"Qamshy" portaly eldiń qamyn bárinen joǵary qoıatyn portal. Sondyqtan da ulttyq hám memlekettik másele qozǵalǵanda únsiz qalýs múmkin emes. "Qaıtip adam bolamyz?" degen suraq bárimizdi mazalap júrgende jýrnalıs Qajymuqan Ǵabdollanyń "Joldaý men "Tolǵaý"" degen oı-tolǵaýy kózimizge erekshe tústi. Oılandyrar, qozǵaý bolar degen maqsatpen materıaldy oqyrman nazaryna usynýdy jón sanadyq.
"Elbasynyń jyl saıynǵy halyqqa arnalǵan joldaýy birkelki, birsaryndy kóringenimen, árıne, azdaǵan aıyrmashylyqtary men ózgeshelikteri bar. Bıylǵy joldaýdyń ataýyna tań qaldym: «Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: jahandyq básekege qabilettilik» depti. Kókeıge kenet keptelgen suraq: «Biz qashan eki ret jańǵyryp qoıdyq?» edi...
...Elbasy – «dedi», bizdiń shaqshadaı basymyz – sharadaı boldy...
Árıne, men Joldaýdy túgeldeı tizip-taldap jatýdyń qajeti bolmas, tek qana qarapaıym azamat, qatardaǵy salyq tóleýshi retinde ózime túsiniksiz tustary men saýaly kóp salalar týraly jekebastyq oıymdy ekeýara dıalog (suraq-jaýap nemese Joldaý men Tolǵaý) retinde ǵana bildirgim keldi...
***
JOLDAÝ: «Ekinshi jańǵyrý «Qazaqstan-2030» strategıasynyń qabyldanýymen jáne jańa elorda – Astananyń salynýmen bastaldy. Elimiz ekonomıkalyq turǵydan artta qalǵan aımaqtan shyǵyp, álemdegi ekonomıkasy básekege qabiletti 50 memlekettiń qataryna kirdi»
«TOLǴAÝ»: Adamzat balasynyń arǵy-bergi tarıhynda bir qala salý men kezekti memlekettik baǵdarlama qabyldaýdy – tutas «jańǵyrý» dep ataǵandy birinshi ret estidim. Memlekettiń joǵarǵy bılik organdary áli Almatyda otyrǵanda qabyldanǵan «Qazaqstan-2030» strategıasy men Astana qalasynyń salynýy – «Ekinshi jańǵyrýymyz» dep ataǵysy kelgenderdiń erki ózderinde...
JOLDAÝ: «Tabysty ótken eki jańǵyrý arqyly baǵa jetpes tájirıbe jınaqtadyq. Biz endi alǵa batyl qadam basyp, Úshinshi jańǵyrýdy bastaýǵa tıispiz. Bul jańǵyrý – qazirgi jahandyq syn-qaterlermen kúres jospary emes, bolashaqqa, «Qazaqstan-2050» strategıasy maqsattaryna bastaıtyn senimdi kópir bolmaq. Ol Ult jospary – «100 naqty qadam» bazasynda ótkiziledi. Qazaqstan 2050 jylǵa qaraı álemdegi eń aldyńǵy qatarly 30 memlekettiń qataryna qosylýǵa tıis»
«TOLǴAÝ»: Bizdi kim qýyp barady? Shyndap kelgende, sol 30 elde ne aqymyz qaldy? Jastarymyz erteńge degen úmitin úzip, ózderin qol salýdan álemde alǵashqy orynǵa shyqsaq; qyzdar kóshede týyp, sábıin qoqysqa tunshyqtyrsa; boıynda qýaty tasyǵan órender (tipti, joǵarǵy oqý ornyn bitirgen dıplomy bolsa da) eki qolǵa bir jumys tappaı, urlyq qylsa, tánin satsa; orta jastaǵylar qaırańǵa shyǵyp qalǵan balyqtaı dem jetpeı, bala-shaǵasyn asyraıtyn jumys tappasa; zeınetkerdiń aılyq puly on kúndik talǵajaýyna ǵana ázer jetse; qol-aıaǵy syrqyraǵan qarıa dári alýǵa aqshasy jetpeı, tán azabyna shydap jatyp, aqyry, azappen attanyp jatsa... – biz qandaı ozyq 30 el týraly sóz qozǵap otyrmyz?!.
