Búgin Almaty qalasynda Jasaral Qýanyshalın, Geroıhan Qystaýbaev, Maratjan Arystanbek, Erǵazy Alpysbaev syndy el azamattary bastaǵan top Adam quqyqtary jónindegi Halyqaralyq búronyń keńsesinde BAQ ókilderi men jeltoqsanshylardyń qatysýymen jınalys ótkizdi. Jınalysta Konstıtýsıanyń daýǵa aınalǵan 26-babyna engiziletin ózgerister jaıy talqylandy. Elbasy Nursultan Ábishuly Konstıtýsıaǵa engizilmek ózgerister týrasyndaǵy zań jobasyn búkil halyqtyq talqylaýǵa usynǵan edi.  26 aqpanda bitetin búkilhalyqtyq talqylaý qyzý júrip jatyr. Halyq pikiri men el azamattarynyń talqylaýlarynan keıin qabyldanatyn zań ózgerisine búgin jınalǵandar túbegeıli qarsylyq tanytyp otyr.

Jasaral Qýanyshalın sózin jınalystyń sebebin aıtýmen bastady:

- «Búgingi dóńgelek ústel óte kúrdeli máselege arnalyp otyr. Barsha qazaq jurtyn mazalap otyrǵan basty másele – prezıdentimiz Nursultan Nazarbaevtyń usynysymen QR Konstıtýsıasyna ózgerister engizýi. Biz Konstıtýsıaǵa enetin ózgeristerge qarsymyz. Sebebi, onyń barlyǵy demokratıaǵa qarsy, - dep pikirin bildirdi.  «Nursultan Nazarbaev bundaı sheshimdi ózine júktelgen artyq jaýapkershilikten arylyp, esesine joǵarǵy bı retinde óziniń dıktatorlyq ókilettiligin kúsheıtý maqsatynda jasap otyr» dep jalǵady sózin saıasatker.

«Búgingi kóterip otyrǵan máselemiz – 26-bap. Birinshiden, Konstıtýsıadaǵy «Qazaqstan azamattary» degen sózdi «árkim» degen sózben aýystyrdy. Iaǵnı, sol bap arqyly Qazaqstannyń dúnıe múlkine «kez-kelgen» adam ıe bolýǵa quqyly bolyp shyǵa keledi. Al, elimizdegi eń qundy múlik – ol bizdiń jerimiz. Ár memleket úshin jerinen asqan qundy dúnıe joq. Ótken jyldyń sáýir aıynda «aýksıon arqyly jerdi satý jáne shetelge uzaq merzimge jalǵa berý» týraly zań Jer kodeksine engizilmek bolǵan. Alaıda, halyq biraýyzdan narazylyq tanytyp, kóterilgen soń,  prezıdent morotorıı qabyldaǵan bolatyn. Sol kezde júzege aspaı qalǵan jospardy endi osyndaı amal arqyly júzege asyrmaq. Sonymen, 26-bapqa ózgeris engizilse, Qazaqstan jeri árkimniń qolynda ketip qalatyny anyq. Osy  turǵyda halyq bolyp, ult bolyp uıymdasyp, bul sheshimge qarsy turýǵa mindettimiz», - dep, sózin aıaqtady.

Jasaral  Qýanyshalın bastaǵan sóz tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor, zańger Esenǵazy Qýandyqtyń pikirimen jalǵasty. Zańger sózin ejelgi oıshyl, oqymysty Demokrıttiń sózimen bastady:

- «Bostandyq quldyqtan qanshalyqty artyq bolsa, monarhıadaǵy baqytty ómirden góri, demokratıalyq memlekettegi qaıyrshylyq sonshalyqty qymbat. Ózgelerge bılik jasaıtyndar eń áýeli ózin-ózi bılep kórsin. Ádiletsizdikke tosqaýyl bola bilgeniń jaqsy. Al, qolyńnan kelmese ádiletsizdikke qatyspaǵanyń durys».

Bul pikiri arqyly tarıhshy, zańger búgingi bılikke moıynusynǵannan góri, qaıyrshylyqta ómir súrgenimizdi artyq sanaıtynyn bildirtti. 1995 jyly qabyldanǵan Konstıtýsıany mysalǵa ala otyryp, 9-betiniń 2-bólimindegi «Adam jáne azamat» degen tarmaǵyna toqtaldy.

- Adam men azamat – bir uǵym. Zańda azamat degen sózdiń qatysýy da beker emes. Sebebi, azamattyq quqyq tek qana Qazaqstan respýblıkasynyń azamattaryna tán. Prezıdent halyqqa kerek emes zańdy qabyldamaımyz dedi. Oǵan bárimiz kýámyz. Halyq – bılik kózi, sondyqtan, prezıdent te, bıliktegiler de halyqpen sanasýǵa mindetti.

