كورسەتىلىم الدىندا ءسوز سويلەگەن رەسەيدەگى ق ر ەلشىسى داۋرەن ابايەۆ بۇل ءفيلمدى سولتۇستىك كورشى ەلىندە كورسەتۋگە نە تۇرتكى بولعانىن ايتتى.
«رەسەيدە بۇل ءفيلمدى قالاي كورسەتپەيسىز؟ ساراپشىلار قاۋىمى جانە جالپى قوعام تاراپىنان بۇل تاقىرىپقا قىزىعۋشىلىق جوعارى ەكەنىن بىلەمىز»، دەدى ەلشى وزگەنىڭ الىپ-قاشپا سوزدەرىنەن گورى وزىمىزدەن كورىپ-بىلسىن دەگەندى مەڭزەپ.
ءفيلمدى تاماشالاۋعا جينالعاندار اراسىندا رف پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى، ۇقشۇ حاتشىلىعى وكىلدەرى مەن رەسەيدىڭ تانىمال عالىمدارى، ساراپشى ماماندارى، جۋرناليستەر دە بولدى.
ورىس تىلىندەگى دەرەكتى فيلمدە فوتو، ۆيدەوماتەريالدار، تىركەلگەن ىستەردەگى دەرەكتەر، كۋاگەرلەر ايعاعىنىڭ بارلىعى زەردەلەنىپ بەرىلگەن:
«2022 جىل، قاڭتار ايى. قازاقستاندا قاندى ءارى اۋقىمدى تراگەديا ورىن الدى. بۇل بيلىكتى باسىپ الۋ ماقساتىندا جاسالعان كەڭ كولەمدى مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا ارەكەتتەنۋ وقيعاسى رەتىندە تاريحقا ەنەدى. وعان دايىندىق الدىن الا جاسالدى. ونىڭ باسىندا جوعارى شەندى تۇلعالار، كۇش قۇرىلىمدارى باسشىلارى، قىلمىس الەمىنىڭ وكىلدەرى تۇردى. جوسپار جاسالىپ، سىزباسى دا الدىن الا ازىرلەندى. ارانداتۋشىلار، جاندايشاپتار، ۇيىمداستىرۋشىلار، شابۋىلداۋشىلار جاتتىعۋ الاڭىندا دايىندالىپ، ارنايى جاساقتالدى. الدىن الا قارۋ-جاراقتار، كولىك جانە بايلانىس قۇرالدارى دا ساتىپ الىندى. سونىمەن سىندارلى ۋاقىت تا كەلىپ جەتتى...
1 قاڭتار، سەنبى. 2022 جىلدىڭ باسى. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا ساعات 17.20-دا جاڭاوزەن قالاسى اكىمدىگىنىڭ الدىنا بەيبىت نارازىلىق اكسياسى باستالدى. وعان سەبەپ كولىك وتىنى – گاز باعاسىنىڭ 60-تان 120 تەڭگەگە ءبىر-اق قىمباتتاۋى. ءوڭىر ءۇشىن بۇل - وتە شەتىن ماسەلە. ويتكەنى مۇنداعى كولىكتەردىڭ باسىم بولىگى گازبەن جۇرەدى. جاريالانعان نۇسقالاردىڭ ءبىرى بويىنشا، بۇل كۇنى الەۋمەتتىك شيەلەنىستى تۇتاتۋ ءۇشىن گاز قۇنى قاساقانا قولدان وسىرىلگەن. نارازىلىققا شىققان ادامدار بۇل كۇنى ساعات 18-00-دە ۇي-ۇيلەرىنە تىنىش قانا تارقاسقان.
2 قاڭتار، جەكسەنبى. 2022 جىلدىڭ باسى. ماڭعىستاۋدا نارازىلىق اكسياسى كەڭ ماسشتابتى بەيبىت ميتينگكە ۇلاستى. جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى ميتينگكە قاتىسۋشىلارمەن سويلەسىپ، ءبىر بايلامعا كەلۋگە تىرىسۋدا. اقتاۋدا، جاڭاوزەندە ميتينگكە شىققاندار جولداردى جاۋىپ، كولىك قوزعالىسىنا كەدەرگى كەلتىردى. قالانىڭ باس الاڭىندا شاتىرلار، كيىز ۇيلەر قۇرىلىپ، جينالعان ادامدار تارقاسپاۋدا. جاعداي شيەلەنىسە تۇسۋدە. پوليسيا جاعدايدى سىرتتان باقىلاپ، قوعامدىق ءتارتىپتى قاداعالاۋدا، ءبىراق كۇش قولدانبايدى.
