«Qamshy» portalynyń poshtasyna «Qasqyrǵa qan kerek» maqala kelip tústi. Avtor óz maqalasynda ınternette taraǵan Ábilázovtiń qazaq tilindegi jańajyldyq quttyqtaýyna baılanysty pikir bildiripti. Qamshy.kz saıty — erkin oı alańy, ashyq talqy minberi ekenin eskerte otyryp, maqalany jarıalaýdy jón taptyq. Jarıalanǵan materıal redaksıa kózqarasyn bildirmeıdi. Kelispeıtin tustaryńyz bolsa, ún qatyńyz qurmetti oqyrman!
Assalaýmaǵaleıkým, 2017!
Ólmegen qulǵa taýyq jyly da kelip jetipti. Tarymyz túgesilmese, bul jyldyń da qyzyq-shyjyǵyna kýá bolarmyz.
Dese de, ótken jyldyń sońǵy alty saǵatynda bolǵan keleńsiz jaıt búgingi jazbama sebep bolyp otyr.
Menińshe, 2017 – bostandyqqa shyqqan Muhtar Áblázovtyń eldegi turaqtylyqty shaıqaýǵa ashyq ári agressıvti túrde kirisetin jyly bolatynǵa uqsaıdy. Jańa jyldyq quttyqtaýynyń sońyn saıası kúreske shaqyrýmen aıaqtaýynan sony ańǵaramyz. Bizdiń “syrtqy jaý” dep júrgenimiz, aınalyp kelip, osy bir adamnyń shash turmaǵan basyna baılanbasa deńiz.
Óıtkeni, qazaqtyń yntymaǵyn ózge buza almaýy múmkin. Biraq ishten shyqqan óz qazaǵyńnyń aldaýy ótip ketip, shańyraǵymyz ortasyna opyrylyp túsýi bek múmkin. “Bireýdi dosym dep at berip júrseń, oǵan seniń dushpanyń kelip bir taı berse, buzyla qalatyny qalaı?”. Abaı aıtqandaı, Ablázovty aınalyp-tolǵanyp otyrǵan keıbir jurttyń pıǵyly shynynda, kóp suraqqa jeteleıdi.
Aq pen qarany, jaqsy men jamandy aıyrý ońaı bolmaı turǵan almaǵaıyp shaqta, keıbir máseleniń mánisin bilý úshin, sál keıinge sheginý ǵana jetedi. Ózime Áblázovtyń aty atalsa, jekeshelendirý kezindegi Bolat Abılovtiń “Býtásy”, “Astana-Motors”, “Astana-SHýgar” jáne osy mekemelerdiń basynda turǵan Muhtar-mıllarderdiń ataqty “Astana-Holdıng” kompanıasy elesteıdi. Halyqtyń qazany qara bıdaıǵa qat bolyp, azamattyń aýzy aqqa jarymaı jatqan zamanda, Muhtar Ablázov mıllıondaǵan kók qaǵazǵa qaryq bop jatty. Álbette, naryq zańdylyǵy “baıyńyz” deıdi. Kim baıymaı jatyr? Biraq ózin adal bıznesmen qylyp kórsetýge tyrysatyn Muhtardyń shimirikpeýi shynymen qaıran qaldyrady. Endi onyń osy ótirigine senip otyrǵan keıbir qazaqtyń ańǵaldyǵy tipti, shoshytady. 24 saǵat uıyqtamaı tyrashtansa da, Ablázov myrzanyń sonsha mıllıardty adal taba almasyn bilemiz ǵoı.
Demek, onyń saıası arbaýyna túspeýge úlken argýmenttiń biri osy bolar. Ol kádimgi bılikti maqsat tutqan bıznesmen. Aqsha tanıtyn, qarjy sanaıtyn baı-shonjar. Sol shonjarlyǵyn eseleı túsý úshin ol búgin jantalasyp, eldegi bılikti kúshpen qulatýǵa kirispek syńaıly. Siz ben bizdiń qanymyzdy shashyp, janymyzdy qurban ete otyryp taqqa qonjımaq, sóıtip, maqsat-muratyn jetpek. Sóıtpek úshin, aldymen halyqty aldamaq kerek, qozdyrmaq kerek. Endeshe, Muhtar Ablázov tap búgin osyny jasap otyr.
2000 jyldary bir top bıznesmenniń qazaq tiliniń mártebesine qarsy shyqqany esińizde. Sonyń basynda osy Muhtar kókemiz turǵanyn jurt umyta qoıǵan joq. Sondaı-aq, Energetıka mınıstri boldy, bank basqardy. Biraq qazaq rýhanıatynda Muhtardyń aty atalatyn tusty aıtyp berińizshi.
Mysaly, Imanǵalı Tasmaǵambetov qazaq tiliniń birden bir janashyry. Muhtar Qul-Muhammet bir kezderi baspa isiniń kóshke ilesýine kádimgideı muryndyq boldy. Jaqsy deıik, jaman deıik, bul azamattar el ishinde júrip, etene aralasyp, qazaqtyń muń-muqtajyn birge bólisken, qaıǵy-qýanyshyn ortaq kórisken azamattar.
