QURMANǴAZY RAHMETOVTİŃ JELTOQSAN ESTELİGİ MEMÝARY(Basy)

/uploads/thumbnail/20170709171004958_small.jpg

Bıylǵy jyl Qazaq halqy taǵdyryndaǵy birneshe ataýly oqıǵanyń merekelik datasy bolyp otyr. Atap aıtqanda, Qazaqstan táýelsizdigine 25 jyl, Patsha óktemdigine qarsy ultazattyq kóteriliske 100 jyl, Jeltoqsan kóterilisine 30 jyl, Ult kósemi Álıhan Bókeıhanovtyń 150 jyldyǵy, Qazaq kóshine 25 jyl jáne basqa da merekeler.

Osy oraıda, «Qamshy» portaly Jeltoqsan qurbandary rýhyna taǵzym ete otyryp, belgili Jeltoqsan qaharmany, «Naǵyz Jeltoqsan» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti Qurmanǵazy Rahmetovtiń «Jeltoqsan» esteligin óziniń ruqsatymen oqyrman nazaryna usynady.

Qurmanǵazy Ábdenuly Rahmetov ( Qabdýálı) – 1965 jyly 22 qańtarda Semeı oblysy, Maqanshy aýylynda dúnıege kelgen. Ákesinen 5 jasynda aıyrylǵan Qurmanǵazynyń Anasy toǵyz qursaq kóteripti, sonyń úsheýi jas kezderinde qaıtys bolyp ketken (Kúlıa, Kúlǵaısha, Rýhıa). Aǵalary Oralǵazy (1945j.t.), Qaıyrǵazy (1948) qazirgi kúnde Maqanshyda turady. Tursyngúl (1958), Baıan (1960) apaılary Almaty qalasynda, qaryndasy Baqyt(1967) Qaraǵandy qalasynda turyp jatyr. Báriniń de joǵary bilimi, otbasy bar.

1972 jyly mektep qabyrǵasyn attaǵan Qurmanǵazy Ǵ.Muratbaev atyndaǵy segiz jyldyq mektepti Maqanshy aýylynda oqydy. 1978 jyly Almaty qalasyndaǵy RQEMI №2 mektep-ınternatyna oqýǵa qabyldanyp, 1981 jyly altyn belgimen bitirip shyqty. Sodan Polıtehnıkalyq ınstıtýttyń avtomatıka jáne basqarý júıeleri fakúltetine, 1982 jyly Óskemen qurylys-jol ınstıtýtynyń Almatydaǵy fılıalyna oqýǵa tústi. 1983-85 Ásker qatarynda bolyp ( Ýkraına, Odessa), aýylda bir jyl eńbekte boldy.

1986 jyly QazMÝ-dyń fızıka fakúltetine ( arnaýly fızıka, aǵylshyn tilinde) oqýǵa túsedi. Biraq sol jyly Jeltoqsan ultazattyq kóterilisine   qatysyp, 7-8 qańtar QazSSR Joǵarǵy Sotynyń úkimimen  7 jylǵa bas bostandyǵymnan aırylǵan. Mańǵysh­laqtyń, Aqtóbeniń, Qy­zylordanyń, Shymkenttiń, Jambyldyń túrmelerine, Qosta­naı­daǵy Qusmuryn túr­mesine, sońynda Qara­ǵandydaǵy túrmege qamalady. QazSSR Joǵarǵy Sotynyń Prezıdıými 2 jylǵa túsirip (1988 j.), Plenýmynyń sheshimimen (1990 j.) tolyq aqtaldy. Jubaıynyń esimi - Roza,  qyzy - Móldir EUÝ-diń birinshi kýrs stýdenti. Qazirgi kúnde Jeltoqsan qaharmany Astana qalasynda turyp jatyr. "Naǵyz Jeltoqsan" qoǵamdyq qorynyń prezıdenti. 2011 QR Prezıdenttigine úmitker, 2012, 2016 jyldary QR Parlament Májilis depýtattyǵyna JSDP atynan úmitker.

Qurmanǵazy Rahmetov bastaǵan bir top jeltoqsanshy Jeltoqsan qurbandaryn eske alyp gúl shoǵyn qoıdy. 2014 jyl. 17 jeltoqsan, Astana.