3 قاڭتار. نارازىلىق اكسيالارى قازاقستاننىڭ باسقا قالالارىندا دا بۇرق ەتە ءتۇستى: اتىراۋ، اقتوبە وبلىستارى، بقو، شقو، الماتى وبلىسى جانە الماتى قالاسى. بۇل كەزدە دە پوليسيا بەيبىت ميتينگكە شىققاندارعا قارسى كۇش قولدانبايدى. تەك قوعامدىق ءتارتىپتى قاداعالاۋدا. پرەزيدەنت ۇكىمەتكە تۋىنداعان ماسەلەنى دەرەۋ شەشۋگە تاپسىرما بەرەدى. ال ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا وكىلدەرى ميتينگكە قاتىسۋشىلارمەن بەتپە-بەت كەزدەسىپ، اۆتو گاز قۇنى ماسەلەسىن تالقىلاپ، بەلگىلى ءبىر شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن بىردەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنا ۇشىپ باردى.
4 قاڭتار، 2022 جىل. ۇكىمەتتىك كوميسسيا نارازىلىق بىلدىرۋشىلەرمەن بىرگە ءوزارا مامىلەگە كەلىپ، بىرىككەن شەشىم قابىلدادى. ءسويتىپ گاز باعاسى تومەندەتىلدى. «گاز باعاسى 50-گە تومەندەتىلدى. قۇرمەتتى ازاماتتار، نەگىزگى ماسەلە شەشىلدى» دەپ كوميسسيا وكىلى قالىڭ قاراشا الدىندا مالىمدەمە جاسادى. وسىلايشا ماسەلە شەشىلگەندەي بولعان. الايدا...
وزگە وڭىرلەردە ارانداتۋشىلار كوپتى مامىلەگە كەلمەۋ اكسياسىنا شاقىردى. راديكالدى ۇراندار پايدا بولدى. «بوسات، بوسات، بوسات!» دەپ ادامدار ۇراندادى. پوليسيا مەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە شابۋىل جاسالدى. ميتينگ ۇيىمداستىرىلعان وڭىرلەردىڭ سانى 11-گە جەتتى. وسى وبلىستار مەن قالالارداعى بەيبىت ميتينگىلەر ءبىر ۋاقىتتا بەي-بەرەكەتسىزدىككە ۇلاستى.
وسىلايشا الاساپىران باستالىپ كەتتى. مەملەكەتتىك بيلىكتى قۇلاتۋ جونىندەگى ەكسترەميستىك تالاپ قىلاڭ بەردى. تاساداعىلار شيەلەنستى زورايتا تۇسۋگە كۇش سالدى. الماتىدا بەيبىت ميتينگ اياقتالدى. حالىقتىڭ باسىم بولىگى ۇيلەرىنە قايتتى. وسى كەزدە بۇلىكتى ۇيىمداستىرۋشىلار ءوز سەناريىن ىسكە قوستى. اراسىندا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ وكىلدەرى بار بىرنەشە مىڭ ادام الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ الدىنا جينالىپ، پوليسيامەن بەتپە-بەت كەلدى. قارۋسىز پوليسەيلەر اشۋلى توپتى تاراتۋعا تىرىسۋدا. تۇنگە قاراي ارنايى قۇرىلعىلار پايدالانىلا باستادى: كىسى ولىمىنە اكەلىپ سوقتىرمايتىن كوزدى اشىتاتىن گاز، وتتى-شۋلى گراناتالار، رەزەڭكە وقتار. الايدا قىلمىسكەرلەر باسقارۋعا كونبەگەن توپقا كەلىپ قوسىلىپ، باس-كوزگە قاراماي الدىنا كەلگەندەرى جاپىرىپ-جايپاي باستادى. ابدەن دايىندالىپ، ارنايى ۇيىمداستىرىلعان توپتار كولىكتەردى ورتەپ، پوليسەيلەر مەن ۇلتتىق ۇلان ساربازدارىن سابادى. قالا كوشەلەرىندە حاوس ورىن الدى.
