Marǵulan Aqan - 1993 jyldyń 8 tamyzynda QHR  Altaı aımaǵy, Kóktoǵaı qalasynda dúnıege kelgen. Bloger, aqyn. "Kóktoǵaıdan kóshken bult" kitabynyń avtory. Halyqty óziniń túrli taqyryptarǵa jazylǵan tolǵamdy maqalalarymen cýsyndatyp júrgen azamattardyń biri. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń túlegi, qazir magıstranty. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń tárbıe departamentiniń jetekshi mamany; "Masaget" qazaq jastar portalynyń kontent-menedjeri.

Marǵulan týraly jas aqyn Nurtas Turǵanbekuly osyndaı bir jyly lebiz bildirgen edi. «Marǵulan Aqannyń týyndylary jalpy jastar arasynda biraz tanymaldylyqqa ıe! Olaı bolmaýy da múmkin emes. Sebebi, jas aqynnyń jaraly janynda jalǵannyń muńy, jartykesh ómirdiń ózegi jatyr! İshki sezimi arpalysqa túskende qolyna qalam alyp, qaıyrymsyz tirlikpen qaqtyǵysqa túsedi. "Týǵanda nesine jylap em?!"-deıdi. Rasynda osy tirkes adam týǵanda ne úshin jylaıdy degen taǵy bir suraǵy mol taraýǵa jol bastaıtyndaı. Kóktoǵaıdan bultpen kóship, jaýynmen jalt etip oralatyn jigittiń janyna kez kelgen sulýlyq qumartary anyq. Óleń ólkesinde ózindik órnegi qalyp, óresi bıik jyrlardy dúnıege ákelýine tilektespin!»

 Negizde: Jańa medıa jaıly qazirgi kezde kez-kelgen adamnan suraýǵa bolady, alaıda jýrnalıs retinde ózińe tolyqqandy jáne tushymdy jaýap alýyń ońaıǵa túspeıdi. Basty sebebi, qoǵamda jańa medıa uǵymy tolyqqandy óziniń ornyn qalyptastyryp úlgermedi. Bundaı jaǵdaıda keıipkerdiń jańa medıa jaıly túsinigi belgili bir deńgeıde sizdi qanaǵattandyratyndaı bola qoıýy ekitalaı. Sol sebepten de suhbat almas buryn óz keıipkerimniń qanshalyqty medıa ónimdermen tyǵyz baılanysta júretinin barynsha eskere otyryp, berilgen tapsyrmaǵa jan-jaqty taldaý jasaǵym keldi.

Marǵulan osy medıanyń quraldaryn qoldana otyryp, áleýmettik jelilerde, ınternet áleminde ózindik ornyn qalyptastyryp kele jatyr. Kúndelikti jazylǵan blog, maqala, óleń syndy dúnıelerin oqyp, pikir qaldyratyn adamdardyń da sany kóp. Bul keıipkerimizdiń ómirlik maqsattary men armandary medıanyń  berip jatqan múmkindikteri arqyly iske asyp jatqanyn kórsetedi. Sol úshin de oqyrmanǵa da ózindik bir kómegin tıgizýi yqtımal.

Saýalnama:

- Siz úshin «jańa medıa» degen túsinik qashan qalyptasty jáne alǵash ınternet jelisin qoldana bastaǵan kezińiz jaıly aıtyp ótseńiz?

"Jańa medıa" degen túsinik ýnıversıtet qabyrǵasynda júrgen kezde paıda boldy. Onyń ózinde áleýmettik jelige tirkelip, ártúrli aqparattardy oqı bastaǵan kúnnen bastap. Eń alǵash áleýmettik jelige 2010 jyly keldim.  "Agent" deıtin álemge ete enip, kózbe-kóz sóılesýden qaldyq. Ýaqyt óte kele sana qalyptasyp, damyp túrli jelilerge tirkelip, óz jolymyzdy sala bastadyq... Shynymdy aıtsam, 2010 jylǵa deıin meniń aqparat kózim gazet-jýrnal, TV bolatyn. Sol kezderdi saǵyna bastadym...

   - Internet quraldaryn qanshalyqty tıimdi paıdalana alyp júrsiz jáne sizge qandaı zıandaryn tıgizip jatyr ?