 

DAÝYL ALDYNDAǴY TYNYSHTYQ

«Jeltoqsan 86-1»


Tańerteń erte oıandym. Kóńil kúıim erekshe. Kereýetten turysymen qoldarymdy joǵary kóterip aınaldyra azyn-aýlaq jattyǵýymdy bastap ta kettim. Oramalymdy asyna, jýynatyn bólmege ensem, kádimgideı kezek eken. Jýynyp shaıynyp, jigitter daıyndap qoıǵan qara shaıdan tartyp jiberip, oqý korpýsyna aıańdap kelemin. Aldymnan qarsy shyqqan  orta boıly adamnyń júzi tanys sıaqty. Jaqyndaı bere ol kisi tanyp qalyp, «oı Qurmanǵazy, sen osynda oqıtyn ba ediń? Qalyń qalaı, neshinshi kýrstasyń?» dep suraı jóneldi. Oılamaǵan jerden kezdesip qalǵan adamyma: «Oı, aǵaı qalyńyz qalaı? Men osynda oqýǵa túskenmin, qazir birinshi kýrstamyn, arnaıy aǵylshyn bólimshesinde...», - degenge ǵana shamam keldi.

Almaty qalasyndaǵy eksperımenttik qazaq mektep ınternatyndaǵy kezindegi  dırektorymyz - Meshitbaev aǵamyz. Kóp ózgermegen eken, osynda tarıh kafedrasynda sabaq beretindigin bildim. Jyly qoshtastyq.

Iá, mektep bitirgeli de bes jyl ýaqyttyń zyryldap ótip ketkenin esime salǵandaı kezdesý. Dostyq dańǵylynyń joǵarǵy jaǵynda ornalasqan mektep-ınternattyń meniń ómirimdegi alar orny erekshe edi. Sonaý Semeı oblysy, Maqanshy aýylynda qannen qapersiz ótkizgen balalyq shaǵym men Almatyǵa arman qýyp kelgen alǵashqy kúnderim. Erkin kúresten alǵash trenerim marqum Rıfhat Gereev aǵamyzdyń qolqa salýymen Qaıyrǵazy aǵam dedektetip Almaty qalasynyń sport mektebine alyp kelgen bolatyn. Tańerteń ertemen keletin avtobýsymyzdan saparjaıǵa túse salysymen, osyndaǵy naǵashy  – Qunan aǵamnyń úıine birden tarttyq. Tań atpaı kelgen qonaqtardy Almaty qalasyndaǵy «3 vokzal» jyly qarsy aldy. Vokzal deıtinimiz, qysy-jazy Qunan aǵamnyń ýıinen qonaq arylmaıtyn. Biri kelip, biri ketip jatatyn. Bizdiń kelgenimizde de dáp sondaı eken. Semeıdiń Aıagóz jaǵynan dostary januıasy, balalarymen basyp jatqan kórinedi.

Birazdan keıin  Alma men almurt aǵashtarynyń astynda uzynnan jaıylǵan dastarhanǵa tańǵy tamaqqa otyrdyq.   Jeńgemizdi es bilgeli Záký apaı dep atap ketkenmin. Ol kisiniń qolynan jegen as árqashanda tátti, ári toıymdy bolatyn. Tamaqtan keıin úıdiń janyndaǵy telefon býdkasynan bireýlerge habarlasyp, bárimiz jón jónimizben óz jumystarymyzǵa kettik.

