...Kez kelgen adam balasy jaqsy ma, jaman ba, bul ómirde peshenesine jazǵanyn kóredi. Handy da, qarany da, baıdy da, kedeıdi de, jaqsyny da, jamandy da, úlkendi de, kishini de, alalap bólip-jarmaı, qoınyna alady, qara jer, sýyq kór. Iaǵnı, onyń aty – ólim!
Babalarymyz aıtqandaı: "qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyrda" basyńnan neshe túrli jaǵdaıattardy ótkizesiń. "Átteń dúnıe-aı!" dep, aýzyńnan jalyn ata "ah!" uryp, ókingen tustaryń da bolady.
"Ótti-aý dúnıe!.." dep, ómirden kúder úzip, baz keship, qoldy bir-aq siltegen keziń de az bolmaıdy. Baq-dáýletiń shalqyp, yrys-baılyǵyń tasyp, taqıańdy alshysynan turǵyzyp, tóńirektegilerdi "mynaý da adam eken-aý…" dep, kózge ilmeı, mensinbeı, tap dúnıege osy kúıińde top etip kele qalǵan adamǵa uqsap, ózińnen-óziń isip-keýip shyǵa kelgen shaqtaryń da az bolmaıdy.
İshseń - asqa, kıseń - kıimge jarymaı, kóringenge kóz túrtki bolyp, tiri men óliniń arasynda ıtshilep kún keshken ýaqyttaryń da bolatynyn, qalaı joqqa shyǵararsyń.
"Semizdikti qoı ǵana kóteredi" degen qazaqtyń qanatty sózin bárimiz jaqsy bilemiz. Biraq, tirshiliktegi az kúngi aldanyshta sony bile turyp, bilgimiz kelmeıtini jalǵan ba?
"Adamnyń basy - Allanyń doby" degen de qaǵıda bar. Bul, qaǵıda ma, úkim be, ony dóp basyp aıta almaımyn.Jaratqan ne buıyrsa sony isteıtinimiz sodan ba eken?
Biraq, boıymyzdaǵy barlyq jaman ádetterdi sol Jaratqanǵa ıtere salyp, ózimiz jaýapkershilik ataýlydan at-tonymyzdy ala qashqanymyz, qalaı bolar eken?
Bar men baılyqtyń, ataq pen dańqtyń, taq pen mansaptyń qolma-qol quly bola ketetinimiz de ótirik pe?
Bul dúnıede máńgilik eshteńeniń de joq ekenin bile turyp, ishimiz seze turyp, tirlikte bir kúngi qyzyq úshin sony qaperimizge almaıtynymyz qalaı?
Qýlyq pen sumdyq, aıla men sharǵy, ótirik pen ósek, ańysyn ańdyp, qalaıda bir-biriniń aıaǵynan shalyp qalý, adam aýzy bara bermeıtin nebir soıqandy qastandyqtarǵa barý, ardan attap, bir kúndik qulqynnyń quly bolý, mysyq tileýge boı aldyrý, t.b. sıaqty adam boıyndaǵy eń jaǵymsyz qasıetterge nege boıymyz úıir?
Joǵarydaǵylarǵa kerisinshe qasıtettegi adamdardyń taǵy bir toby bolatynyn da biz bilemiz. Olar - aq kóńil, ashyq-jarqyn, aýzyn ashsa, kómekeıi kórinedi, jan balasyna jamandyǵy joq, aramdyq ataýlydan boıyn aýlaq ustaıdy, kez kelgen músápirge jaqsylyq jasasam dep, aýzyndaǵysyn jyryp berýge ázir. Jora-joldas, jaqyn-týys, tanys, beıtanys ataýlyny alalamaıdy, bólip-jarmaıdy, eshkimniń aldyna túspeıdi, "kóppen kórgen, uly toı!" degen qaǵıdany ustanady. Júzderinen nury tamǵan, tula-boıy tunǵan ımandylyq, ǵajaıyp minezdi osyndaı tamasha adamdar da bolady eken.
Bir ǵajaby, mundaı jandar, tym sırek kezdesedi jáne olardyń ómirdegi joldary da óte aýyr, tar jol, taıǵaq keshýli keletini nelikten eken?
Jaqsylyq pen jamandyqtyń tarazy basy kóbine sońǵysynyń paıdasyna sheshilip jatatyny qalaı?
Shyndyq, Ádilettilik ataýlynyń jer betinde tolyq saltanat qurǵanyn adamzat balasy kóre ala ma? Álde, qıal ǵana ma, sol qıal kúıinde qalar ma eken?
Ómir – óte kúrdeli qubylys, sheshýi qıyn túıinshek. Eń qıyny — Shyndyq, Ádilettilikti jaqsy da, jaman da, jaýyz da, baýyrmal da, ımandy da, ımansyz da, jas ta, kári de, ár qaısysy ózderinshe túsinýinde. Árkim óz paıdasy bıiginen qaraıdy, soǵan senedi jáne ózgelerdi soǵan ılandyrýǵa tyrysady, sodan keıin bulardyń barlyǵy da,ólse de bul betterinen, bul kózqaras-túsinikterinen qaıtpaıdy...