 Tolyqqandy tıimdi paıdalanmyn dep aıta almaımyn. Sebebi biz tek eki tildiń deńgeıinde ǵana jumys jasaımyz. Al tehnologıa tili – aǵylshyn tili. Meńgerý kerek. Sol kezde professıonaldy túrde bul deńgeıdi eńseremiz. Maǵan tıgizetin zıany úlken dep te aıta almaımyn. Tek ýaqytymdy alatyny ras. Biraq búkil jumysym osy áleýmettik jelide.

    - Internettiń belsendi paıdalanýshysy retinde óz jeke bas qaýipsizdigińizdi qanshalyqty qamtamasyz etýdesiz? Qandaı áreketterdi jasaýdy jón kóresiz?

Biz negizi kilt sóz jazyp ózimizshe óz jeke basymyzdy jasyrdyq dep oılaımyz. Bul ótirik. Sebebi Google biz týraly búkil aqparatty biledi. Ol saqtaıdy, óńdeıdi, arhıvtendiredi. Tipti qazirgi tehnologıanyń jasyryn túsi biz oılaǵannan áldeqaıda bıikte bolýy múmkin. Qupıa. Al shama kelgenshe saqtanýǵa tyrysamyz. Túrli spamdar keledi, habarlamalar jáne qońyraýlar da bolady. Bul jaǵdaıdy osydan 2-3 jyl buryn basymnan ótkerdim. Oppozısályq baǵyttyń ókili emespin, biraq óz múddeńdi qorǵaý jolda kúresemin dep, arandap qalatyn jaıttar bar. Degenmen áli de bolsyn, ózimdi osy vırtýaldy ortanyń belsendi ókili dep sanaı almaımyn.

- Búgingi tańda Reseı, Amerıka syndy alpaýyt elderdiń «Vkontakte», «Feısbýk», «Google», «maıl.rý» sıaqty kompanıalaryn paıdalanyp júrmiz jáne osylarǵa táýeldiligimiz de artyp keledi. Osy táýeldilikpen qalaı kúresýge bolady?

 Biz oǵan táýeldi bolamyz. Bola beremiz. Sebebi álemde óziniń jeke medıasyn olar sekildi damytyp aldyǵa ozyp ketip jatqandar shamaly. Onyń ústine 25 jyl tarıh óte az. Bizge aldymen ekonomıkalyq turǵyda aıaqtan turý kerek. Al IT máselesi kelesi kezektegi másele. Degenmen qatar alyp júrýge bolady. Ol úshin bizdiń mamandar bilikti bolý kerek. Jaı ǵana oqý azdyq etedi. Tájirıbe kezinde ózderine kerekti dúnıeni túrip alý kerek. Negizigi 2016 jyly bizdiń elde qazaq tilindegi "maıl.rý" men "vkontakte" tipti "ýatsap" jelisi de jasalyp shyqty. Biraq brend túgili trend te bola almady. Iaǵnı qoldanýshylar az boldy. Biri bildi, biri bilmedi, biri tipti qoldanǵysy kelmedi. Bizdiń eldegi túsinik: "biz eshteńe jasaı almaımyz, bárin syrttan alamyz" dep qalyptasqan. Bir jaǵy shyndyq. Biraq shyndyq osy dep otyra berýge bolmaıdy. S++ deıtin baǵdarlama tilin jetik meńgere otyryp, bizdiń mamandar otandyq dúnıeni jasap shyǵarsa, memleket kómektesse, bárin jasaýǵa bolady.

- Halyq nelikten Otandyq medıa ónimdi qoldanýǵa qulshynys tanytpaıdy jáne ózimizdiń medıa ónimniń keń taralmaýyna ne sebep  bolýda?

