمدى، زور قۇرمەتىمدى جەتكىزگىم كەلەدى. مۋزىكا مەرەكەسىنەن العان اسەرىم ۇشان-تەڭىز. ەڭ باستىسى، «سارىارقا»، «بالبىراۋىن»، «سارىجايلاۋ»، «اداي»، «كوڭىلاشار» سياقتى كۇيلەردىڭ پارتيتۋرالارىن وزىممەن بىرگە الىپ كەتىپ بارامىن. بارعان سوڭ ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنە ءتۇسىرىپ، ويناتاتىن بولامىن، – دەيدى ول. سونداي-اق قىرعىزستاننىڭ حالىق ءارتيسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى سالامات سادىقوۆا:
– كۇي تارتىلىپ، ءان شىرقالىپ جاتقان جەر – ەلدىڭ قۇتىن، حالىقتىڭ قاسيەتىن شاقىرادى. ءۇش كۇننەن بەرى ءبىر-بىرىمىزدى سىرتتان باقىلاپ، ارىپتەستەرىمىزدىڭ ونەرلەرىن تاماشالاپ جاتىرمىز. «بالبىراۋىن»، «سارى جايلاۋ» سياقتى قازاقتىڭ كەرەمەت كلاسسيكالىق كۇيلەرى رۋح سىيلادى. وسىنداي باسقوسۋلار ءجيى بولىپ تۇرعانىن قالايمىز. جاستار كوبىرەك كەلىپتى، سول قۋانتتى. ولارعا فەستيۆالدىڭ بەرەرى – ءوز شاما-شارقىن
ءسۇزگىدەن وتكىزەدى. ءقازىر جەر-جاھاندا ءتۇرلى قاقتىعىستار، سوقتىعىستار ورىن الىپ جاتقانىن كورىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. وزگەلەرگە قاراپ، وسى كۇنىمىزگە تاۋبە ايتىپ، شۇكىرشىلىك ايتىپ جۇرگەن ۋاقىت. سوندىقتان ەلدىڭ سەءزىمىن ءبىر عانا مۋزىكا وياتادى، بىرلىككە-ىنتىماققا شاقىرادى. حالىقارالىق فەستيۆالدەر كوبىرەك ۇيىمداستىرىلسا، نۇر ۇستىنە نۇر. جالپى، كوڭىلىمىز تولىپ، قيماستىق سەزىممەن قايتىپ بارامىز، – دەيدى.
"قامشى" سىلتەيدى
پىكىر قالدىرۋ