الەۋمەتتىك جەلى مەن كورشى ەلدەردىڭ اقپارات الاڭىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قاراباقتاعى حانكەندي قالاسىندا وتكەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىم (ەىۇ) سامميتىنە بارماعانىن سان-ساققا جۇگىرتىپ جاتقانداردىڭ قاراسى قالىڭ. ۇكىمەتباسى قاتىسقان جيىننىڭ ماڭىز-سالماعى مەن ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياسات ۇستانىمىنداعى قالىپتاسقان جاعدايعا نازار اۋدارىپ كوردىك.
اينالاداعى اعايىننىڭ ءدوپ باسىپ، توتەسىنەن ايتا الماي وتقان ەمەۋرىنى – تۇتاس تۇركى دۇنيەسىنىڭ كوشباسشىلارى جينالعان سامميتتە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ بولماۋى ىقپالدى كورشىلەردىڭ شارت قويۋىنىڭ كورىنىسى دەگەنگە سايادى. كەيىنگى كەزدەرى ازەربايجان مەن رەسەي اراسىندا قالىپتاسقان ساياسي احۋال كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇرعانى راس. ءبىراق قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ءدال وسى سامميتكە قاتىسپاۋىنىڭ سەبەبى وسى ماسەلەگە تىكەلەي قاتىستى دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن.
سامميت 17 مارتە ءوتتى. 2025 جىلى قازاقستان ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتۋشى ەل بولعانىمەن، ءسامميتتى قابىلداۋعا مىندەتتى ەمەس. وسى ءتارتىپتى پايدالانعان ازەربايجان ءوز مەنشىگىنە قايتارىلعان وڭىردە سامميت وتكىزدى. بۇل ۇيىمعا ازەربايجان، تۇركيا، يران، كەيىنگى جىلدارى وزبەكستان مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى.
قۇرىلعانىنا قىرىق جىل تولعان ۇيىم اياسىندا وتكەن 17 ءسامميتتىڭ تەك ۇشەۋىنە عانا قازاقستاننان پرەزيدەنتتەر قاتىسقان. ونىڭ ءبىرى – 1998 جىلى جىلى قازاقستان ءتوراعالىق ەتكەن كەزەڭ (ن. نازاربايەۆ قاتىسقان). ەكىنشىسى – 2017 جىلى ن. نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋى، ءۇشىنشىسى – 2021 جىلى ونلاين فورماتتا قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قاتىسۋى. تۇركيا، ازەربايجان، يران، تۇركىمەنستان، پاكستان بىرنەشە مارتە ءتوراعالىق ەتكەن ۇيىمعا قازاقستان 1992 جىلى مۇشە بولعان. سودان بەرى بيىل ەكىنشى رەت ءتوراعالىق ەتىپ وتىر.
ۇيىم قۇرىلعانىنا قىرىق جىل تولعانىن ايتتىق. تۇركيا، يران مەن پاكىستان نەگىزىن قالاۋشىسى بولىپ تانىلاتىن ەىۇ-نا 10 مەملەكەت مۇشە. ەڭ ماڭىزدى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى – 2003 جىلى يسلاماباد سامميتىندە قابىلدانعان ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ساۋدا كەلىسىمى. بۇل كەلىسىمنىڭ ينديكاتورلارىنا نازار اۋدارساق، 2025 جىلعا قاراي ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا ساۋدا بايلانىسى ەركىن دەڭگەيگە شىعۋى كەرەك. ال 2017 جىلدان بەرى قاراي ۇيىمداعى ساياسي كۇن ءتارتىبىنىڭ ريتوريكاسى ايماقتاعى كولىك-لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ جانە «جاسىل دالىزدەردى» قالىپتاستىرۋ فورماتىنا قاراي ويىستى. تۇپكى ماقساتى تمد جانە ەو سياقتى ىشكى ەكونوميكالىق اينالىمى قالىپتاسقان ۇيىمعا اينالۋ ەدى. ءبىراق 2025 جىلعى مەجەدەن قاراساق، نەگىزگى ينديكاتورلاردىڭ كوبى ورىندالماعان.
