Búgingi búkil qazaqty jerge qaratqan Jer komısıasynyń múshesi, «Aýyl» partıasynyń eks-tóraǵasy, akademık Ǵanı Qalıevtiń kezekti jan aýyrtar japparquldyq qylyǵynan buryn birden osydan on eki jyl burynǵy oqıǵadan bastaıyn.
2004 jyly «Qazaq úni» gazetiniń (ol kezde «Jas qazaq úni» dep atalady, el ishinde «Jas qazaq»dep te aıta beretin) Parlamenttegi memlekettik tilge qarsy shyqqan depýtattardyń stenogrammalyq tizimin jarıalaýy qalǵyǵan qazaq qoǵamyna jarylǵan sensasıalyq bomba boldy. Óıtkeni, qazaq tiline qarsy shyqqandardyń 80-90 paıyzy… qazaqtar edi… Meniń «Memlekettik tildi tabanǵa taptaǵan Parlament taratylýy tıis!» atty maqalam elimizdi dúr silkindirip, Almatyda Jazýshylar odaǵyna jınalǵan zıaly qaýymnyń Senat pen Májiliske Ashyq hat joldaýyna sebepshi boldy. Ony kóptegen baspasóz quraldary qatty qoldap ketkeni belgili. Bizdi qoldaǵan birtýar qalamger-qaıratker Sherhan Murtaza elimizdiń bas gazeti «Egemen Qazaqtanda» «Óz elindegi ógeı til» atty maqala jarıalap: «Kimniń kim ekenin bilgiń kelse, tek «Jas qazaq úni» gazetinen ǵana oqyp, bile alasyzdar» dese, qalamgerlerdiń bas basylymy «Qazaq ádebıeti» gazeti: «Jas qazaq úni» bir maqalasymen-aq uıqydaǵy jurtty oıatty» dep jazdy. «Qazaq úni» gazetiniń sol bir ǵana maqalasy parlamentti «Daýys berý stenogrammasy syrtqa shyǵarylmasyn» degen ereje qabyldaýǵa májbúr etti.
Sheraǵańnyń atalmysh maqalasy shyqqan «Egemen Qazaqstan» gazetiniń (basshysy erjúrek Erjuman Smaıyl aǵamyz edi ol kezde) sol nómiriniń birinshi betinde belgili jazýshy Beksultan Nurjekeuly: «Búgin «Jas qazaq úni» gazetinen men múshesi bolyp tabylatyn «Aýyl» partıasynyń tóraǵasy Ǵanı Qalıevtiń parlamentte qazaq tiline qarsy shyqqanyn oqyp, men bundaı basshysy bar partıa qatarynda bola almaıtynymdy málimdeımin»-dep, partıalyq bıletin laqtyryp tastap ketken bolatyn…
Sol kezde Májilis depýtaty, «Aýyl» partıasynyń tóraǵasy Ǵanı Qalıev tórt ret daýys berýdiń tórteýinde de qazaq tiline qarsy shyqqan edi…
Bul 2004 jyly bolǵan oqıǵa-dúr…
Al endi odan beri 12 jyl, bir mektep bitiretin ýaqyttan artyq jyldar ótip, Qazaq Eli Táýelsizdigine 25 jyl – shırek ǵasyr ótse de, Qalıevimiz sol baıaǵy quldyq sanadan áli arylmaǵanyn búgin Kókshetaýdaǵy Jer komısıasynyń otyrysynda saltanatty túrde málimdedi:
«Birinshiden, árıne biz osy úlken máseleni talqylap otyrmyz. Bizge bári qarap otyr. Onyń bárin qaıtalap aıtqym kelmeıdi. Al degenmen, bizde osy komısıanyń sózderin, pikirlerin halyq túsinýi úshin, biz osy komısıanyń ishinde bir-birimizdi uǵynyp, jaqsy túsinip alýymyz kerek. Muqańa aıtaıyn dep otyrmyn (Muhtar Shahanov – red.) biz sóılegende, men mysaly ózim sóılegende meniń aıtqan sózimdi osy otyrǵan halyq túgel uqsa eken, túsinse eken deımin. Al endi bári bir tildi maman bolmaǵandyqtan, osynda ár ulttyń adamy otyr. Ony endi orysshasyn bir aıtyp, qazaqshasyn bir aıtyp, qaıtalamaı, keıde bárine uǵynyqty bolsyn dep, oryssha da aıtýymyzǵa bolady dep oılaımyn. Muqa, men aqyn, jazýshy bolmasam da, qazaqsha bir adamdaı-aq bilemin. Al mynaý bireýimiz oryssha aıtsaq, mynaý jartylaı orys bop ketken degen áńgimeni qoıý kerek. Biz bir-birimizge sypaıylyqpen túsiniseıik», – dedi Ǵanı Qalıev myrza. ( “Abaı.kz”saıty).
