«امانات» قوعامدىق كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى ا. ت. قۇسپان Maqsut Narikbayev University جانىنداعى MIND عىلىمي-تالداۋ ورتالىعىنىڭ بازاسىندا ساراپشىلارعا 2022 جىلعى قاڭتارداعى وقيعالاردى تالداۋعا ارنالعان بايانداماسىن تانىستىردى. تالقىلاۋعا قاڭتار وقيعالارىن باعالاۋعا ماماندانعان جانە ءوز جۇمىسىندا وسى تاقىرىپتى كوتەرىپ جۇرگەن ساراپشىلار مەن جۋرناليستەر قاتىستى.

ۇسىنىلعان قۇجات سول كەزەڭدەردە بولعان وقيعالاردىڭ حرونولوگياسىنان تۇرادى. اۆتور ناقتى ايماقتارعا، كۇندەرگە، ادامدارعا جانە ساعاتتارعا بايلانىستى قۇجاتتالعان فاكتىلەردى وبەكتيۆتى تۇردە باياندايدى.

بولعان وقيعانى تالداۋ 2022 جىلدىڭ باسىنداعى وقيعالارعا قوعام نازارىن اۋدارتۋ جانە قاڭتار تراگەدياسىنان ساباق الۋعا باعىتتالعان. بايانداما ەش قوسپاسىز، قۇجاتتىق دالەلمەن بەلگىلەۋگە جانە بەيبىت نارازىلىقتى بيلىكتى قارۋلى كۇشپەن باسىپ الۋعا اينالدىرۋدىڭ سەنارييلىك مودەلىن ناقتى سيپاتتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

باياندامانىڭ نەگىزگى تەزيستەرى:

