Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha elimizde otyn-energetıka keshenin júıeli jańǵyrtý jumystary jalǵasýda. Senimdi, ózin-ózi qamtamasyz etetin jáne zamanaýı energetıkalyq júıe elimizdiń turaqty ekonomıkalyq ósimi men árbir azamattyń ál-aýqatyn jaqsartýdyń berik irgetasqa aınalady.

Elektr energetıkasy: basty mindet – energetıkalyq táýelsizdikti qamtamasyz etý

Elektr energetıkasy salasyndaǵy basty mindet – elimizdiń energetıkalyq táýelsizdigin qamtamasyz etý jáne ekonomıkanyń ósip kele jatqan qajettilikterin tolyq qanaǵattandyrý.

Prezıdenttiń tapsyrmasy aıasynda aldaǵy bes jylda keminde 14 gıgavatt energıa óndiretin jańa qýat kózderin iske qosý mindeti alǵa qoıyldy. Bul jumys birneshe baǵytta júrgizilýde: jumys istep turǵan stansalardy jańǵyrtý, energıa óndiretin jańa qondyrǵylar salý, sondaı-aq gıdro jáne jańartylatyn energıa kózderin damytý. 

2023 jáne 2024 jyldary 1,3 gıgavatt jańa elektr qýaty iske qosyldy.

2025 jyly taǵy 621,5 megavatt engizý prosesi júrip jatyr, al 2026 jylǵa 2 648,5 megavatt josparlanǵan.

Osy maqsattarǵa qol jetkizý úshin jańa strategıalyq nysandar salý boıynsha belsendi jumys júrgizilýde. Túrkistan oblysynda qýaty 1000 MVt-qa deıingi bý-gaz qondyrǵysy negizinde elektr stansasyn salý jobasy júzege asyrylýda. Qyzylordada qýaty 240 MVt jańa JEO salý boıynsha qurylys-montajdaý jumystary júrgizilýde.

Infraqurylymnyń tozýyn tómendetý: 9 jylý elektr ortalyǵy qaýiptiligi joǵary «qyzyl» aımaqtan «sary» aımaqqa kóshti

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty Joldaýynda ınfraqurylymǵa qatysty ózekti máselelerdi sheshý qajettigine nazar aýdardy.

JEO-nyń tozýyn azaıtý máseleleri Úkimettiń erekshe baqylaýynda. Keń aýqymdy jóndeý naýqany júzege asyrylýda: 2025 jyly 10 energoblokty, 63 qazandyqty jáne 39 týrbınany kúrdeli jóndeý josparlanǵan.

Qazirgi ýaqytta 5 energoblok, 30 qazandyq jáne 19 týrbınada jumys júrgizilýde. Al 4 energıa blogy, 15 qazandyq jáne 9 týrbınada jóndeý jumystary aıaqtaldy. 

Júrgizilip jatqan sharalar qazirdiń ózinde naqty nátıje berýde: qural-jabdyqty jańǵyrtý men jańartý nátıjesinde elimizdegi JEO-lardyń ortasha tozýy 64%-dan 61%-ǵa deıin tómendedi. 

Ótken jylytý maýsymynyń qorytyndysy boıynsha 9 JEO apat deńgeıi joǵary «qyzyl» aımaqtan «sary» aımaqqa, 3 JEO sarydan jasyl aımaqqa kóshti. Qazirgi ýaqytta «qyzyl» aımaqta 10 JEO, sary aımaqta – 17, jasyl aımaqta – 10 JEO bar.  

Jyl saıyn tozýdy azaıtý jáne nysandardy qaýipti aımaqtardan qaýipsiz paıdalaný aımaǵyna kóshirý maqsatynda JEO jańǵyrtý baǵdarlamasy júıeli túrde jalǵasady.

Prezıdenttiń tapsyrmasyn júzege asyrý sheńberinde 2024 jylǵy jeltoqsanda Úkimet «Energetıkalyq jáne komýnaldyq sektorlardy jańǵyrtý» ulttyq jobasyn (budan ári – ulttyq joba) bekitti, onyń aıasynda TKSH ınfraqurylymyn jóndeý boıynsha keń aýqymdy naýqandy uzaqmerzimdi jeńildikpen qarjylandyrý bastaldy.

Ulttyq joba elektr energıasyn óndirý qýattaryn damytýdy, tabıǵı monopolıalar salasyn jaqsartýdy, otandyq óndirýshiler men áleýmettik osal toptardy qoldaýdy, sondaı-aq prosesterdi avtomattandyrý úshin sıfrlyq tehnologıalardy engizýdi qamtıdy.

Bul jumysqa 200-den astam ınfraqurylymdyq kompanıa tartylǵan.

Negizgi kórsetkish – nysandardyń tozý deńgeıin 40%-ǵa deıin tómendetý.