Abylaı hannyń ordasy tigilip, Aqan-Birjandar Alashqa án ozdyryp, qazaq tiliniń marjandaryn tókken kórikti Kókshe tórinde «Komýnıser» emes, «Kongres» emes, «Aýyl» degen naǵyz qazaqy atty partıany talaı jyl basqaryp, talaı jyl parlamenttiń partasyn tozdyrǵan qazaqtyń ǵalymy Ǵanı Qalıev Táýelsizdigimizdiń 25 jyldyq mereıli jylynda qazaq tilin taǵy da jerge qaratty… Qazaq tilin attap turyp, taptap turyp, Qazaqty jerge qaratty. Al Qalıevtyń ózi Qazaqtyń betine endi qalaı qaraıdy? Qaraı beredi búlk etpeı… 2004 jyldan beri qarap kele jatyr ǵoı bular…
Qazaq jeriniń taǵdyry tartysqa túsip jatqanda, jerdi satýdan qorǵaý ornyna Tildi sata salǵan sabazyń osy – Qalıev! Ózi ǵylym doktory, profesor, akademık… t.b, ataqtaryn atan tarta almaıdy… Qazaqqa bir tıyn paıdasy joq, tek zıan keltirip kele jatqan bundaı ataqty ǵalymdar bolmasa, Jer komısıasy sheshim shyǵara almaı ketse de, bul kisini komısıadan shyǵarý kerek! Jer komısıasynyń mindeti – jer máselesindegi dúrbeleńdi basý bolsa, myna kisi ol azdaı, Til taǵdyryn tartysqa salyp, naǵyz dúrbeleńniń tutanýyna ot tastap otyrǵan joq pa? «Osy komısıanyń sózderin, pikirlerin halyq túsinýi úshin» -deıdi ol. Sonda 5 adam «halyq» eken de, 70 adam «halyq» emes eken ol úshin? «Orysshasyn bir aıtyp, qazaqshasyn bir aıtyp, qaıtalamaı»-dep qoıady, kim sizge eki tilde qaıtala dep otyrǵan, bizdiń elde bir-aq memlekettik til bar ǵoı, ol – Qazaq tili! Akademık bolsańyz da, Konstıtýsıada ne jazylǵanyn túsinbeısiz be sonda? Konstıtýsıanyń 7 babynyń 2-shi tarmaǵy orys tiline ekinshi memlekettik til statýsyn bere almaıtynyn siz túıremekshi bolyp otyrǵan Muhtar Shahanov bastaǵan depýtattar saýalyna bergen jaýabynda Konstıtýsıalyq Keńes aıqyndap bergenin esińizge sala ketý durys bolar… (Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq Keńesiniń 2007 j. 23 aqpandaǵy № 3 qosymsha qaýlysy)
Joq, sizge deıin qazaqsha sóılep jatqandarǵa (Jer komısıasy tóraǵasy B.Saǵyntaevtan bastap, qanshama adam) sol jerdegi ózge tildi úsh-tórt memlekettik qyzmetker: «Biz memlekettik tildi túsinbeımiz, Reseıdiń memlekettik tilinde aıtyp berińder»- dedi me bir ret? Kim aıtty? Qazaq jeriniń taǵdyry ol úshin párýáıi pálek Platonov aıtty ma?..