JOLDAÝ: «2014-2016 jyldar aralyǵynda biz ekonomıkany qoldaýǵa qosymsha 1,7 trıllıon teńge jumsadyq. Munyń barlyǵy ekonomıkalyq ósimdi jáne bıznesti qoldaýǵa, 200 myńnan astam jańa jumys oryndaryn ashýǵa múmkindik berdi»
«TOLǴAÝ»: Naqty ekonomıkalyq ósimdi, naǵyz bıznesti qoldaýdy kim sezindi, kim kórdi? 200 myńnan astam jańa jumys oryndaryn qaı jerde, qaı qala men aýylda ashyldy? Qazir jumys istep, ónim shyǵaryp jatyr ma? Osyǵan jaýap beretin sheneýnik bar ma? Bolsa, barlyq qoǵam belsendileri men jýrnalıser jınalyp, birge baryp kóreıik sondaı «jumaqty»...
JOLDAÝ: «Álemde Tórtinshi ónerkásiptik revolúsıa bastaldy. Ekonomıkany jappaı sıfrlandyrý – tutas salanyń joıylýyna jáne múlde jańa salanyń paıda bolýyna alyp keledi. Uly ózgerister – ári tarıhı syn-qater, ári Ultqa berilgen múmkindik»
«TOLǴAÝ»: Ultqa berilgen múmkindikti shırek ǵasyr boıyna, baqandaı 25 jylda paıdalana almaǵan bizden ne úmit, ne qaıyr?..
JOLDAÝ: Bes negizgi basymdyq. «Birinshi basymdyq – ekonomıkanyń jedeldetilgen tehnologıalyq jańǵyrtylýy»
«TOLǴAÝ»: Menińshe, óndirisi joq elde – ekonomıka da bolmaıdy. Ekonomıkasy joq jerde – tehnologıa aýada jańǵyrtyla ma? Ózimizdiń aqyldy IT mamandarymyzda ysyryp qoıyp, mysaly, qazaqtyń Bilim men ǵylym mınıstri Erlan Saǵadıev orystyń «Dnevnık» deıtin esh ozyqtyǵy joq qatardaǵy baǵdarlamasyn qyzǵyshtaı qorǵap, memleketimizdiń qyrýar qarjysyn bólip-qoldansa, Qazaq Elinde eshqandaı «ekonomıkanyń jedeldetilgen tehnologıalyq jańǵyrtylýy» degen bolmaıdy...
Taǵy bir adasýshylyq: «Qazaqstanda óndirister ashý jónindegi Qytaımen birlesken ınvestısıalyq baǵdarlamany tıimdi júzege asyrý kerek» deıtin ertegi. Qytaı – óte suńǵyla, zalym, úlken el, ol óziniń nanotehnologıalyq jańalyǵynyń ıisin de sezdirmeıdi. Qytaıǵa Qazaqstannan keregi bir-aq nárse: ol – jer telimi. Qalǵanynyń bári – ańyz...
JOLDAÝ: «Ekinshi basymdyq – eldiń ishki jalpy ónimindegi shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesin 2050 jylǵa qaraı, kem degende, 50 paıyz bolýyn qamtamasyz etý»
«TOLǴAÝ»: Bul úshin barlyq qadaǵalaýshy jáne qaralaýshy qurylymdardy taratý kerek. (Mysaly, qarjy polısıasy t.b.). Shuǵyl salyqtardyń sandary men mólsherin, kem degende, 80 paıyzǵa kemitý kerek. Kásip ashqysy kelgen adamǵa nesıeni bir saǵatta dereý berý kerek. Jańa kásipker úsh jylǵa deıin Salyq orynynyń qaıda ekendigin bilmeýi kerek, tek óziniń qýattanyp alýyna jumys isteýi kerek. Memleket kásipkerge aqyl-keńespen, qarjy-tájirıbemen kómektesýi kerek. Máselen, men ózim shyǵarǵan ónimimdi satqym kelse, ákimshilikten ruqsat alýym qajet bolmaýǵa tıis, kerisinshe, ákimshilik ózi kelip, saýda ornymnyń durys bolýyn qadaǵalaýy kerek. Sonda ǵana eldiń ishki jalpy ónimindegi shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesi 2050 jylǵa qaraı, kem degende, 40-50 paıyzǵa jaqyndaýy yqtımal.
JOLDAÝ: «Úshinshi basymdyq – makroekonomıkalyq turaqtylyq».
«TOLǴAÝ»: Aldymen, iri jáne shaǵyn bıznesimizdi «kóleńkeden» shyǵaryp, mıkroekonomıkamyzdy turaqtyndyryp alaıyqshy...
JOLDAÝ: «Tórtinshi basymdyq – adamı kapıtal sapasyn jaqsartý».
