بۇعان دەيىن حابارلاعانىمىزداي قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەي تويى 2000 جىلدىق تاريحى بار تاراز قالاسىندا ءوتىپ، ەلىمىزدەن جانە وزگە دە الىس-جاقىن 17 ەلدەن 5 مىڭعا جۋىق قوناق كەلدى. توي شىمىلدىعىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان مونۋمەنتتى اشۋمەن باستادى. 30 مەترلىك مونۋمەنت «تاراز –ارەنا» سپورت كەشەنىنىڭ قارسى الدىندا ورنالاسىپ، قازاق حاندىعىن قۇرعان كەرەي مەن جانىبەك حاننىڭ ەسكەرتكىشى قويىلعان.
قازاق ەلىن حاندىقتىڭ تويىمەن قۇتتىقتاپ، ەلوردادان باستالىپ، تاراز قالاسىندا جالعاسىن تاۋىپ جاتقان بۇل مەرەكە ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن، اسىرەسە كەلەر ۇرپاق ءۇشىن وتە كەرەك ەكەنىن ايتىپ ءوتتى.
“ءبىز بوداندىق كەزدەرىندە ءجۇرىپ، تاۋەلسىزدىك الماي تۇرعاندا ءوز تاريحىمىزدان اجىراپ قالعان حالىقپىز. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدىڭ تەرەڭدە جاتقانىن جاستارعا كورسەتپەسەك، ماڭگىلىك ەل دەگەن يدەيامىز ورىندالمايتىن بولادى. سوندىقتان وسى جىلدار ىشىندە ءتۇرلى تاريحىمىزدى جەر-جەردەن ىزدەستىرىپ، تاۋىپ، جيناپ ، جازىپ ەسىنە ءتۇسىرىپ بەرىپ جاتىرمىز. ءبىز كەشە عانا ەل بولعان حالىق ەمەسپىز، سوناۋ ساقتاردان، عۇنداردان، تۇرىك مەلەكەتتەرىنەن، ودان كەيىن التىن وردادان قالعان، كەرەي مەن جانىبەك ارتىنا ەل ەرتىپ شۋدىڭ جاعاسىندا تۋ كوتەرگەن شاقتا قازاق دەگەن ءسوز سول كەزدە شىققان. ءبىز سونى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە پاش ەتۋىمىز كەرەك ”-، دەدى ەلباسى.
حاندىقتىڭ تويىندا وزگە شارالارمەن بىرگە «ءبالاساعۇن» ورتالىق كونسەرت زالىندا "ماڭگiلiك ەل" حالىقارالىق اقىندار ايتىسى ءوتتى. ايتىستى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىنىڭ كەڭەسشىسى بەرىك قۇرمانعالي قازاقستاندىقتاردى ۇلى مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ، اقىندارعا ساتتىلىك تىلەۋمەن باستادى. ەكى كۇنگە جالعاسقان ايتىس قورتىندىسى بويىنشا ءبىرىنشى ورىن الماتىلىق اقىن بولاتبەك ورازبەكوۆ پەن كەرەكۋلىك اسپانبەك شۇعاتايەۆتىڭ قانجىعاسىنا بايلانىپ، ءارقايسىسى 2،5 ميلليون تەڭگەدەن يەلەندى. ەكىنشى ورىننىڭ 2 ميلليوندىق جۇلدەسىن استانالىق يرانعايىپ كۇزەنبايەۆ جەڭىپ السا، ءۇشىنشى ورىندى استانالىق مەيىربەك سۇلتانحان مەن قوستانايلىق ايبەك قالييەۆ يەلەنىپ، ءارقايسىسىنا 650 مىڭ تەڭگەدەن بۇيىردى.