Oqymystylar ras bolsa, jer betinde qansha adam bolsa — bir-birine uqsamaıtyn sonshama túr-pishin, minez-qulyq bar deıdi. Iaǵnı, Shyndyq pen Ádilettilik te sonsha túrli kóp bolǵany ǵoı sonda?
Sonda biz armandap júrgen birtutas JAQSYLYQ - jer betine ornamaıtyn bolǵany ma?
Osy ÓMİRDİŃ qaltarys-bultarysyn, barlyq uńǵyl-shuńǵylyn zerttep, úńgip, jerine jetkize taldap, ǵylymı tujyrymdar jasap, ómirdiń barlyq zańdylyqtaryn búge-shigesine deıin qaldyrmaı túsindirip bergen adamdy jáne ondaı kitapty óz basym kezdestirmedim.
Tek, kúndelikti kúıbeń-tirlik, óz paıdamyzǵa yńǵaıly ár túrli jaǵdaıattar jóninde irili-usaqty, shıkili-pisili zańdar men zańsymaqtar, qaǵıdalardy ár qaısysymyz óz yńǵaılarymyzǵa qaraı, qoldan jasap alýǵa ǵana áýes sıaqtymyz.Basqalardy qaıdam, maǵan týra solaı kórinedi de turady.
Búkil adamzattyq suranysqa jaýap bere alatyndaı bıikten kórine almaı kele jatýymyzdyń sebebi — adamzat sanasynyń áli kúnge deıin sábılik kúıinen uzap shyǵa almaýynda ma eken?
Oı-órisimiz,túısik-sezimimiz, qabilet-múmkindigimiz, oı-óremiz áli besikte bóleýli kúıinde jatqan bolsa kerek.
Adamdardyń bu Jalǵanda únemi qatelikterge urynyp jatatyny da sondyqtan bolar deımin?
Bastaryna qıyn is túskende, qapıada súrinip-qulaǵanda, jazataıym jańylys basqanda, ókinip, opyq jegende, qyl aıaǵy, dám-tuzy taýsylyp, sorly pende ómirden óterde ǵana ókinishten barmaqtaryn tistep, ábden barlyǵy kesh bolǵanda, bolary bolyp, boıaýy sińgende baryp, endi ǵana adamǵa uqsap, táýbesine kelip jatatyny nelikten osy?.
Biraq, bári kesh edi, amal ne, "sýǵa ketken, tal qarmaıdynyń" kebin kıip jatatynymyz túsiniksiz?
Árıne,Bári de keshedi.
Biz osyny da túsinbeımiz, tipti, túsingimiz de kelmeıdi!
Múmkin bizdiń sanamyz áli tolyq meńgermegen bir ULY KÚSH - sony bizge uqtyrmaı ma eken?
-Bul ómirdiń máni ne de?
-Biz ne úshin ómirge keldik?
-Qalaı ómir súrdik?
-Jetistigimiz ben kemshiligimizdiń syry nede?
-Biz ADAM degen asqaq atqa laıyqpyz ba?
-Adam degen kim ózi?
-Eń sońynda,osy suraqtardy ózimizge shyndap qoıyp kórdik pe, ózi?
-Bular-jaýaby qıyn suraqtar?
Jer betinde qansha adam bolsa,sonshama suraqtar bar. Olardyń jaýaptary da sonshalyqty árqıly. Sondyqtan da jer betindegi bar adamnyń bir mámlege kelýi qıynnyń qıyny bolsa kerek. Bul-búkil adamzattyq kókeıkesti másele.
Bul dúnıeden qoshtasarda sorly pendesiniń basyna qandaı oı keledi?
Bos óten ómirine ókine me?
Jaqsy ómirine rıza bola ma?
Nemese "kúl bolmasa, búl bolsyn!"dep, bárine qolyn biraq silteı me?
Asaryn asap, jasaryn jasaǵan adam men áli ómirdiń bal shyrynyna qanyp úlgirmegen adamdardyń dámi taýsylyp, bu dúnıeden qoshtasar aldyndaǵy, sońǵy demi taýsylar sátindegi jan kúızelisi, oı tolǵanysy qalaı bolady?
Ólimnen qorqa ma, joq, "nar táýekelge!" belin baılaı ma? O dúnıede ómir jalǵasa ma?
Bul suraqtarǵa da jaýap berý qıyn. Ólip, qaıta tirilgen adamdar týraly kóp aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Óz basym ondaı adamdy kórgen emespin jáne ondaıǵa sengen emespin. Sondyqtan da olar týraly, olar aıtqan áńgimeler týraly dál basyp, eshteńede aıta almaımyn.
Ómir qandaı kúrdeli bolsa, onyń jaýaby da sondaı kúrdeli. Ómir týraly oı-tolǵaýymdy osymen aıaqtaýdy jón kórdim.Adamzattyń nebir sanaly ókilderi bul suraqtarǵa bastaryn az qatyrǵan joq.Meniki tek kópshilikke oı tastaýy.
Asyly, kez kelgen adamnyń osy tóńirekte anda-sanda bolsa da oılanyp qoıǵany artyq bolmaıtyn sıaqty. "Aıaz bı, álińdi bil, qumyrysqa jolyńdy bildi" esten shyǵarmaýdyń bir ǵana joly - osynda jatsa kerek.
Jumash Kókbóri