Stadıonnyń janynda bizdi Musabek aǵamyz qarsy aldy. Sodan sport mektep-ınternatyna bardyq. Zalǵa kirgennen keıin deneńdi jylyt, jattyǵý jasaı ber. Qazir seniń qalaı kúresetinińdi kóremiz dedi.  Men mynandaı zalda jattyǵý jasaýdyń ózi arman ǵoı degen oıdyń jelegimen júgire jóneldim. Biraz ýaqyttan keıin men quralpas tórt-bes bala shýlap kirip te keldi. Kúres bastalyp ta ketti. Birinen keıin birin alyp soqtym. Úmit artyp alyp kelgen aǵamnyń maǵan rıza bolyp turǵanyn kórip, men de ózimdi keremet sezindim. Musabek aǵam da dán rıza. Medısınalyq tekseristerge kelgende densaýlyǵymnyń bir jerinen kinárat tapqan bolýy kerek, ózara kóp áńgimelesti, men syrtta bolatynmyn. Anyq qanyǵyn osy ýaqytqa deıin Qaıyrǵazy aǵam aıtqan emes, men de suramappyn. Sodan Jambyl kóshesinde ornalasqan Y.Altynsarın atyndaǵy pedagogıka ǵylymı zertteý ınstıtýtyna  baryp , shaǵyn emtıhannan keıin QREMI oqýǵa ornalastyryp, kúresti Musabek aǵamnyń qaramaǵynda jalǵastyratyn boldym.

Aýyldan alys shyǵa qoımaǵan oıyn balasy, qala men ınternattyń ishki tártibin birden qabyldaı qoıýy qıyn eken. Bir jeti ótpesten aýyldy saǵynyp sala bergenim. Sabaqtan shyǵa salysymen qala ortasynda men mundalap shaqyryp turatyn telebashnányń ushyn kórisimen, elderden suraı otyryp, Qazaqstan telearnasyna biraq tartyp otyrdym. İshke kireıin desem kirgizbeıdi. Men osyndaı da osyndaı degen adamnyń baýyrymyn, qalaı tapsam bolady eken dep qaıtpaımyn.   Qaısarlyǵymdy, bolmasa boıymnyń kishkentaılyǵyn kórip, aıaýshylyq tanytty ma, áıteýir telefon arqyly surastyryp, qazir osy arada tur, eshqaıda shyqpa, aǵań osy jerge keledi degende qýanyp kettim. Rasymen kóp ýaqyt ótpesten, «áı, Qubash»,- degen tanys daýysty estip burylyp qarasam, qolynda bir býma qaǵazy bar Qunan aǵam maǵan kele jatyr eken. Qýanǵanymnan mılısıoner jigitke rahmetimdi jaýdyryp jatyrmyn. Sóıtip meniń ómirimde teledıdarmen tabysý men tanysý kezeńi bastalyp ketken edi.

Sabaqtan shyǵa salysymen, 29 marshrýtqa otyra salyp, Arman kınoteatrynan túsip,  Abaı dańǵylymen eki-úsh kvartaldy jaıaý júre-júgire basyp jetip baryp alatyndy shyǵardym. İshine kirgen sátten erekshe kúıge enetinmin. Televızordan jıi kórsetetin kóptegen ártis pen ánshilerimizben júzbe-júz júzdesý árkimniń enshisine baılana qoımaǵan baqytty ýaqyt edi. Nurǵalı Núsipjanov, Lakı Kesoglý, Venera Tynyshtyǵulova jáne t.b. tanymal ártister, Roza apaıymnyń janyna aqyryn janasyp baryp, boıymdy da ólshep qoıýdy umytpaıtynmyn. «Qymyzhananyń» qyzyp turǵan sáti, Ámireniń Parıjde salǵan áni men ómiri jaıyndaǵy qoıylymy esten ketpes dúnıeler... Keshkisin qol ustasyp «Rabochıı poselokqa» qaıtatynbyz.

Tańerteń   naǵashy inilerimdi erte avtobýstar men troleıbýstardy aýystyra otyryp Darhan, Dastan, Dýmandy 12 mektebine jetkizý, odan ári ınternatqa jol. Óstip-óstip qalanyń qyzý da qyzyq bolyp kóringen ómirine aqyryn-aqyryn jaqyndap, synyptastarymnyń ortasyna úırene de bastadym. Úlgerim men tárbıem tárbıe jetekshimiz Baljan Ergalıevnaǵa unaǵan da bolýy kerek, meni tústen keıingi daıyndyqtan erte jiberetin. Alǵashqy kanıkýl da jaqyndaǵan saıyn, aýylǵa degen saǵynyshym artyp, tyqyrshyp júrgenimdi baıqaǵan bolýy da kerek  Baljan apaıym klass jetekshimiz Seıfolla aǵamyzdan, «zavýchymyz» Áıtimova apaıymyzdan surap eki-úsh kún buryn erte jiberdi.