5 قاڭتار، 2022 جىل. قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەردى. ول ەلدە جاپپاي بەلەڭ العان بەيبەرەكەتسىزدىكتەردىڭ سەبەبىن انىقتاۋدى تاپسىرادى. وسى ساتتە بۇلىكتى ۇيىمداستىرۋشىلار بەتپەرلەرى اشىلاتىنىن جاقسى ءتۇسىندى. ءسويتىپ ولار جاۋاپ قاتۋشى قادامعا باردى. اقتوبە، اتىراۋ، قىزىلوردا، ماڭعىستاۋ، جامبىل وبلىستارىنداعى اكىمشىلىك عيماراتتارعا قارۋلى شابۋىل جاسالدى. تالدىقورعاندا قارۋلانعان بانديتتەر توبى اكىمدىكتى، پوليسيا جانە وبلىستىق ۇقق عيماراتتارىن باسىپ الدى. الايدا، نەگىزىنىنەن، بۇلىكشىلەر قىلمىستىق ارەكەتتەرىنە وڭتۇستىك استانانى ارنايى تاڭدادى. مۇندا الدەقايدا اۋقىمدى تەرروريستىك اكتىلەر ورىن الدى. مىقتاپ ازىرلەنگەن قارۋلى ادامدار توبى تۇندە الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ جانە الماتى حالالىقارالىق اۋەجايىنىڭ عيماراتتارىن باسىپ الدى. سونداي-اق پروكۋراتۋرا مەن تەلەارنالاردىڭ جانە وزگە دە ب ا ق نىساندارى نىساناعا الىندى. قالا كوشەلەرىندە حاوس پەن انارحيا بولىپ جاتتى. بارلىعى ارالاسىپ كەتتى: راديكالدى ءدىندارلاردان باستاپ، ساياسي ەكسترەميستەر، قاندى قول بانديتتەر، كريمينالدى ەلەمەنتتەر، مورودەرلار جانە ۇساق باسبۇزار بۇزاقىلارعا دەيىن ءجۇر. قولعا تۇسكەن پوليسەيلەر مەن ۇلتتىق ۇلان ساربازدارىن ءولىمشى ەتىپ سابالدى. ال امان قالعاندارىن شەشىندىرىپ، اكىمشىلىك عيمارتتاردى باسىپ الۋ كەزىندە ءتىرى قالقان رەتىندە پايدالاندى. الماتى قالاسىنىڭ اۋرۋحانالارى تاۋلىك بويىنداعى جۇمىسقا كوشتى. 5 قاڭتاردان باستاپ ولارعا ادامدار پىشاق جانە وق جاراقاتتارىمەن كەلىپ تۇسە باستادى. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە، مورودەرلار مەن تەرروريستەر پوليسيا ۋچاسكەلەرى مەن قارۋ-جاراق دۇكەندەرىنە شابۋىل جاسادى. تەرگەۋ بارىسىندا 3 مىڭعا جۋىق ءتۇرلى قارۋ ۇرلانعانى انىقتالدى. ۆيدەوماتەريالداردان بەتىن تۇمشالاعان، قىزىل كۋرتكاداعى بەيتانىس ادامدار ارى-بەرى جوسىلعان توپتى قايدا بارۋ كەرەكتىگىنە نۇسقاۋ بەرىپ، ولارعا باس بولىپ جۇرگەنىن كورۋگە بولادى. شابۋىلداۋشىلار، ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە سىرتقى باقىلاۋ كامەرالارىن ءبۇلدىرىپ، سىندىرۋدا. ەرىك بىلدىرگەندەردىڭ قولىنا قارۋ، ارماتۋرا، تاياق، بالتا بەرىلۋدە. 10 شاقتى بيزنەس نىسانى تونالىپ، تالقاندالدى. الماتى قالاسى اكىمدىگى جانە الماتىداعى پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىنىڭ عيماراتى وتقا وراندى. الماتىداعى پوليسيا دەپارتامەنتتەرىنە 6 قارۋلى شابۋىل جاسالدى. كوكتوبە تەلەمۇناراسىن باسىپ الۋ ارەكەتى ورىن الدى. قازاقستان تەلەراديوكورپوراسياسىنىڭ عيماراتى دا ورتەندى. اينالاداعىلاردىڭ بارلىعى ءبۇلىنىپ، ورتەنىپ، تونالىپ، جاپپاي بەيبەرەكتسىزدىككە ورىن بەرىلدى. مۇنىڭ بارلىعى قاسىم-جومارت توقايەۆتى بيلىكتەن كەتىرۋ ءۇشىن جاسالدى. ونىڭ الدىن الا ازىرلەنىپ، قاساقانا ۇيىمداستىرىلعانىن ءبىلۋ تۇك قيىن ەمەس، دەلىنەدى 24 مينۋتتىق دەرەكتى ءفيلمنىڭ 10 مينۋتىندا.
پىكىر قالدىرۋ