«15 jylda memlekettik tildi aıý da úırenip alatyn ýaqyt boldy» dep, Elbasymyz Nursultan Nazarbaev aıtqandaı, 25 jylda ózge ulttar memlekettik tildi túsinbese, oǵan 2004 jyly parlamentte «qazaq tilin bilý mindetti» degen bapqa qarsy shyqqan sender kináli emessińder me? Memlekettik tildi bilmese, memlekettik tildi shırek ǵasyrdan beri qajettilik ete almaǵan Memleket kináli! Bul týraly talaı jazyp kelemiz. Keshe ǵana qazaq tilinen maqurym bolyp otyryp,qazaq tilindegi bilim týraly bılik aıtpaq bolǵan qaltalylarǵa da qaıtalap ótkenbiz. ( «MAIMYLDAR DA SULÝLYQ TÝRALY KEŃES BERE BASTADY…» http://www.qazaquni.kz/?p=52712 )
Bul Qalıevińiz muzbalaq Muhtar aǵaǵa aıbaraq qylyp qoıady, odan da ózi jaltaqtap otyrǵan balasymen jasty Baqytjan Saǵyntaevtan úlgi almaı ma? Premer-mınıstrdiń birinshi orynbasary B.Saǵyntaev Ońtústik Qazaqstan oblysyna barǵanda «oryssha aıtyp berińizshi» degen máńgúrt jýrnalıserge «ózderiń aýdaryp alyńdar» -dep, qazaq úkimeti basshylarynyń tarıhynda tuńǵysh ret úlgi kórsetkenin kezinde búkil BAQ jazdy ǵoı. Ózimizdiń elde úsh orys otyrǵanǵa Reseı tilinde sóıleıik dep júrgen Qalıevimiz 2014 jyly «Aq jol» partıasynyń tóraǵasy, Májilis depýtaty Azat Perýashev bir jarym mıllıardtyq Qytaı eline partıalyq delegasıany bastap baryp, QHR vıse-spıkerimen resmı kezdesýde qazaq tilinde… sóıleskenin estise… jyndanyp ketetin shyǵar…
Eger ózine ózi esep bere almaıtyn, ne aıtyp, ne qoıǵanyn bilmeıtin jaǵdaıda bolsa, bul kisini sonshalyqty súırelep ne qylady komısıa? Taǵy birnárseni búldirip, shikámdi máseleden shı shyǵarta bergenshe , «aqsaqal, qoıa salyńyz, demalyńyz» demeı me… Muqań bastaǵan, Dos, Januzaq, Muqtarlar qostaǵan komısıa músheleri kelesi otyrysta bul máseleni bir jaǵyna shyǵaryp, Qazaq tiline qarsy adammen birge otyrmaıtyn shyǵar dep úmittenemiz…
Al, endi bul kisiniń sondaǵy Shahanovty shalyp sóıleımin dep, shalyq sóılep otyrǵandaǵy aıtpaǵy «halyq túgel uqsa eken, túsinse eken deımin»-deıdi ǵoı kúıdirip…
Qazaq tiliniń jaýy – memlekettik tildi Atazańdaǵy tıisti tórine shyǵarmaı, bosaǵadan syǵalatyp kele jatqan nómiri birinshi sóz – ol basshy da, qosshy da jattap alǵan jaýdyń sózi: «Eldiń bárine túsinikti tilde sóıleıin» degen sóz! Dál osy sóz Konstıtýsıany da, til týraly zańdardy da, Elbasynyń til týraly zańdardyń oryndalýyn qadaǵalaýdy tapsyrǵan erekshe tapsyrmasyn da oryndatpaı kele jatqan sóz! Mektep balasynyń da mıy jetetin muny endi Qalıev bastaǵan akademıkterimizge, Qasymov bastaǵan mınıstrler men ákimderge, depýtattar men sheneýnikterge endi qansha jyl túsindiremiz, halaıyq! Bir emin tabaıyq ta, El degen atymyz bar ǵoı… Álde «Máńgilik elmiz» ǵoı dep, máńgilik daýǵa ulasa bere me memlekettik til?
Al, akademık myrza, aıtpaǵyńyzdy endi halyq uqty – Baıaǵy qazaq tiline qarsy shyqqan Qalıev sol quldyq sanada qalyp qoıypty.
Budan basqa túk te uqqan joq…
Qazybek ISA,
«Qazaq úni» gazeti,
Túpnusqadaǵy taqyryp: QAZAQTY JERGE QARATQAN QALIEV JER KOMISIASYNAN KETSİN!