Al Ablázov ne istedi? Ol qarjy jıdy jáne eń qurysa Golovkın qusap Qaraǵandydan bir zaýyt ta salǵan joq. Jıǵan-tergenin Hrapýnov qudasy ekeýi Eýropa asyryp, móshektep tasydy. Ol búgin ǵana halyqshyl, búgin ǵana janashyr. Al aqshasy men bıligi bar kezde basqa edi.
Al endi mynany qarańyz. Arystanbek Muhamedıulyna renjigen qyrǵyzdyń dárethana jýýshy qyzdary shyn jamandy bilip óter me edi, ótpes pe edi, eger Ablázovtyń ózi moıyndamaǵanda. Iá, ol 2005-shi jylǵy Qyrǵyz revolúsıasyna qarjy bólgenin maqtanyshpen aıtty. Sóıtip, qyrǵyzdyń órimdeı jastaryn Máskeý dárethanalaryna sátti “qonystandyrǵanyn” bar álemge pash etti. Sóz joq, qyrǵyzdyń qyzy adal eńbegimen ózge elde nan taýyp júr. Qurmetke laıyq jankeshtilik! Degenmen, bul - saldar. Al sebep she? Sebeptiń ushy qaıda? Nege biz saldarmen kúresemiz, saldarmen aıtysamyz? Sebep she? Órimdeı jastyń ózge elde dárethana jýyp, bazar túnep, orys polısıasynyń zábirine kónip júrgenniń basty sebebi nede edi? Eldegi turaqtylyqtyń ketýi, damýdyń toqtaýy, jappaı jumyssyzdyqtyń órshýi. Revolúsıaǵa deıingi jaǵdaıdan da anaǵurlym qurdymǵa ketken ekonomıkanyń nasharlyǵy emes pe.
Endeshe, mıllıondardyń baqytsyzdyǵyna, bir úzim nan úshin bótendi panalaǵan qyrǵyz jastarynyń kóz jasyna, eldegi berekesizdik týdyrǵan totaldy kedeılikke kimdi kinalaımyz? Bildeı bir eldiń tynyshtyǵyn ketirgen, qasiretti otqa oraǵan, moınynda qanshama adamnyń qany bar adam búgin halyqshyl bop Feısbýkta eldi aldap otyr. Sony qalaı kórmeımiz? Qalaı baıqamaımyz? Ablázov ne úshin Qyrǵyzstandaǵy tóńkeriske aqsha bóldi degen suraq týady. Logıkaǵa jany qas adamnyń ózine kólbeńdeıtin birneshe sebep bar:
Revolúsıany aldymen shaǵyn elde jasap, tájirıbeden ótkizip kórý. Sol arqyly óz kúshine baǵa berý, senimin nyǵaıtý.
Sondaıyn, kórshi eldegi búliktiń býy Qazaqstanǵa da jeterin de ólshemedi deısiz be? Arydan oılaýǵa pás keıbir azamatty jelik qysyp, “Áne, qyrǵyzdyń bolashaǵy bar” dep, úıinde otyryp qopańdaǵan birdi-ekili áperbaqandy da kórgenbiz. Demek, Áblázov qyrǵyzdan turaqtylyqty ketirý arqyly, qazaqtyń uıqysyn buzýdy áýelden maqsat etken. Endi ol osy iske ashyq kirise bastady. Túsinikti tilmen aıtqanda, bizdi ózara aıdap salyp, qyryq-pyshaq qylyp, bılikke talaspaq, yntymaqtan tartyp, tynyshtyqtan qulatpaq.
Jasyratyny joq, biz aldaýǵa tez túsemiz. Qyzyl sózge, pafosqa ergishpiz. Máseleni realdy baǵalaý, mán-jaıdyń túbin zerdeleý qalyp bara jatqan sekildi. Aınalaǵa qaraıyqshy. Kedeı qaı elde joq? Ólim-jitim kimde joq? Ózekti jannyń ómiri synaqtan bezbes. Alaıda, aınalany, qubylystardy salystyrmaly túrde, shynaıy janashyrlyqpen baǵamdaıyqshy.
Eldiń turaqtylyǵy ár azamattyń paıdasy emes pe? Turaqtylyq bolǵan jerde damý bolady. Damý bolsa, bári bolady. Ablázovtyń quttyqtaýynan nege shoshydyń deıtinderge aıtarym, jeke basym kóp nárseni kórdim. Kóp nárseni...
Aldaýǵa erip, aıdaǵanǵa kónetin emes, óz pikir-paıymy, azamattyq kózqarasy bar tulǵa ǵana eldiń birligine bas aýyrtsa kerek. Qasqyrǵa qan, qazaqqa birlik kerek. Oılanaıyq, aǵaıyn...
Asqat Qarabaı
