بۇگىن دۇنيەجۇزىلىك قاتەرلى ىسىككە شالدىققان بالالار كۇنى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، الەمدەگى ءاربىر التىنشى ناۋقاس قاتەرلى ىسىكتەن كوز جۇمسا، ەلىمىزدە جىلىنا 39 مىڭ ادام قاتەرلى ىسىككە شالدىعىپ، 14 مىڭنان استامى ولىممەن اياقتالادى. سونىمەن قاتار قازاقستاندا جىل سايىن 600 بالاعا قاتەرلى ىسىك دەگەن دياگنوز قويىلادى. وسى ورايدا تۇركىستان وبلىسى شاردارا اۋداندىق ورتالىق اۋرۋحاناسى امبۋلاتوريالىق حيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ونكولوگ جانات باحىتوۆا سۇحبات بەردى.

– جانات باحىت قىزى، ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ باستى سەبەبى جانە ونىڭ الدىن الۋ شارالارى قانداي؟

– ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ ناقتى سەبەبى قازىرگى تاڭدا انىقتالماعان. الايدا وعان الىپ كەلەتىن ءتۇرلى فاكتورلار بار. ولاردىڭ قاتارىنا دۇرىس تاماقتانباۋ، كۇيزەلىسكە كوپ ءتۇسۋ جاتادى. سونىمەن قاتار دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ 10 پايىزى تۇقىم قۋالاۋ ارقىلى بەرىلۋى مۇمكىن دەگەن ءقاۋپى دە جوق ەمەس. ال مەديسينالىق تۇرعىدان قاراعاندا ىسىكتىڭ ءوزى قاتەرلى جانە قاتەرسىز دەپ ەكىگە بولىنەدى. قاتەرسىز ىسىكتىڭ الدىن الماسا، قاتەرلى ىسىككە سوقتىرادى. سوندىقتان سوزىلمالى اۋرۋلاردى ساۋىقتىرۋ ارقىلى قاتەرلى ىسىكتىڭ الدىن-الۋعا بولادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ۇدايى ءتۇرلى جاستاعى ادامدارعا سكرينينگتىك باعدارلامالار ۇيىمداستىرىپ ءتۇرادى. بۇل باعدارلامالار 18 جاستان اسقان ەرەسەك ادامدارعا ارنالادى، ال بالالارعا ءبىر جاسقا دەيىن ءار ءۇش اي سايىن پروفيلاكتيكالىق تەكسەرىلۋ جۇرگىزىلەدى.

– ونكولوگيالىق اۋرۋلار بالالار اراسىندا قانشالىقتى ءجيى كەزدەسەدى؟

– وكىنىشكە وراي، قاتەرلى ىسىككە شالدىققان بالالار سانى ارتىپ كەلەدى. بالالار اراسىنداعى قاتەرلى ىسىك تۋا پايدا بولعان جانە جۇرە پايدا بولعان دەپ ەكىگە بولىنەدى. ونىڭ ىشىندە تۋا پايدا بولعان ونكولوگيالىق اۋرۋلار ءجيى كەزدەسەدى. لەيكوز، ليمفابەزدەرىنىڭ قاتەرلى ىسىكتەرى وسى قاتارعا جاتادى. مەنىڭ تاجىريبەمدە ءبىر جىلدا ەكى ناۋقاستان ليمفابەزدەرىنىڭ قاتەرلى ىسىگى تابىلدى. ءۇش اي سايىنعى تەكسەرۋ كەزىندە ءبىر بالانىڭ قاتەرلى ىسىككە شالدىققانىن انىقتادىق. ال اتا-اناسى بالانىڭ بەزى شوشىنعان دەپ اسا ءمان بەرمەسە كەرەك. قاتەرلى ىسىك انىقتالعان بويدا بالالارعا ەم قولدانىلادى ءارى ول ەلىمىزدە تەگىن.

– قاتەرلى ىسىككە شالدىققانداردىڭ نەشە پايىزى ولىممەن اياقتالادى؟

– ءبىز ول جاعىن ناقتى ايتا المايمىز. ناۋقاستىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى اۋرۋدىڭ انىقتالعان ساتىسىنا بايلانىستى. قاتەرلى ىسىك 4 ساتىدان تۇرادى. ەگەر ءبىرىنشى ساتىدا انىقتالسا، ناۋقاس تولىعىمەن ساۋىعىپ كەتەدى. ەكىنشى ساتىسىندا 80 پايىزدىق ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنا بولجام جاسايمىز، ياعني ناۋقاس بەس جىلدان ارتىق ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن. ال ءۇشىنشى، ءتورتىنشى ساتى قاتەرلى ىسىكتىڭ اسقىنعان تۇرىنە جاتادى. اسىرەسە ىشكى ورگانداردىڭ قاتەرلى ىسىگى بولسا، ولىممەن اياقتالۋ ءقاۋپى جوعارى. سوندىقتان بەكىتىلگەن سكرينينگتەردەن، پروفيلاكتيكالىق تەكسەرۋلەردەن ءوتۋ وتە ماڭىزدى. تەكسەرۋ كەزىندە الىنعان اناليزدەر بويىنشا ونكولوگيالىق اۋرۋدىڭ الدىن الاۋعا مۇمكىندىك بار.

– سكرينينگتىك باعدارلامار جايىندا ايتىپ ءوتىڭىزشى، قاراپايىم تۇرعىندارعا قول جەتىمدى مە؟

– ارينە، قول جەتىمدى. كەز كەلگەن تۇرعىن جەرگىلىكتى تىركەلگەن ەمحاناسىنا بارىپ، تەگىن سكرينينگتەن وتە الادى. سكرينينگتىك باعدارلاماردىڭ ارقاسىندا كوكىرەك بەزىنىڭ، تىك ىشەكتىڭ، جاتىر موينىنىڭ ىسىگى العاشقى ساتىسىندا انىقتالىپ جاتىر. وسى ماقساتتا 2022 جىلدان باستاپ "اۋىل سكرينينگى" دەگەن باعدارلاما ىسكە قوسىلدى. باعدارلاما بويىنشا ماماندار ءار اپتانىڭ جۇما كۇنى اۋىل حالقىن تەگىن تەكسەرۋدەن وتكىزەدى. باعدارلامالاردىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن ناۋقاس اۋرۋدان قۇلان تازا ايىعىپ جاتىر. انىقتالعان ونكولوگيالىق اۋرۋلاردى 3-4 ساتىعا جەتكىزبەي ەمدەۋ ۇستىندەمىز. مەنىڭ تاجىربيەمدە 4 ناۋقاستان قاتەرلى ىسىكتىڭ العاشقى ساتىسىن انىقتاپ، الدىن الدىق. سكرينينگتىك باعدارلامار ەلىمىزدە تەگىن بولۋىمەن دە اسا ءتيىمدى، سەبەبى قاتەرلى ىسىك اسقىنعان جاعدايدا حيميوتەراپيا وتە قىمبات تۇرادى. ءارى كومەگى دە ۇزاققا بارمايدى. سوندىقتان حالىق اراسىندا سكرينينگتەن ءوتۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.

– سۇحباتىڭىزعا راحمەت!