• 2022 جىلدىڭ قاڭتارىنداعى وقيعالار — زاڭدى بيلىكتى قارۋلى كۇشپەن قۇلاتۋعا باعىتتالعان ەل تاريحىندا العاشقى ۇيىمداسقان ارەكەت.
• سۇيىتىلعان گاز باعاسىنىڭ ءوسۋى ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى ميتينگىلەردىڭ باستى سەبەبى بولدى، ولار بۇكىل ەل بويىنشا كاسىبي تۇردە ۇيلەستىرىلگەن قارۋلى قاقتىعىستارعا ۇلاستى.
• قاڭتار وقيعالارىنا وڭىرلەردەگى اكىمدىكتەردى باسىپ الا باستاعان قارۋلى قۇرىلىمدار قاتىستى، الماتىداعى اكىمشىلىك پەن رەزيدەنسيا عيماراتتارىن ورتەپ جىبەردى، وبلىس ورتالىقتارى مەن مەگاپوليستەردەگى پوليسيا جانە ۇقك دەپارتامەنتتەرىنە شابۋىل جاسالدى. ولار زورلىق-زومبىلىق وپەراسيالارىنا ۇيىمدىق جانە كاسىبي تۇردە دايىندالعان. بۇل رەتتە، جەكەلەگەن پوليسيا دەپارتامەنتتەرى مەن ۇقك باسشىلىعىنىڭ ارەكەتتەرى نەمەسە ارەكەتسىزدىگىنىڭ ارقاسىندا سودىرلار قارۋ-جاراق پەن وق-دارىلەرگە قول جەتكىزىپ، ارسەنالىن ۇلعايتتى.
• جاپپاي تارتىپسىزدىكتەردىڭ باتىستان وڭتۇستىككە قاراي تۇراقسىزداندىراتىن قوزعالىسى رەسۋرستىق ايماقتاردى، كولىك بايلانىستارىن قامتىدى. ايماقتارداعى بيلىكتى باسىپ الۋ جونىندەگى ۇيلەستىرىلگەن ءىس-شارالار ەلدىڭ باتىسىنان شىعىسىنا قاراي تۇراقسىزدىق شەڭبەرىن ورناتىپ، ورتالىق ايماقتار مەن استانانى قورشاپ، ولاردى وقشاۋلاۋ ءۇشىن قۇرىلدى.
• رەسپۋبليكا اۋقىمىنداعى وقيعالاردى تالداۋ كەزىندە پاراللەل بايقالادى: مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اكىمشىلىك عيماراتتارىنا شابۋىلدار تۇندە جانە 5 قاڭتار تۇستەن كەيىن بولدى.
• ءىس جۇزىندە 4، 5، 6 قاڭتاردا قاقتىعىستار، اسكەري وپەراسيالاردى ەسكە تۇسىرەتىن شابۋىلدار بولدى، ءتىپتى انت بەرگەن ءتارتىپ ساقشىلارى دا مۇنداي كۇتپەگەن وقيعاعا دايىن ەمەس ەكەنى ءبىلىندى، سالدارىنان اسكەريلەر جارالانىپ، كەيبىرى قازا تاپتى.
• قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ازاماتتار كوپ جينالاتىن ورىنداردا پوليسيا ناريادتارى قويىلدى. الايدا تارتىپسىزدىككە قاتىسۋشىلاردىڭ سانى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن اسكەري قىزمەتشىلەرىنەن بىرنەشە ەسە كوپ بولدى.
• نارازىلىققا قاتىسۋشىلار سانى كوپ بولعانى سونشا، ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ شاماسى ولاردى توقتاتۋعا جەتپەدى. كوپ جاعدايدا قىزمەتكەرلەر قارۋلانباعان، سوڭعىنا دەيىن ولار تەك ارنايى قۇرالداردى ― سۋ اتقىشتاردى، رەزەڭكە تاياقشالاردى جانە ت.ب. قولدانعان. سالدارىنان جۇزدەگەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى پىشاق جاراقاتىن الىپ، اتىستان زارداپ شەكتى. پوليسەيلەر مەن اسكەري قىزمەتشىلەردى ۇرىپ-سوعىپ، كولىكتەرمەن باسىپ، ولارعا قارسى مولوتوۆ كوكتەيلدەرىن لاقتىردى. ءبىر وفيسەر الماتى اكىمدىگىنىڭ عيماراتىندا ءورت كەزىندە تىرىدەي ورتەندى.
• قىلمىستىق توپ مۇشەلەرىنىڭ ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەسىندە بارلىعى 1097 قۇقىق قورعاۋ كۇشتەرى مەن اسكەري قىزمەتكەرى زارداپ شەكتى، ون ادام قازا تاپتى.
• 2022 جىلعى 3-6 قاڭتاردا قازاقستاندا بولعان وقيعالار ەل ىشىندە جانە ودان تىس جەرلەردە اقپاراتتىق ايلا-شارعى جاساۋ قۇرالىنا اينالدى. بەلگىلى ءبىر ىقپال ەتۋ توپتارى ءالى كۇنگە دەيىن قازىرگى بيلىكتىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋ جانە رەفورمالاردى قۇنسىزداندىرۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق شابۋىلدار ءۇشىن قاڭتار اۋىر تراگەدياسىن قولدانۋدا جانە بولاشاقتا دا قولدانۋىن جالعاستىرادى.
• 2022 جىلدىڭ 5 قاڭتارىنان باستاپ بەيبىت نارازىلىقتار تۋرالى تەك بەلگىلى ءبىر ماقساتتاردى كوزدەيتىن، قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن نەمەسە وبەكتيۆتى ەمەس كوممەنتاتورلار مەن ساراپشىلار ايتىپ ءجۇر.
• تارتىپسىزدىككە قاتىسۋشىلاردىڭ قولىندا قارۋ-جاراق دۇكەندەرىنەن جانە الماتى مەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ءىىو ارسەنالىنان، سونداي-اق الماتى جانە جامبىل وبلىستارىنىڭ پد جانە تالدىقورعان پب-نەن ۇرلانعان قارۋ بولعانىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى.
• پرەزيدەنتتىڭ ۋاقىتىلى كەسىمدى شارالار قابىلداۋى، بۇدان دا كوپ ادامنىڭ ولىمىنە جول بەرمەۋگە دەگەن ۇمتىلىسى جاعدايدى زاڭ مەن تارتىپكە، ەلدىڭ تۇتاستىعى مەن تاۋەلسىزدىگىن، ونىڭ دەموكراتيالىق باعىتىن ساقتاۋعا باعىتتادى.
• قازاقستان پرەزيدەنتى، سونداي-اق ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۆەدومستۆولاردىڭ باسشىلارى قاڭتار وقيعالارىن تەرگەۋ ماسەلەلەرىندە قازاقستاندىقتار ءۇشىن بارىنشا اشىقتىق ساياساتىن تاڭدادى.
• الايدا، قاڭتاردىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي قاباتتاسۋى «اشىق تەرگەۋدى قاجەت ەتەتىندەرگە» بولا دالەلسىز ايىپتاۋ نەمەسە جاڭالىقتاردىڭ تۋۋىنا جول بەرمەيتىنىن ەسكەرۋ قاجەت. قاڭتار — كۇردەلى جانە مۇقيات اقپاراتتى جيناۋ جانە تالداۋ، بۇلتارتپاس دالەلدەرمەن راستالعان فاكتىلەردى سالىستىرۋ.
• قاڭتار وقيعالارى ەل تاريحىندا جانە حالىق جادىندا قارالى كۇندەرگە اينالدى. ولاردى تەرگەۋ ءالى دە جالعاسۋدا.

