Nury tasqan Qazaqstan

/uploads/thumbnail/20170708160122498_small.jpg
("Qazaq eli - 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine)    Zamanynda  elder men ulystardy ýysynda  ustaǵan Altyn Orda orynynda, qazaq topyraǵynda, 1465 jyly  shańyraq kótergen táýelsiz Qazaq handyǵynyń , búgingi Aq Ordamyzǵa ulasqan 550 jyldyq torqaly toıyna arnaımyn.                                                           avtordan.    Nury  tasqan  Qazaqstan                       1

Tarıhta  taram – taram  izi  qalǵan, Sol izden dán daryǵan túzildi orman. Urpaqtan urpaq órbip  elmiz búgin, Yrysy shalqyǵanǵa Qyzyr qorǵan.   Ýaqyt artta qaldy shaqpaǵy lań, Zamana aman óttik atqaǵynan. Jigerdi muqaltpady syn-tospalar, Jurtpyz biz, endi mine,baq daryǵan.   Bilgenge osy emes pe alǵa asqanym, Shaıqalmas endi múlde almas taǵym. Táýelsiz Otanymdy men qorǵaımyn, Namystyń janyp-janyp aldaspanyn.   Munar kól, saǵymdy bel,shalqar dalam, Bolsynshy bári-bári – ortam aman. Dárıǵa dáýren ǵumyr úzilmesin, Sol úshin týǵan jerge qalqan bolam.   El úshin qaırattansam tabalar kim? Jarqyndyq qanat jaısa joǵalar muń. Men búgin kóterilsem zańǵar kókke, Árýaǵy qoldaýynan Babalardyń!

                              2

Tylsymǵa boılaı alar bar ma pende? Shóldeseń, dosym meniń,syrǵa shólde. Taǵy aıtsam: bulaq syndy jyrǵa shólde, Jaıylar jan-dúnıeńe nurǵa shólde.   Jyr – shýaq,syr – shapaǵat,nur – qýat-ty, Jyldardyń aıtaryna túr qulaqty. Zamana kóshterinde tylsym basym, Jylǵa qýa ýaqytta jyljyp aqty.   Aǵyndy adýyndy tusaý qaıda! Ǵasyrlar qustaı bolyp ushady alǵa. Atalar jol bosatsa urpaǵyna, Jas býyn boı aldyrmas tusalarǵa.   Osylaı shirkin ómir jalǵasady, Býyndar keler-keter – almasady. Tarıhqa jańa paraq  qosylady, Jalǵannyń jalǵandyǵy  osydaǵy...

                            3

El basynan san qıly  zaman ótken, Sol  zamannyń  deregi  biz sóz  etken. Júz  jyldyqtar  toǵysy  elge  jetip, Baýyrlas el qataryn  kóp ózgertken.

 

Bes júz elý jyl tolady handyǵyma, Han saılap  el qosylǵan  baıraǵyna. San myń  jyl  armany  edi qol jetpegen, At  jalyn  tartyp  mingen  qazaǵyma.   Saıasatyn eldiktiń  bekem kúrmep, Tóre – qara til tapty  tirlik  kózdep. Aq nıet pen adaldyq  bıik  turdy, Qara bastyń  bar qamyn  eldik bılep.   Yntymaǵy jarasqan  ulys shyqqan, Úılesimdi san ulttyń  shamyn jaqqan. Tatýlyq pen birligi  jan súısintip, Týǵan  eldiń  shyraıyn  gúl  jaınatqan.