تاراز قالالىق "اتشابار" يپودرومىندا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي «ۇلى دالا ويىندارى» اتتى ات سپورت تۇرلەرى ءوتتى. اۋدارىسپاق، تەڭگە ءىلۋ، ساداق اتۋ، كوكپار ويىندارى مەن بىرگە 2 جارىم شاقىرىمدىق ۇشقىر بايگە جانە 21 شىقىرىمدىق الامان بايگەلەر بولدى. قازاق حىلىقى ەجەلەن ات جالىمەن جاعالاسىپ، وسىناۋ دالانى تۇلپاردىڭ تۇياعىنىڭ تۇبىرىمەن قورعاپ قالعانبىز عوي، بۇل جولعى ۇلى دالا ويىندارى دا ۇلتتىق رۋحىمىزدى ءبىر كوتەرىپ تاستادى.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان شارانىڭ تاعى ءبىرى قازاق كۇرەسى بويىنشا "ەۋرازيا بارىسى" حالىقارالىق ءتۋرنيرى بولدى. "تاراز-ارەنا" سپورت سارايىندا قازاقستان، تۇركيا، موڭعوليادان، قىرعىزستان، وزبەكستان، گرۋزيا، پولشا، رەسەي قاتارلى 8 ەلدىڭ كومانداسى كۇش سىنادى. حالىقارالىق "ەۋرازيا بارىسى" ءتۋرنيرىنىڭ تەليەۆيزيالىق نۇسقاسى الەمنىڭ 126 ەلىنە تاراتىلدى.
اقتىق سىنعا قازاقستان مەن وزبەكستان قۇراما كوماندالارى شىقتى. ءبىزدىڭ جىگىتتەر كورشىمىزدى 5:2 ەسەبىمەن باعىندىرىپ ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى بولىپ، 9،4 ميلليون تەڭگەنى ءوز ەلىمىزدە الىپ قالدى. 5،64 ميلليون تەڭگەلىك 2- ورىندى وزبەكستان كومانداسى يەلەنسە، 3- ورىن العان گرۋزيا پالۋاندارىنا 3،76 ميلليون تەڭگە بۇيىردى.
بۇل تويداعى ەڭ ءبىر ەستە قالارلىق شارا م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ «قيلى جول» قويلىمى بولعانىن بۇعان دەيىن جازعانبىز. ۇلتتىق رۋح پەن جىگەر بەرەتىن تاريحي قويلىم تۋرالى كەلەسى سىلتەمەدەن وقۋلارىڭىزعا بولادى(http://qamshy.kz/home/show/2106).
2000 جىلدىق تاراز قالاسىندا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي "كونە تاراز" ارحەلوگيالىق پاركى مەن مۋزەيىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. مۇندا قازبا جۇمىستارى بارىسىندا تابىلعان تاريحي جادىگەرلەر، زاتتاي دەرەكتەر قويىلىپ، كورۋشىلەرگە عاسىرلار قويىناۋىنان سىر شەرتەدى. "كونە تاراز" تارازدىڭ تاريحىن ۇلتتىق قۇندىلىققا اينالدىرىپ، جاڭا تاراز قالاسى ورتالىعىنىڭ وزىندىك كەلبەتىن قالىپتاستىرىپ، حالىقارالىق دەڭگەيلەردە تۋريزم ورتالىعىنا اينالادى دەپ كۇتىلۋدە.
تارازداعى تۇڭعىش پرەزيدەنت ساياباعىندا «قازاق الەمى» تاريحي-ەتنوگرافيالىق شارالارى اشىلىپ، قازاق بيلەۋشىلەرى وردالارىنىڭ تاريحي كومپوزيسياسى تىگىلىپ، سونداي-اق بالالاردىڭ ەتنوگرافيالىق الاڭقايى اشىلادى. تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدار جانە ساندىك-قولدانبالى ونەر بۇيىمدارىنىڭ كورمەسى وتەدى. كيگىز ۇيلەردىڭ الدىندا بۇركىتى مەن تازىسىن ەرتىپ اعالارىمىز، قىمىزى مەن شۇباتىن ساپىرىپ اپالارىمىز وتىردى.