Ulttyq jobaǵa sáıkes 86 myń shaqyrym ınjenerlik jelilerdi jańǵyrtýǵa shamamen 6,8 trln teńge ınvestısıa tartylady. Onyń ishinde: 1,6 myń shaqyrym jylý jelileri; 77,6 myń shaqyrym elektr jelileri; 4,7 myń shaqyrym sý qubyry jelileri; 2,6 myń shaqyrym káriz jelileri.

Bul apattar sanyn 27%-ǵa azaıtýǵa múmkindik beredi.

Elektr qýatyn óndirýdiń jańa kózderin salýǵa jáne qoldanystaǵy stansıalardy jańǵyrtýǵa 6,2 trln teńge kóleminde ınvestısıa tartý kózdelgen. Bul qarajat stansıalardyń tozýyn 15%-ǵa tómendetýge jáne qosymsha 7,3 GVt kóleminde óndiristik qýat engizýge múmkindik beredi.

Búginde elimizde  elektr energıasyn óndiretin 55 uıym jumys isteıdi, onyń 19 stansıasy 65%-dan asa tozǵan. Elektr energıasyn óndirý kólemi – 113 mlrd kVt/saǵ, al tutyný kólemi – 115 mlrd kVt/saǵ.

Osylaısha, aldyn ala boljam boıynsha, aldaǵy bes jylda Ulttyq jobany júzege asyrý úshin energetıka jáne komýnaldyq sharýashylyq sektorǵa shamamen 13 trln teńge ınvestısıa tartý qajet.

Osy rette aıta keteıik, qarajattyń negizgi bóligi jekemenshik qarjy ınstıtýttarynan (ekinshi deńgeıli bankter – EDB, halyqaralyq qarjy uıymdary – HQU, Ónerkásipti damytý qory – ÓDQ) tartylady.

Jalpy qarjylandyrýdyń mynadaı tetikteri qarastyrylǵan: tikeleı qarjylandyrý (QDB, EDB, HQU, ÓDQ); birlesip qarjylandyrý; oblıgasıalar; búdjettik nesıeler; jekemenshik monopolıserdiń kapıtaly; lızıńtik qarjylandyrý.

Árbir kásiporyn úshin qarjylandyrýdyń jeke modeli ázirlenedi.

Ulttyq jobanyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrý maqsatynda tarıftik ádistemege ózgerister engizildi. Bul salynǵan qarjynyń qaıtarymyn qamtamasyz etip, qarjylyq aǵyndardyń qajetti deńgeıin turaqty túrde saqtaýǵa múmkindik beredi.

Budan bólek, nesıeler boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni sýbsıdıalaý múmkindigi qarastyrylyp jatyr. Bul óz kezeginde tarıfterge áserdi azaıtýǵa yqpal etpek.

Áleýmettik osal toptar úshin tarıftik júktemeni jeńildetý maqsatynda komýnaldyq qyzmet aqysyn óteýge ataýly áleýmettik kómek kórsetiledi.

Sonymen birge tozý deńgeıi joǵary, qujattary rastalǵan jáne qarjylandyrýǵa daıyn 48 tabıǵı monopolıa sýbektisi (96 joba) qarastyrylyp, anyqtaldy. Jalpy somasy 144,5 mlrd teńgege 1 347  shaqyrym komýnaldyq jelini jóndeý men aýystyrý jáne 3 047 birlik jabdyqty jańartý josparlanǵan.

Energetıkalyq jáne komýnaldyq ınfraqurylymdy jańǵyrtý men salý aıasynda  otandyq óndiristi barynsha paıdalaný josparlanyp otyr.

Ulttyq jobany júzege asyrý nátıjesinde TKSH ónimderin óndiretin qazaqstandyq kásiporyndar tolyq qýatymen jumys isteıdi dep josparlanyp otyr. Sonymen qatar shamamen 190 mlrd teńge ınvestısıa esebinen taǵy 27 jańa óndiris orny salynyp, 3,5 myńǵa jýyq jumys orny ashý kózdelgen.

Paıdalanylatyn otandyq kásiporyndardyń ónim kólemi shamamen 4,4 trln teńge quraıdy.

Bul tásil ishki naryqtaǵy básekege qabilettilikti kúsheıtip qana qoımaı, ımportqa táýeldilikti azaıtyp, «jergilikti» kásiporyndardyń jalpy naryqtaǵy ornyn bekemdeýge múmkindik beredi.

Ulttyq jobany júzege asyrý halyqtyń áleýmettik osal toptaryn qoldaý jónindegi is-sharalardy, biryńǵaı platformany qoldana otyryp barlyq retteletin satyp alýlardy biriktiretin qaǵıdalardy, júıelik operatordyń aqparattyq-kommýnıkasıalyq ınfraqurylym obektilerin jańǵyrtý prosesterin avtomattandyrý sheńberinde jańa sıfrlyq tehnologıalardy engizýdi jáne t. b. kózdeıdi.