__________________________________________________________________

«امانات» قوعامدىق كوميسسياسى ءوز مىندەتتەرىن 22 قاڭتاردان باستاپ 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اتقاردى. كوميسسيا قۇرامىنا نەگىزىنەن زاڭگەرلەر مەن قۇقىق قورعاۋشىلار، سونداي-اق ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلدەرى كىردى.

كوميسسيانىڭ باستى ماقساتى بەيبىت نارازىلىقتارعا قاتىسقانى ءۇشىن تەرگەۋدە بولعان، ءبىراق قىلمىستىق نيەتى جوق، سونداي-اق قىلمىستارعا قاتىسى جوق ادامداردى كىناسىز زارداپ شەكپەۋ ءۇشىن قىلمىستىق قۋدالاۋ وربيتاسىنان شىعارۋ بولدى.

كوميسسياعا بارلىعى 59 ازامات جۇگىندى، ولارعا تەگىن زاڭ كومەگى كورسەتىلدى، اتاپ ايتقاندا، قاجەتتى كونسۋلتاسيالار بەرىلدى، پروسەستىك قۇجاتتار مەن وتىنىشتەر جاسالدى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن سوتتاردا ولاردىڭ مۇددەلەرى ۇسىنىلدى.

كوميسسيا «راقىمشىلىق تۋرالى» 02.11.2022 جىلعى № 152-VII ق ر زاڭىن تالقىلاۋعا جانە قابىلداۋعا بەلسەندى قاتىستى. قۇقىقتىق قورىتىندى دايىندالدى، وندا وسى زاڭ جوباسى تالدانىپ، ونىڭ مازمۇنىنا تۇسىنىكتەمەلەر بەرىلدى.

كوميسسيا جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرىنىڭ ءبىرى «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق قورىمەن بىرلەسىپ 2022 جىلعى قاڭتارداعى وقيعالارعا بايلانىستى قازا تاپقاندار مەن مۇگەدەكتەردىڭ 25 وتباسىنا وتەماقى تولەۋ جونىندەگى باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ بولدى.

***

Maqsut Narikbayev University بازاسىندا MIND (مaqsut Narikbayev Institute for Network and Development) عىلىمي-ساراپتاما ورتالىعى قۇرىلدى، ول Think Tank ۋنيۆەرسيتەتتىك فورماتىندا اشىلىپ، الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق بەيىندەگى قولدانبالى عىلىمي زەرتتەۋلەردى گەنەراسيالاۋعا باعىتتالعان. MIND قىزمەتىندە بۇل كەزەڭدە الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە ساياسي-قۇقىقتىق زەرتتەۋلەرگە نازار اۋدارىلادى.