Aqtóbedegi teraktiden soń el ishinde dinı ekstremızm máselesi qyzý talqylanatyn taqyrypqa aınaldy. Dintanýshylar men ózge de sarapshylar, dinı basqarma mamandary terrorımzge aparatyn sebepterdi izdestirip, qaýipti ıdeologıalarǵa qalqan bolarlyq usynystardy ortaǵa tastady. Artynsha Almatyda da qaıtalanǵan teraktini Memleket basshysy, UQK jetekshisi salafızm aǵymyna qatysy bar radıkaldardyń áreketi dep baǵalady. Alaıda, qoǵamda bul aǵymǵa qatysty pikir ekige jarylyp otyr. Bir top álemniń ár túkpirinde, ásirese, arab elderiniń esin alǵan lańkesterdiń negizgi ıdeologıasy sanalatyn ýahhabızm men salafızmge zańmen tyıym salyp, atalǵan aǵymnyń úgit materıaldarynyń taralýyna qarsy naqty tetikter engizý qajet dese, endi bireýler, salafızmge tyıym salý – adamdardyń nanym-senim bostandyǵyn shekteý, konstıtýsıalyq quqyqtaryna qol suǵý dep baıbalam salýda.

Senim sergeldeńine qatysty pikir bildirip aıtysqan sarapshylar aqparat alańynda «soǵys» júrgizip jatyr dese de bolady. Salafızmge tyıym salýdy jaqtaıtyn tarap jat aǵymdy jaqtaýshylardyń áreketin qoǵam nazaryn basqa jaqqa aýdarý, qate qoǵamdyq pikir qalyptastyrýǵa, eldi adastyrýǵa talpynys dep te baǵalaýda.

Máselen, Aqtóbedegi «Ańsar» konsýltatıvtik-saýyqtyrý ortalyǵynyń dırektory Asqar Sabdın 2011 jyldan beri túrli dinı oqıǵalardyń ortasynda júrgenin, 30-dan astam konferensıalarǵa qatysqanyn, solardyń barlyǵynda salafızmdi burmalap túsindirý talpynystaryna tap bolǵanyn, ondaı prosesterge tipti bıznes-elıta ókilderi, sarapshylar men sheneýnikter, ǵylymı, shyǵarmashylyq ıntellıgensıa ókilderi de jumyldyrylatynyn aıtady.

«Árbir kezekti konferensıa salafızm tabıǵatynyń qalyptylyǵy men radıkaldylyǵy týraly pikir-talastarǵa ulasyp ketetin. Salafızm ıdeologıasyn jáne memlekettik organdardyń olardy aqtaýǵa tyrysatynyn ashyq synaǵandar túgeldeı aqparattyq alańda, tanymal saıttarda dıskredıtasıaǵa ushyrap keldi. Salafıttik «ekspertokratıa» olardy shııtter, habashıtter, sektanttar, sopylar, agentter, tipti, qoǵamdyq turaqtylyqtyń dushpandary etip shyǵardy», - deıdi A. Sabdın.

Sabdınniń seziktenýi beker emes sıaqty. Qazirdiń ózinde salafızmdi «sýrýrıt», «mathalıt», «takfırıt» dep úshke bólip, mynasy qalypty, anasy «radıkal» dep kórsetetin, osylaısha túrli lańkestik áreketterge jeteleıtin aǵymdy el aldynda aqtap alýǵa ashyq árekettenýshiler bar.

Jaqynda reseılik «Aqparattyq taldaý ortalyǵy» saıtyna suhbat bergen qazaqstandyq dintanýshy, L. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa Ulttyq ýnıversıtetiniń profesory, Geosaıası zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Asylbek İzbaıyrovtyń keı pikirlerine qarap kúmándanyp ta qaldyq. Qazirgi ýaqytta parlamentte qaralyp jatqan ekstremızm men terorızmge qarsy is-qımyldar jónindegi zań jobasyna qatysty pikir bildirgen dintanýshynyń keı sózderi A. Sabdınniń eskertýin eske salatyn sıaqty. A. İzbaıyrov zań jobasyndaǵy terorızm, ekstremızmmen kúreske baǵyttalǵan naqty usynystardy qoldaıtynyn, alaıda, eń aldymen «salafızm», «salafıt» degen termınderdiń basyn ashyp alý kerektigin aıta kele bylaı depti:

«Musylmandardy salafıtke jatqyzýǵa bolatyn sharttardy anyqtaý óte qıyn. «Alla barlyq jerde emes, Alla aspanda» deıtinderdi salafıtke jatqyzýǵa bola ma? Onda biz Konstıtýsıa aıasyndaǵy ar-ujdan, nanym-senim bostandyǵyn buzbaımyz ba? Adamnyń qalaı senetini onyń jeke isi, bastysy onyń zańdy qurmetteıtin azamat bolýy emes pe?», - degen ol atalǵan aǵymǵa tyıym salý úshin Qazaqstannyń zaıyrly memleket ekendigi kedergi bolatynyn aıtqan.