Saıahat saparjaıynan Ikarýsqa otyryp alyp aýylǵa asyqtym. Bir sótkege taıaý ýaqyt júretin avtobýs Maqanshyǵa jaqyndaǵan saıyn, degbirim shyǵyp keledi. Anadaıdan «Jaı tóbem» kóringendegi qýanyshymdy sózben aıtyp jetkizý múmkin emes, bir sózben, tóbem kókke bir eli jetpeı qalǵandaı kóringenin qalaısha jasyraıyn. Jaı tóbeden tómen qaraı jóńkile jónelgen Ikarýstyń qadam alysy erekshe, jol jıegindegi jıde aǵashtarynyń ıisi tanaýymdy tesip jibererdeı. Alqymyn basa almaǵan arǵymaqtaı, Ikarýs ta aýyldyń aıaldamasyna toqtady-aý, áıteýir. Atyp shyqqanymdy da baıqamaı qalyppyn. Kezinde kóz aldymda ájeptáýir kórinetin aýyldyń kósheleri men úıleri bir-birinen alshaqtaı túskendeı, árbireýi árbir jerde sostıyp turǵandaı áser qaldyrdy. Aýyl arasynda qatynaıtyn eki ǵana marshrýttyń bizder jaqqa baratynyn biraz tosyp ta qaldym. Mıchýrın kóshesine qaraı burylǵanda júregim lýpildep ketti-aı deseńizshi, denemnen alasuryp , shyǵyp keterdeı, qos qolymmen syrtynan qapsyra qysyp-qysyp qoıamyn.

Úıge de jetip kelgenimdi baıqamaı qaldym. Anandaıdan anashymnyń aýlada júrgenin kórip, «táte, táte», - dep  tátelep jiberip, qushaǵyna qalaı enip ketkenimdi de baıqamaı da qalyppyn.
Mektep – ınternattaǵy úsh, odan keıingi bes, jalpy segiz jylda kórgen-bilgen, jetken jeńister men jetistikter jaıyn ózimshe bir topshylap alyp, qamshyny bir basyp almasam, aýyldastarym men qurdastarymnyń shańyna qalatyndaı kórinip, osy jolǵy tańdaýymdy durys jasaǵanyma ishteı rızamyn. Osy ýaqytqa deıin qazaq orta mektepterin bitirgen jastarymyz shet tilderin (aǵylshyn) segiz klasstyq bazamen, al orys tilinde oqyp bitirgender on klasstyq bazamen bitiretinderin baıqaǵanmyn. Soǵan qaramastan qosymsha sabaqtar alyp, QazMÝ-dyń fızıka onyń ishinde arnaýly (aǵylshyn tilinde ) bólimshesine tapsyryp, alǵashqy emtıhannan úzdik baǵa alǵanymdaǵy; Fakúltettiń dekany Sársembınov qolymdy qysyp «quttyqtaımyn! Sen endi bizdiń stýdentsiń» degen kezdegi qýanyshym; Onymen tezirek bólisýge syrtta kútip turǵan «bolelshıkterdiń» arasynan Darhan baýyrymdy kózben izdep, oń qolymdy kóterip alyp «stýdentpin!» dep qýana qaýyshqanymyz; Sodan ortalyq poshtaǵa baryp anashym men aǵalaryma telefon shalyp, qýanyshymyzben bólisken kezderim keshe ǵana.

Iá, endi bar ynta men jigerdi bilim alýǵa jumsap, aǵylshyn tilin barynsha tez arada boıǵa sińdirý maqsaty aldymda tur. Bir aı boıǵy kúızelistiń bir sátte ushyp, zym-zıa joq bolyp ketkenine, álgi júıkemdi jegideı jegen tústiń de oıymnan alys ketkenin jaqsylyqqa balap, alǵa qoıǵan josparlarymdy «Jańa jyldan keıin bastaımyn» degen sýdaı jańa «kúndelik» betterine kóshirtip, saýsaǵymdaǵy qalamnyń qaǵaz betinde oınaqtaı shapqanyn endi ǵana baıqaǵandaımyn.