بۇدان دا باسقا ەكى كۇن بويى جالعاسقان تويدا ءتۇرلى كونفەرانسيالار ءوتىپ، مەرەكەلىك كونسەرتتەر قويىلدى. ەلدىكتىڭ تويىن ەل بولىپ بىرگە وتكىزدى. توي تارازدا وتكەن سوڭ، بۇل تويدى تەك تاراز قالاسى وتكىزدى دەپ ويلايتىن بولارسىزدار، تاراز قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى ۇيىمداستىرۋشىلىق ەتكەنى بولماسا، باسقا وڭىرلەر ەلدىڭ تويىنان ايانىپ قالعان جوق. ايتىس پەن ات ويىندارى «نۇر وتان» پارياسى قولداۋىمەن وتسە، باسقا شارالار مەن قالانىڭ تويعا دايىندىق جۇمىستارىن ءار وبلىس ءوز مويىنىنا الىپ كومەكتەرىن اياماعان. قانداي دا ءبىر نارسە بولسىن كەمشىلىكسىز بولمايدى عوي. تويدا دا ۇيىمداستىرۋشىلىق جاعىنان كەمشىلىكتەر بولدى، ءتىپتى قالادا كەلگەن قوناقتارعا قوناق ۇيلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى دە بولىپ، جەر-جەردەن بارعان جۋرناليستتەر الماتىدان ارنايى اپارعان ۆاگونداردىڭ ىشىندە جاتۋىنا تۋرا كەلدى. ءبىراق، ەلدىكتىڭ تويى ءۇشىن مۇنداي از-كەم ولقىلىقتارعا كوز جۇمۋعا تۋرا كەلەدى ەكەن.
ويدىڭ سوڭىن باسپا ءسوز ماسليحاتىمەن تامامدادىق، تويدىڭ ءوتۋ بارىسىنان ءتۇرلى سۇراقتارعا جاۋاپتارىمىزدى الدىق. بۇل تويدا وزگە دە حاندارعا نە سىي جاسالدى دەگەن سۇراعىمىزعا؛ «قازاق حاندارىنىڭ شەجىرەسىن شىعاردىق، قازاق حاندىعىنىڭ تويىن العاش وتكىزىپ وتىرمىز، حاندارىمىزعا كورسەتەر سىيلارىمىز ءالى الدا»،- دەگەن جاۋاپ الساق، مەملەكەتتىگىمىزدى مويىنداماعان ەلدەردەن ارنايى قوناقتار شاقىرىلدى ما دەگەن سۇراعىمىزعا جامبىل وبىلىسىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ وكىلى «ونداي ەلدەردەن ارنايى بيلىك وكىلدەرىنىڭ ادامدارى كەلمەدى، دەسە دە، جۋرناليستەر قاۋىمى سولارعا جەتكىزەدى. رەسەيدىڭ وزىنەن 12 جۋرناليست كەلدى، كەشەدەن بەرى ءبارىن جەتكىزىپ جاتىر»،- دەدى.
مىنە وسىلاي كوپتەن كۇتكەن قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى دا ءوز مارەسىنە جەتتى. كىمنىڭ نازارىن اۋدارىپ، كىمگە نە جەتكىزگەنىمىزدى بىلمەيمىن، ەلىمىزدىڭ ءىشى-سىرتىنان بارعان بارشا جۋرناليستەر جان-جاققا «جەتكىزە» جاتار. ەڭ ءبىر وكىنىشتىسى قازاقتا مەملەكەت بولماعان دەگەن ءباز بىرەۋلەر كەلىپ ءوز كوزىمەن قازاقتىڭ مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحى ۇزاقتا جاتقانىن كورە المادى. سولاردى ەلباسى ەرتىپ ءجۇرىپ، «كونە تارازدى» ارالاپ 2000 جىلدىق تاريحىمىزدىڭ قۇندى دەرەكتەرىن كوزگە شۇقىپ كورسەتىپ، «قيلى جول» قويلىمىن بىرگە تاماشالاپ قازاقتاردىڭ ايبىنىن ءبىر كورسەتكەندە عوي. 2 ساعات كەشىگىپ كەلگەن ەلباسىمىز 10 مينۋت ۋاقىتىن ارەڭ بولگەندە، ءبىز پۋتينگە قالاي وكپەلەي الامىز؟.. ءتىپتى ەلباسىنىڭ جانىنان ۇكىمەتتىڭ ادامدارىن دا تابا الماي قالدىق قوي... سوعان قاراعادا قازاقتىڭ حاندىعىنىڭ تويى تەك قاراپايىم قازاققا كەرەك ەكەن. سول قاراپايىم قازاقتاردىڭ ارقاسىندا ەل بولىپ وسى ءبىر ەلەۋلى تويدى اتقارا بىلگەنىمىزگە اللاعا مىڭ شۇكىر دەيمىز..
تۇردىبەك قۇرمەتحان
پىكىر قالدىرۋ