Zańgerdiń pikirinshe, Qazaqstan Respýblıkasynyń zańyna engizilmek ózgeris – qazaq jurtyna jasalǵan úlken qıanat.

- Jurtty ábigerge túsirgen 26-bapty ózgertýdiń astarynda qazaq halqynyń jerdi menshiktelýge qatysty surqıa saıasat jatyr. Halyq Konstıtýsıaǵa engiziletin bul ózgeristi kezinde satylyp ketken qazaqtyń keń baıtaq jerlerin zańdastyrý joldaryndaǵy quıturqy saıasat dep bilýde. Al, bul pikirdi bılik ázirshe joqqa shyǵara almaýda. Bul zańdy qabyldaýdyń maqsaty – ınvestısıa ákelý degen sózge halyq aldanbaıdy. Zań halyqqa qyzmet etpese, bostandyq joq.

Jınalysqa BAQ ókilderinen bólek, el táýelsizdigine qol jetkizý jolynda ómirlerin qurban etýge bel baılaǵan jeltoqsanshylar da qatysqan bolatyn. Zańǵa ózgeris engizilýine túbegeıli qarsy jeltoqsanshy Saılaý Lepesov ishindegi janaıqaıyn emosıaǵa berile otyryp bólisti:

- Ata-babalarymyzdyń san ǵasyrlar boıy jandaryn qurban etip, qorǵap qalǵan jerimizdiń taǵdyry taǵy da talan-tarajǵa túsýde. Táýelsizdikke jetýimizge shırek ǵasyr toldy dep bórkimizdi aspanǵa laqtyryp, shattanyp júrgenimizde, memleketti qurdymǵa aparatyn jymysqy áreketterge jol bastaýdyń tóte joly dep túsinemiz. Jáne bundaı astyrtyn aıla tásildiń qoldanýyna toıtarys berýge bizder daıynbyz. «Qazaqstan azamattary» degen sózdi «kez-kelgen», «árkim» degen astary kúmándi sózben aýystyryp jazý kózdelýde. Bul degenimiz quıturqy jolmen onsyz da taǵdyry qyl ústinde turǵan Otanymyzdyń bolashaǵyna balta shabý áreketi dep qabyldaımyz. Bul tásil jerimizdi Reseı men Qytaıdyń qanjyǵasyna baılap berýdiń ońaı tiásili. Buǵan bizder, ult patrıottary, jeltoqsanshylar úzildi-kesildi qarsymyz. Joldanǵan joldaýdan qazaq memleketiniń tutastyǵyn joıýdy kózdegen sózder men tarmaqshalar tez alynyp tastalsyn. 26-bapqa ózgeris engizilmesin. 1986 jylǵy ult azattyq jeltoqsan kóterilisshiler atynan bul sheshimge 100 adam qol qoıdy.

Al, «Qamshy» tilshisiniń «Usynystaryńyz qabyldanbaǵan jaǵdaıda ne isteıtin bolasyzdar?» degen suraǵyna oılanbastan: «Usynysymyz qabyldanbasa, ólýge barmyz», - dedi. 1986 jyly jeltoqsan oqıǵasy kezinde el táýelsizdigi jolynda alańǵa shyǵyp, birneshe kún qamaýda otyrǵanyn aıtqan Saılaý Lepesov barsha jeltoqsandyqtar tobyn, ári qazaq jastaryn mıtıńige shyǵýǵa shaqyrdy.

Jıyn sońynda qoǵam belsendilerinen quralǵan top tómendegideı málimdeme jasady.

Qamshyger: Gúlim JAQAN

***

KONSTITÝSIAǴA ÓZGERİSTER ENGİZÝGE QARSYMYZ!

Qazaqstan jurshylyǵy ókilderiniń málimdemesi

Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyna prezıdent N.Nazarbaevtyń bılik butaqtarymen ókilettilik bólisýge baılanysty usynǵan ózgeristeri, bizdiń pikirimizshe, memleket basqarý isine ashqandaı da oń yqpal jasamaıtyn, kerisinshe, onyń dıktatorlyq sıpatyn jáne, soǵan sáıkes, jeke bılik rejımin burynǵydan da beter kúsheıte túsetin ózgerister bolyp tabylady.