«Qazaqstan – dinı ilimderdi zańmen bekitetindeı dinı memleket emes. Mundaı kúrdeli de jińishke máselelerdi qalaısha rettep, normalar aıasyna syıǵyzýǵa bolady?», - dep suraqqa suraqpen jaýap beredi A. İzbaıyrov.

Al, onyń «Eń bastysy, salafızmge tyıym salýdy radıkaldar musylmandardy qýdalaý, tutastaı ıslam dinine tyıym salý dep túsinýi múmkin», - degen ýájin memlekettik organdar men ıdeologıalyq qurylymdarǵa baǵyttalǵan demonstrasıalyq shantaj dep túsinbeske shara joq. A. İzbaıyrovtyń aıtýynsha, birqatar álemdik BAQ-tar «Qazaqstan lańkestik qaýipterge qarsy tura almaı kómekke muqtaj» ekenin jazyp jatqan kórinedi. Onyń ústine mundaı tyıymdar el aýmaǵynda lańkestik uıymdardyń shabýylyn údetip jiberýi múmkin eken. Sondyqtan da, dintanýshy memlekettik organdardy «otpen oınamaýǵa» shaqyrady.

Salafızmniń bir tarmaǵy sanalatyn takfırızmge Qazaqstanda resmı tyıym bar kórinedi. A. İzbaıyrov radıkaldarmen kúresý úshin osy tyıymnyń ózi jetkilikti dep sanaıdy. Alaıda, takfırızmge salynǵan tyıymnyń eldegi lańkestik áreketterdiń tyıylmaýyna nege áser etpeı otyrǵanyn ashyp aıtpaıdy.

Eń qyzyq jeri A. İzbaıyrov tek dintanýshy ǵana emes, saıası tehnologıalardan habardar, bılik júıesindegi alda bolatyn ózgeristerdi qatty ýaıymdap júrgen jan ekenin baıqatady.

«Basty másele mundaı radıkaldy saıası sheshim qabyldaý bılik tranzıti qarsańynda qanshalyqty durys? Munyń ózi úlken qater emes pe?» degen ekiushty saýaly salafızmniń saıası maqsat, múddelerden de ada emestigin ańǵartqandaı.

Osylaısha eldegi dinı radıkalızmmen kúres máselesine qatysty oılaryn dintanýshy ıdeologıaǵa tek ıdeologıamen qarsy turý kerek, memleket Ábý Hanıfa mázhabynyń negizderin nyǵaıtýǵa kúsh salýy kerek dep qorytyndylaıdy.

«Meniń oıymsha onyń (Hanafı mázhabynyń – red.) potensıaly terorızmniń aldyn alý úshin tolyq paıdalanylyp otyrǵan joq. Biz ekstremızm men terorızmniń aldyn alý salasynda taza dinı uǵymdarǵa qatysty abstraktili máselelerdi talqylap, kóp qatelik jiberdik», - degen A. İzbaıyrov jamaǵat arasyndaǵy Jaratýshynyń sıpattary men mekenine qatysty daý-damaıǵa mán berýdiń qajeti joqtyǵyn aıtqan.

Dintanýshynyń suhbatynan ózimiz kúmándanǵan pikirlerin tizip shyqtyq. Al, ondaǵy salafızmge arnaıy zań arqyly nemese sot sheshimimen tosqaýyl qoıý konstıtýsıa talaptaryna qaıshy kele me, belgili bir dinı aǵymdarǵa tyıym salý el aýmaǵyndaǵy dinı toptardyń radıkaldanýyna, lańkestik shabýyldardyń artýyna sebep bola ma, jat ıdeologıalar men ıdeologtardyń qyzmetine tosqaýyl qoımaı turyp, dástúrli dinı tanym-túsinikterdi taratý múmkin be degen máselelerge qatysty arnaıy mamandar (zańgerler, dintanýshylar, saıası sarapshylar) men din qyzmetkerleri óz oılaryn aıta jatar. Tanymal teologtyń buǵan deıin de jarıalanǵan suhbat, maqalalardaǵy oı, pikirlerin eskere kele ázirge kókeıde turǵany - «Dintanýshy aǵamyz rýhanı saladaǵy osy kúnge deıingi bosań saıasatty paıdalanyp san soqtyrǵan salafızm aǵymyn aqtap alǵysy kele me?» degen jalǵyz suraq. 

Jomart Abdollauly