                             4

Almas qylysh sýynbaǵan qynynda, Zaman ótken alasapyran burynda. Er jigitter tolarsaqtan qan keship, Arýlarym gúl taqpaǵan burymǵa. Salqar dala saýap surar pendeden, Arna salyp alǵan  yryń – jyryńǵa .   Ǵashyq júrek qana almaǵan shyrynǵa, Jarqyn kúnder túsip ketken jylymǵa. Aq saqaldy atalarda muń qalyń, Órý salmaı jas óskinder tulymǵa. Zaman ótken kımeshekti ájeler, Jeli tartpaı qınalǵan kóp qulynǵa.   Zaman ótken, alaǵaı da bulaǵaı, Qabarǵanda bult astynan týar aı. Eldik murat alǵa shyqqan tý alyp, Qan tirshilik qashqan sonda tyraǵaı. Sóıtip, sóıtip, shańyraǵy jurtymnyń, Shaıqalǵanmen qalǵan bir sát qulamaı.   Ulttyq rýhtyń bıiktigin kór sodan, Shapqyndardan kezde halyq sharshaǵan. Handyǵymnyń qabyrǵasy nyqtanyp, Óz birligin bekitipti barsha jan. Dál osylaı halqym meniń jetipti, Uly degen elge kópten ańsaǵan.   Uly murat, uly arman –  tym tátti, Jetildi jurt alasartpaı  suńǵaqty. Oıdan kúlki  úzilmese kúni – tún , Qyrda malym egiz týyp  jyrǵapty. Sóıtip, sóıtip, uly qazaq dalasy, Shomylypty beıbit shaqqa  shýaqty.   Joǵalǵan soń zar ýaqyt dóńbegi, Belgili ǵoı balaýsanyń  ónbegi. Jańa reńge  boıalypty dúnıe, Kótere alǵan shaqta salmaq  sengeni. Munyń bári, bile-bilseń aǵaıyn, Han Kereı men Áz Jánibek  eńbegi!

              5

Shúkir  delik  qudaıǵa dármen bergen, Qalyń elim tuǵyrym qoldap júrgen. Alla bergen qasıet qonǵan eren, Aqsúıekten sadaǵyn saǵymǵa  ilgen, Qasym hannyń kezinen naıza ushymen, Shekara  bar qazaqqa syzyp bergen.   Qıyndyqtan qashan da, Jigit bolsań bezinbe! Asýlardan asarda, Ot ushqyndar kózinde. Salmaq sala biletin, Qara tastaı tózimge. El  senimi aqtalǵan, Salqam Jáńgir  hanymen, Haqnazar han kezinde.   Handar ótken ilese, Zaman kóshpen úndese. Bılik tizgin ustaǵan, Han Táýekel, Esim han, Eldik iste is qylǵan, El – jurtymen kelise.

                       6

Bıler  aıtqan  bıik  sóz  handaryna, Han  qabyldar  múltiksiz  oı  bazyna. El  atynan  til qatqan   tike  sóılep, Sóz  máıegi  qun  jetpes  shyn  qazyna :

  • El bıleseń ish toly  baýyr  bolsyn,

Arqań tesik kónbisti  jaýyr bolsyn. Qulaǵyńnyń  túbinde  sybyr tursyn, Orda jaıdyń syrtynda  dúbir tursyn, Naqty osyǵan shydasań  el ustarsyń.... Degen  sózin  ár bılik  jalǵap  tursyn.

                         7

Handyq  jolda  halqyna bolyp  tanys, Áz Táýke han  ornatqan tyń  baılanys. Jeti  Jarǵy  jarasqan bıligimen, Ádildikten  aınymas nyq  qoldanys   Abylaıdyń  aıdyny asyp   turǵan, Qalyń  qazaq  moıyndap bılik   qurǵan. Dos pen  qastyń  ózgeshe tilin  taýyp, Mártebeli  isterge moıyn  burǵan.