Birinshiden, ol ózgeristerdiń eshqaısysy bılik butaqtaryn jasaqtaý prınsıpterin shyn máninde demokratıalandyrýdy kózdemeıdi. Máselen, úkimetti onyń músheleriniń kásibı qabiletterin baǵalaý arqyly emes, «elbasyna» jeke berilgendik negizinde oǵan ant berý arqyly jasaqtaý prınsıpi, al, parlamenttiń qos palatasyn da adal, taza, móldir, ashyq saılaý arqyly emes, «joǵaryda» jasalǵan senarıge sáıkes aldyn-ala iriktelip alynǵan «tilalǵysh» kandıdattardan jalǵan saılaý arqyly jasaqtaý prınsıpi, sot júıesin sýdıalardy olardyń kásibı básekelestigi negizinde saılaý arqyly emes, túgel prezıdenttiń ózi jeke-dara taǵaıyndaýy arqyly jasaqtaý prınsıpi ózgermegen jaǵdaıda ondaı bılik tarmaqtarynyń Aqordaǵa, onyń shynaıy ıesi – prezıdentke tolyq táýeldiligi de saqtalyp qalady. Iaǵnı, bılik butaqtaryn demokratıa prınsıpterine múlde jat prınsıpter negizinde jasaqtaý tájirıbesi, demek, tutasynan alǵanda el basqarý isiniń totalıtarlyq bolmysy ózgermegen jaǵdaıda bılik oryndaryna qandaı ókilettilik berilse de, odan eshqandaı paıda joq, óıtkeni olar burynǵysynsha taǵy da bir adamǵa baǵynyshty bolyp qala beredi.

Ekinshiden, memleket basqarý isi shyn máninde demokratıalandyrylmaǵan jaǵdaıda prezıdenttiń aıaq astynan bılik butaqtarymen ókilettilik bólisý nıeti onyń sol arqyly, bir jaǵynan, óziniń 25 jyl boıy júrgizgen halyqqa qarsy saıasaty kesirinen elimiz búgingi tańda óte aýyr ekonomıkalyq, áleýmettik, saıası jáne rýhanı daǵdarysqa ushyraǵan kezde ózinen kóptegen jaýapkershilikti alyp tastaýǵa, ekinshi jaǵynan, ózi aıtqandaı, Nazarbaevtyń sonymen qatar eń joǵarǵy bı bolyp qalý nıeti onyń dıktatorlyq ókilettilikterin, jeke bılik rejımin qazirgiden de góri kúsheıte túsýge umtylatynyn aıqyn dáleldeıdi.

Úshinshiden, ókilettilik bólisý isine oǵan úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn múlik máselesi jónindegi 26-shy bapty qosarlap, ondaǵy «Qazaqstan azamattary» sóztirkesin «árkim» sózimen aýystyrýdyń maqsaty, bizdiń pikirimizshe, – bıliktiń ótken jylǵy sáýir aıyndaǵy halyq tolqýlaryna baılanysty jerdi aýksıon arqyly satý jáne sheteldikterge uzaq merzimdi arendaǵa berý jospary oryndalmaı qalǵandyqtan, endi sol jospardy qazaq jerin árkimge, ıaǵnı, kim kóringenge, sonyń ishinde sheteldikter men azamat emesterge de Konstıtýsıa negizinde esh shekteýsiz jappaı satý arqyly júzege asyrý dep bilemiz!

Joǵaryda aıtylǵan ýájderge súıene otyryp, bizder, Qazaqstan jurtshylyǵynyń ókilderi, mynany málimdeımiz:

1.Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyna prezıdent Nazarbaev usynǵan ózgeristerdiń barlyǵy el basqarý isin demokratıalandyrýǵa emes, kerisinshe, dıktatýrany kúsheıte túsýge baǵyttalǵandyqtan, ondaı ózgeristerdiń keri qaıtarylýyn talap etemiz!

2. QR Konstıtýsıasynyń 26-shy babyna usynylǵan ózgerister qazaq jerin jappaı satýdy zańdastyrý arqyly Qazaqstannyń terıtorıalyq tutastyǵyna, memleketimizdiń qaýipsizdigi men táýelsizdigine qaýip tóndiretindikten, atalmysh baptyń ózgirtilmeýin talap etemiz!    

3. Qazaq jerin, demek – Qazaq Elin qorǵaǵany úshin ádiletsiz sot úkimimen bes jylǵa túrmege kesilgen Maks Boqaev pen Talǵat Aıanǵa, sondaı-aq, elimizdegi basqa da búkil saıası tutqyndarǵa bostandyq berilýin talap etemiz!

Almaty qalasy, 2017-jyldyń 22-aqpany

Jasaral Qýanyshálın, Geroıhan Qystaýbaev, Maratjan Arystanbek, Erǵazy Alpysbaev, Almat Jumagulov, Sharbat Qalımollaıev, Qarashash Bodanova