«TOLǴAÝ»: Adam degenimiz – densaýlyq, bilim, ult, til, dil, din hám rýhanı jetilý. Bizde munyń bári aqsap tur. Memleketimizdiń aty – basqa da, sóıleý tili – basqa... Eń aldymen, densaýlyq pen orta bilim alý – tegin bolýy kerek. Ekinshiden, kúlli eldiń bılik tarmaqtary men támam halqy memlekettik til – qazaq tilinde sóıleýge tıis. «Úshtildilik» dep atalatyn shalajansar, máńgúrttik tujyrymdamadan úzildi-kesildi bas tartý kerek. Aǵylshyn tili – álemdik habar-oshar, jańalyqtyń aýdarma tili retinde jekeqyzyǵýshylyq deńgeıde oqytyla bersin. Sábılerdiń asy men kıimi, balabaqshasy men páteri; jastardyń bilimi men jataqhanasy, úıi men jumysy; zeınet jasyna jetpegenderdiń turaqty qonysy men jumysy; zeınetkerlerdiń turaǵy men joǵary zeınetaqysy qamtamasyz etilýge tıis. Osy qarapaıym máseleler sheshimin tappasa, adam kapıtalynyń sapasy týraly jumǵan aýzymyzdy – ashpasaq ta bolady.
JOLDAÝ: «Besinshi basymdyq – ınstıtýsıonaldyq ózgerister, qaýipsizdik máselesi jáne sybaılas jemqorlyqpen kúres»
«TOLǴAÝ»: Kóp aıtsaq ta, az aıtsaq ta, aıta-aıta balshyqqa aınalǵan irgeli ózgerister aýadaı qajet: sot ádil bolsyn; sheneýnik para talap etpesin; kásipkerge qysym jasalmasyn; qoıshy – qoıyn baqsyn; toıshy – tárbıe tapsyn; halyq túgel memlekettik tilde sóılesin; asyl dinimiz qorǵalsyn, ulyqtalsyn; ulttyq tarıhymyz, ádebıetimiz ben mádenıetimiz, salt-dástúrimiz, ádet-ǵurpymyz jańǵyrsyn, áskerimiz kúshti-qýatty bolsyn; shekaramyz qorǵasyndaı berik bolsyn t.s.s.
Osynyń barlyǵy sulý sóz ben ádemi ýáde emes; naqty sharalarmen shuǵyl júzege asyp, ómirimizge dendep engizilsin! Eski ósek-ótirik – ótpeıdi, jańa jańǵyrý-jetistik– jetpeıdi, búgingi qazaq qoǵamynyń «júrek qaǵysy» osyndaı...
«JOLDAÝ»-dyń joralǵysy hám «TOLǴAÝ»-dyń túıini:
Halyq ashyǵyn aıtýǵa daǵdylanyp keledi: jeri máselesinde tabandylyq tantyty; Ata Zańymyzdaǵy ózgeristerdiń kelisetin de, kelispeıtin de tustaryn «soqyrǵa taıaq ustatqandaı» aıqyn kórsetip, jer men eldiń maqsat-múddeleriniń eshkimniń qanjyǵasynda ketpeýin eskertti; jekelegen zańdardaǵy (Mysaly, ýaqytsha tirkeý men aıyppuldardyń tym kóptigi t.b.) kemshilikterge narazylyqtaryn bildirdi t.b.
Budan artyq bılikke ne kerek? Sonda halyqtyń qalaýy oryndalýy úshin, mindetti túrde, kóshege shyǵý kerek pe?.. Qalyń qazaq ókimet pen úkimetten kóp surap jatyr ma?..
...Joldaýdy túgel oqyp, tereń sińirýge ýaqyt kerek. Halyqtyń taǵdyryna júrdim-bardym qaraýǵa bolmaıdy. Oqydyq. Toqydyq. Oıymyzdy aıttyq. «Keshteý de bolsa, estileý bolsa» dedik...
...Sonda túıgenimiz: bizdińshe, Elbasynyń ruqsatynsyz dárethana sala almaıtyn nemese dárethana turǵyzsa da, «Elbasynyń arqasynda» dep aıtatyn ákim-qararlar túgel qyzmetterinen ketýi kerek. Bizge bilim-biligi joq, sheshim-jigerden jurdaı topas hám qorqaq ákimder kók tıynǵa qajet emes.
Bizge keregi – shyn mánisinde jańarǵan-jańǵyrǵan, ósip-óngen, beıbit te berekeli, qarny toq-kóılegi kók Qazaq Eli!"
Qajymuqan Ǵabdolla