Bir sát «kúndelikten» kózimdi alyp, jan jaǵyma qarasam  bes patok ta bir úlken zalda fızıkadan leksıada otyr ekenbiz. Janymdaǵy Meıirjannyń da bitirip otyrǵany shamaly sıaqty. Lektordyń oqyp jatqandaryn qysqarta, qystyryp, qalamymen súıkep qoıyp otyr. Osyndaǵy «fızmatty» bitirgen, kolhozǵa pomıdor jınaýǵa barǵan kezde jaqyn tartyp, tanysyp ketken bolatynbyz. Jastardyń ishinen ilip alar bir keremet azamat. Oı órisi, sóılegen sózi men júrgen júrisi qurdastarynan bólekteý, eresekteý kóringen. Batys óńiri Oraldan, Jympıtynyń jigiti. Ózi orysshaǵa da júırik, «slýjaktarmen»( oqýǵa Armıadan keıin, daıyndyq kýrstarynan túsken qyz ben jigitterdi solaı ataıtynbyz) de emin erkin sóılesip, qaljyńdy da tirideı soıyp qoıyp otyra beredi. Ana jerde jaqyn aǵaıyndy eki qyz, biri meniń bólimimdegi Saǵadat, ekinshisi qazaq bólimshesinde oqıtyn Saltanat, Taldyqorǵan jaqtyń qyzdary. Tanaýy úlbirep, kózi botadaı, aýmaǵan kıiktiń laǵy dersiń. Aldyńǵy jaqta boıy partadan áreń kórinip Talǵat Qoshtybaev otyr. Sol baýyrymdy kórsem boldy meniń alǵash mektepti bitirgen jyly KazPTIda avtomatıka jáne basqarý júıeleri fakúltetinde oqýda júrgenim esime túsip kete beredi. Boıymnyń kip-kishkentaı bolǵanyna qaramaı jastary úlken kýrstastarymnyń ortasyndaǵy qylyqtarym eriksiz esime túsedi. Sabaqtan qashyp «Baıqońyr» kınoteatry men janyndaǵy bazary, sál erterektegi stýdenttik ómirimdi eske salǵandaı. Áne ana jerde tanysqanymyzǵa az bolsa da, baıaǵydan bir birimizdi tanıtyndaı bolyp ketken slýjaktar – Serik shuqsha men Qaırat , Nurlybek (qyzylordalyqtar men shymkenttik jigitter), sál árirek Júrsin men boıy shoshaıyp Srajıdın otyr birdeńelerin shımaılap qoıyp.

Baıqap qarasań kileń qazaq bóliminiń jas qyzdaryn biri joǵarydan, birleri búıirlerinen qonjıa bir nárseden qorǵardaı  otyryp alǵan. Aldyda kileń jastar. Myna jaq shette almatylyq «gorodskoı» Rýstem baýyrym da qalatyn emes, Qaırat otyr qoldaryn shoshaıtyp, birdeńesin sybyrlap, jybyrlap qoıyp. Boıy eki metrge jýyq Gıtısti izdemeseń de ońaı taýyp alýǵa bolady. Shashyna erekshe erte aq kirgen Erbolat baýyrym otyr, aýzyn shúrtıtip alyp birdeńesin túsindirip álek. Jerles qaryndastarym Roza men Jaına da jaıǵasypty. Kóksheniń arýy Baıan otyr maıysyp, Jambyldyń Tursyngúli de osynda. Medet, Qahar, Álimjan, Serigiń de jantaıa jartylaı jatyp alǵan. Almaty qalasyna arman qýyp kelgen jastardyń bir kúngi jaǵdaıy qysqasha osylaı ótip jatqan edi.  

Iá, sol jeltoqsannyń 16 – seısenbi kúni bolatyn. Tústen keıin, «Kreml Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevty alyp tastapty, onyń ornyna bizge tanys emes Kolbın degen bireýdi qoıypty, Pleným 16-aq mınýt bolypty», - degen sýyt habar kelip jetti...

(Jalǵasy bar)

Qatysty Maqalalar