                          8

Týǵan  elge  tynyshtyq  kez  oralǵan, Aıdyn shalqar,kók belder nur oranǵan. El jadyrap  urpaǵy  otaý  quryp, Ár aýylda  toı dýman  án shyrqalǵan.   Shaǵaladaı  aq shańqan  aýyl  qonyp, Jibek  jolyn  jaǵalaı  el jaılaǵan Shashqan dúrdeı  dalaǵa  shyraı enip, Batyr bilek  jigitter  ań  aýlaǵan.   Yntymaqqa  birlik pen jalaý taqqan, Tentegin de  jón qylar oraı  tapqan. Ertegideı  el  aıtar  toılar jasap, Qazaǵymnyń  kóńili  shalqyp  jatqan.   Saǵynyshtaı sol kezden bári dastan, Sheksiz dala, kók beles, ashyq aspan. Jyr qyp aıtsa kún túni esh taýsylmas, Kóńil  darıa  kól kósir  ótti zaman.

                          9

Derbes  eldik  jalǵasty  talaı  ǵasyr, Daýyl soqqan dalamda san syr jatyr. Atty jaýǵa  tepkiden  azat   bolyp, Kózin  jumdy  keńesten sonsha  baýyr?   Jón  bermedi  keńes  kez  esh  qazaqqa, Atyp, aıdap, madaqtap san mazaqta. Soǵys órti  sharpyǵan jan  az  emes, Qaza taýyp qalǵan da  kóp sol jaqta.   Jaǵalasty  jaýmen el, qanda  keshti, Tyń kótertip, uran sap,  malshy  etti. Raketaǵa  máz  qylsa   malaqaı   ata, Geptılden de kóp zardap elge ótti.

10

Týǵan jerim , baıtaǵym, abyz dalam, Sar dalamnyń ár tusy ańyz  ǵalam. Júrek qozǵar áýelep sazdy jyrmen, Kúıin tyńdap,zar estip júdep qalam.   Jaýdy jeńip jer qylyp ótken jyldar, Jalǵas tapqan ara-tura  sheginis  bar. Aıdy aspan  shyǵaryp  jeńis  toılap, Ókinish pen kúıinish  kóp san  jaılar.

                             11

Jańardy kún  táýelsiz  tań shapaǵy, Nur jamyldy qazaqtyń bar atyraby. Baqytty kún  aıasynda  kúlip-  oınap, Shat-shadyman  jaınaǵan ata  urpaǵy   Jarqyn kúnge  erteńi  zor  elim shat, Jaltaǵy joq sát kúnde qadam alshaq. Úmit bolǵan  jan qıyp osy nurly  shaq, Jelbiretken  kók  týdy  bul – Bolashaq .

                            12

Beıbit  kún  aıasynda  týdy  dastan, Jyrladym  týǵan  eldi  áýel  bastan. Balasy  talaı  eldiń  basyn  qosqan, Álemdi  tań  qaldyrǵan  Qazaqstan.   Jaqsylyq  janymyzǵa  jaqyn  keldi, Jaqyn  kelgen  sol  kúnge  el keneldi. El bastaǵan basshymyz  ol – Nursultan, Týǵan  jer   nury  tasqan   Qazaqstan.

            22.11.2014 jyl

           

Islam  Mıashuly  Amanov    Jańaarqa  aýdanynyń  týmasy, 1948 jyly týǵan, zeınetker.Eńbek jolynda san salada  basshylyq qyzmette bolǵan. Atap aıtqanda, aýdandyq  DOSAAF  komıtetiniń  tóraǵasy, maı  zaýytynyń bastyǵy,  aýdandyq  kásipodaq  komıteti  men  partıa  komıtetiniń  nusqaýshysy , aýdandyq  saqtandyrý  mekemesiniń  bastyǵy, salyq komıtetiniń bas salyq ınspektory, «Aláns  bank» AQ  fılıaly  aýdandyq  bólimshesiniń  bastyǵy  jáne  aýdandyq  kásipkerlik  bóliminiń  qyzmetkeri  mindetterin  atqarǵan.    Ótken  2013 jyly  «Nıaz batyr  nemese  urpaq  sabaqtastyǵy»  týraly jyr dastany  men «Baýyrnama» atty  shejirelik  derekterdi  qamtyǵan  kitaptary baspadan  shyqqan.

Qatysty Maqalalar