Halyq arasynda keń taralmaýyna bir-aq mysal keltireıin: "ýatsap" jelisin qoldaný sizge qarapaıym dúnıe. Kúndelikti qoldanystaǵy nárse sekildi. Et úırenip ketken. Al osynyń qazaqsha nusqasy "aıtys" dep shyqty. Ony alǵash paıdalanǵan kezde otandyq ónim, qyzyq eken, mássaǵan dep paıdalandyq. Keıin qaldy. Sebebi onyń jarnamasy joq. Eń aqyry biz pıardy da durys meńgere almaı otyrmyz. Halyqqa qazir tyń dúnıeden góri, úırengen dúnıesimen júre bergen yńǵaıly. Sondyqtan bolar, kóp jerde jańashyldyqqa barýǵa tartynyp qalamyz... Áıtpese qazaqtyń qabileti kimnen kem!

Saraptama:  Qazaqstanda sheteldegideı qaryshtap damý ústinde bolmasa da, «jańa medıa» degen uǵym halyq úshin múlde tańsyq dúnıe emes. Sebebi, jańa medıanyń ózindik artyqshylyqtary jetip artylady. Halyq osyny tolyqqandy paıdalanýdy meńgergen kezde biz úshin sheksiz múmkindikterge jol ashylyp, básekelesttik arta túsetin bolady. Elimizdegi Jańa medıanyń qalyptasýy men damýy jaıly Abai. kz aqparattyq portalynyń bas redaktory, Dáýren Qýat óz sózinde: «Endi ǵana baǵyt-baǵdaryn aıqyndap kele jatqan jańa medıa týraly túsinik áli tolyq qalyptasyp úlgergen joq. Sondyqtan dástúrli jýrnalısıka ókilderi de, oqyrmandary da jańa medıaǵa jatsyna qaraıdy, ony ýaqytsha nárse, ne erikkenniń ermegi dep sanaıdy...» dep aıtyp ótken bolatyn.

   Al Qazaqstandaǵy jańa medıanyń deńgeıiniń barynsha qaryshtap damı almaýyna kedergi bolyp jatqan jaǵdaılarda bar eken. Kúrmeýi sheshilmeı júrgen ózekti taqyryptardyń biri qazaq tilindegi medıa saýattylyqtyń tómen bolýy. Osy jaıly IT mamany, saıt jasaýshy Arshat Orazov www.aktobegazeti.kz saıtynda: «… Negizinen, kez kelgen nárseni jasamas buryn oǵan suranys bolýy kerek. Osy turǵydan alsaq, bizde jeke izdeý toraby, poshtalyq júıeniń joqtyǵynyń basty sebebi — olardy qoldanýshylardyń azdyǵy. Qazaqtildi halyq negizinen aýylda turady, ókinishke qaraı, kóp aýylǵa ınternet áli jetken joq. Tipti uıaly telefon operatorlary da jete qoımaǵan. Sondyqtan birinshi kezekte shalǵaıdaǵy aýyldy aımaqtardy damytsaq, qazaqtildi ınternet qoldanýshylary da kóbeıedi. Suranys artqan soń, zańdy túrde qyzmet túrleri de arta túsedi. Ekinshiden, qazaq tiline degen nemquraıdylyq ta salanyń damýyn tejep tur...» dep óz pikirin bildirgen edi.

Qorytyndy:

  Álem boıynsha medıanyń barynsha qaryshtap damýy Qazaqstan úshin básekelestikti arttyryp, artta qalmaýdyń joldaryn izdeýge májbúr ekenimizdi kórsetedi. Elimizdegi medıa saýattylyqtyń tómen bolýy sebepti belgili bir deńgeıden aqyryndap ǵana alǵa basýdamyz. Marǵulan  aıtqandaı: "Biz eshteńe jasaı almaımyz, bárin syrttan alamyz" degen teris oıdan arylyp, tyń dúnıelerdi iske asyrýǵa yntyq bolý kerekpiz. Bul qazirgi zamannyń basty talaby.  Aqparattyq keńistikte adaspaı durys baǵyt ustanyp, jańa múmkindikterdiń iske asyrýǵa qolaıly jaǵdaı týyndaýda. Sebebi, jańa medıa oqyrmanǵa aqparatty oqyp, kórip, saraptaýmen qatar óz oıy men pikirin bildirip, jańasha bir dúnıeni jasap kórýge  arnalǵan teńdesiz qural. Bul quraldyń qupıasyn jetik bilgen saıyn, ınternet bizdi jańa joldardyń torabyna qaraı jeteleıtin bolady.

Tilegen Kógershin, stýdent