يلحام الييەۆتىڭ سوزىندە «ارمەنيا جانە ونىڭ ارتىندا تۇرعان مەملەكەتتەرگە بىرنەشە مارتە ەسكەرتىلدى» دەيتىن سيپاتتاعى ساياسي ريتوريكا ازەربايجان مەن رەسەي اراسىنىڭ الشاقتاي تۇسكەنىن ايقىنداپ وتىر. ءبىراق بۇل جولايرىق ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ الدىنان ەمەس، تۇركيانىڭ الدىنان شىعاتىن سىڭايلى. قازاقستاننىڭ الدىنا ساياسي تاڭداۋ قويۋعا قۇمار توپتاردىڭ دا تۇپكى پيعىلىن توپشىلاۋ قيىن ەمەس.
بىرىنشىدەن، بۇل ۇيىم اتقارۋشى بيلىكتىڭ ەنشىسىندەگى ەكونوميكالىق، كولىك-لوگيستيكالىق، سالىق جانە ترانسشەكارالىق ساۋدا اينالىمى سياقتى ماسەلەلەردى تالقىلايتىن بوعلاندىقتان، ۇكىمەت باسشىسىنىڭ قاتىسۋىندا ەش ابەستىك جوق. بۇدان بولەك، كەي كورشى ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرى دە اتالعان ۇيىمعا قاتىسا باستاعانى بەرىدە – 2017 جىلدان كەيىن. وعان دەيىن ۆيسە-پرەمەر-مينيستر مەن جوعارى كەڭەس ءتوراعاسى ورىنباسارىنا دەيىن قاتىسقانى قاتتالعان حاتتامالاردا سايراپ تۇر. ۇشىنشىدەن، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ نورماتيۆتىك قۇجاتتارىندا دەلەگاسيا باسشىلارى ستاتۋسىنا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتىڭ باسشىسى نەمەسە پرەمەر-مينيسترى لايىق بولا الاتىنىن ناقتى جازعان. حالىقارالىق ساياسي جيىنداردىڭ پروتوكولىندا قاتىسۋشى دەڭگەيى ەرەكشە ماڭىزعا يە دۇنيە ەكەنىن ەسكەرسەك، مەملەكەت باسشىسىنىڭ حانكەنديگە بارماۋى كەزدەيسوقتىق نەمەسە وتكەن اپتادا ورىن العان جاعدايلاردىڭ اسەرىنەن دەۋ قاتە.
تۇپتەپ كەلگەندە، ۇيىمنىڭ ءسامميتى ءساتتى ءوتىپتى، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام الييەۆ قازاقستان تاراپىنا ايىرقشا العىس ايتتى. گەوساياسي داعدارىس كەزەڭىندە سالماق-تەڭگەرىمىن تەڭ ۇستاپ وتىرعان قازاقستان قانداي دا ءبىر تاراپتىڭ تاقىمىندا كەتەتىن جاعدايدا ەمەس. ءوز ۇستانىمى، ءوز كوزقاراسى بار. وعان جاعداي دا جاسالىپ وتىر: قازاقستان جانە ورتا ازيا ەلدەرىنە بالاماسىز ىقپال ەتۋ جاعدايى تەڭگەرىلىپ، ەكىجاقتى احۋال قالىپتاستى، ەۋرووداق پەن اقش، تۇركيا دا بۇل ايماققا ايرىقشا نازار اۋدارىپ وتىر.
قورىتا كەلە، ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتىنىڭ كوشباسشىلارى باس قوسقاندا، تورىندە قازاق پرەزيدەنتى وتىرسا دەگەن نيەتتەن عانا پىكىر بىلدىرگەن جۇرتشىلىقتىڭ ءۋاجىن جوققا شىعارۋ قيانات. پرەزيدەنتىنە ارقا سۇيەگەن وردالى جۇرتتىڭ ءوز ليدەرىن باۋىرلاس حالىقتاردىڭ باسقوسۋىندا كورگىسى كەلگەنىنە وكپەلەۋ دە ورىنسىز.
تۇركى جۇرتىنىڭ ىنتىماعى ارتا بەرسىن!
ادىلەت مادەنيەت