Qazaqstandaǵy kazaktar aǵymynyń qashandaǵy túpki maqsatynyń astarynda- kazak-orystardyń ulttyq, mádenı erekshelikterine saı sharýashylyq júrgizý nysandaryn (kásipkerlik) quryp, irilendirý; turǵylyqty jerlerdiń tabıǵı resýrstaryna ıe bolý; jer naryǵy, quqyqtyq qatynastaryn qalyptastyrý arqyly - aýmaqtyq ákimshilik basqarý organdaryn qurý; Jarǵyǵa sáıkes jeke baılanystary, menshigi, bankte esebi, memlekettik erekshelik belgileri bar sýbektige aınalý jolymen kazaktar qoǵamynyń quqyqtyq negizin jasaý; kemeline keltirgen soń kelesi kezekte respýblıkamyzda shashyraı ornalasqan «kazak ultynyń» etnıkalyq jáne geografıalyq aýmaǵyn belgileý, ózin-ózi bıleý týraly talaptaryn zańdastyrý, olardy memlekettik saıası qatynastardyń quqyqtyq sýbektisi retinde tanytý tur.
Osy tusta Reseı Gosdýmasy depýtaty P.Shperovtyń keshegi málimdemesine nazar aýdaryńyzdyr: "My velıkaıa strana ı doljny zashıshat svoı ınteresy po vsemý mırý vsemı dostýpnymı sılamı. Sıl ý nas dostatochno, nýjno vestı propagandý, ne vse poteráno v tak nazyvaemyh stranah blıjnego zarýbejá", — zaıavıl nelegıtımnyı depýtat. Po mnenıý Shperova, "kogda my, naprımer, v Kazahstane nazyvaem nashıh sootechestvennıkov dıasporoı, to eto nashı zemlı, kotorye vremenno ottorgnýty. Granısy ne vechny, ı my vernómsá k granısam gosýdarstva rossııskogo. Eto býdet v blıjaıshee vremá". Kazaktar odaǵyn qurý áńgimesiniń bastaýynda P.Shperov sekildiler turmasyna kim kepildik beredi. Buǵan Reseı kazaktarynyń áli kúnge deıin: «Kazachıı Soıýz - sobıraetsá dlá raboty po dostıjenıý sledýıýshıh osnovnyh seleı: - vosstanovlenıe ıstorıcheskogo avtonomnogo ýstroıstva ı granıs oblasteı kazachıh voısk s ıh tradısıonnymı nazvanıamı ı starınnymı formamı samoýpravlenıa, obrazom jıznı, sımvolıkoı ı atrıbýtıkoı» - dep júrenderi dálel bolar edi. Bojko men Shperovtyń málimdemeleriniń bir mezgilde taraýy da oılantpaı qoımaıdy. Endeshe áli de bolsa respýblıkamyzdyń memlekettik derbestigi men aýmaqtyq tutastyǵyna daý aıtýshy jekelegen áperbaqandar (V.V.Jırınovskıı, P.Shperov t.b.) júrgende, búgingi ishki – syrty saıasat, turaqtylyq myń qubylyp turǵan zamanda mundaı «áskerı qurylymdy» elimizde zańdastyrýǵa jol berýge bolmaıdy.
Aıtarym, kazaktar qozǵalysy sonaý toqsanynshy jyldary «bostandyq, táýelsizdik, teńdik, ózin-ózi bıleý» sıaqty sol tustaǵy eń kóp taraǵan qıalmen óz aldyna derbes avtonomıasyn qurýdy, Reseıge birigýdi kóterip kelgen bolsa, TJMK-dan keıin bul isteriniń oryndalýynyń múmkin emestigin túsingen olar Qazaqstannyń quramynda ózderin áleýmettik etnos retinde, basqarýdyń keıbir fýnksıalaryn derbes atqarý quqyǵyna ıe ulttyq-mádenı avtonomıa qurý qajet degen baǵyt ustandy. Aqyrynda ekeýi de iske aspaǵasyn keıingi jyldary Qazaqstannyń ár oblystarynda óz qalaýlary boıynsha áreketke kóship, olar qoǵamı-saıası ahýaldy ýshyqtyrý jolynda keıbir saıası aǵymdar men úkimettik emes qoǵamdyq uıymdardy paıdalaný arqyly birigip qımyldaıtyndy shyǵaryp júr. Tipten, orys, kazak jáne slaván qoǵamy birlestikteri «Qazaqstan halyqtary assambleıasynyń» quramyna kiredi. Keıingi kezderde olardyń ókilderi demokratıa shapanyn jamylyp, keıbir partıalar men qozǵalystardyń músheligine ótip, saıası keńesteriniń quramyna kirip jer, menshik, til, ultaralyq qatynas máselesi sóz bolǵanda, sondaı-aq, saıası naýqandyq saılaý kezeńderinde qalaǵan úmitkerdi, jergilikti máslıhattardaǵy depýtattyq fraksıalardy qoldaý arqyly úlken áleýmettik topqa aınalyp, týyndaǵan keıbir naqty jaılar tóńireginde qoǵamdyq pikir týdyryp, ishki saıası, ultaralyq turaqtylyqty shaıqaltýdyń turaqty obektisine aınaldy.
Olar búginde ózderiniń kúres taktıkasyn ózgertti. «Jaý joq deme, jar artynda» - degen, jalpy «kazak» uǵymyn qabyldaýǵa bolmaıdy. «Ia schıtaıý, chto v nasheı strane gosýdarstvo obrazýıýsheı nasıeı krome kazahov ıavláútsá ı rýsskıe. Rýsskıe – ne dıaspora. Nas v Kazahstane bolee 35%. Nasha strana mnogonasıonalnoe gosýdarstvo, v kotorom tıtýlnaıa nasıa sostovláet okolo 60%. Ia kategorıcheskıı ne mogý soglasıtsá s tem, chto chelovek bez znanıa kazahskogo ıazyka ne ımeet prava na mesto v Parlamente ı gosýdarstvennye doljnostı» - dep, Qazaqstannyń ulttyq memleket ekenin moıyndaǵysy kelmeı, ony bólshekteýge daıar júrgen Jetisý kazaktary mádenı ortalyǵynyń Gennadıı Belákov sekildi atamandary barda (Alma-Ata INFO. №12. 18.04.2006) biz bárine de daıyn bolýymyz kerek. Artymyzǵa túsip, ókshesi qısaıyp ketse eken dep baqylap otyrǵan mysyqtileýlester de az emes. Búgin de, bolashaqta da Reseı men Qazaqstan arasynda neshe bir kelisim jasalsa da, olardyń burynǵy otarshyl minezin qaıta jańǵyrtýǵa daıar ekenderin umytýǵa bolmaıdy. V.K.Bojkonyń kózdegeni de osy bolýy ábden múmkin. Mine sondyqtan bolashaqta da kazaktar máselesinde qyraǵylyq tanytyp, árkez olardyń qaı jerde qalaı burylatynyn qadaǵalap otyrǵanymyz abzal.
Bul oraıda 1991 jylǵy «Oral oqıǵasy» kórnekti sabaq jáne bolashaqqa eskertý bolýǵa tıis. Bizder Oral oqıǵasynyń túbegeıli tarıhyn bilip qana qoımaı onyń búginimizge beder-bitim, keleshek kúnderimizge sabaq-arqaý bolatyn taǵylymdaryn da tıanaqtap, odan durys qorytyndy shyǵarýymyz shart.
Nurlybaı Qoshamanuly
28.01.2017
Aqtóbe q.
