Búgin Qyrǵyzstanda prezıdent saılaýy aıaqtalyp, Sooronbaı Jeenbekov jeńiske jetken edi. Qyrǵyzstanda basshysynyń aýysýyna baılanysty Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi qazaqstandyq sarapshylardyń pikirin bildi.
Qyrǵyzstandaǵy memleket basshysynyń aýysýy qos eldiń qarym-qatynasyna qalaı áser etedi? Qazaqstandy qandaı ózgerister kútip tur? Qazaq-qyrǵyz shekarasyndaǵy kedergi joıylýy múmkin be?
Muhtar Taıjan: «Men de shekaradaǵy kedergi joıylady dep úmittenemin. Qazaqstannyń ózinde aıtarlyqtaı ózgerister bolmaıtyn shyǵar, biraq shekaradaǵy kedergi joıylady dep oılaımyn. Shekaradaǵy máselege qatysty Qyrǵyzstannyń tarapynan eshqandaı is-áreket jasalmaıdy. Qazaqstan ózi bul kedergini joıatyn bolady».
Rasýl Jumaly: «Endi buǵan deıin Qyrǵyzstan men Qazaqstannyń arasynda kórshi el bolǵan soń dostyq, týystyq qarym-qatynastar boldy. Kórshi bolǵannan keıin arada keıbir kıkiljińder de, kelispeýshilikter de oryn alǵany baıqaldy. Ómir bolǵan soń bári bolady. Osyǵan deıin túrli máselelerdiń barlyǵy órkenıetti, mádenıetti túrde sheshilip otyrdy. Áli de kún tártibindegi sheshilýi kerek máseleler bar. Sońǵy 1-2 aptada prezıdent Atambaev tarapynan Qazaqstanǵa, Qazaqstan basshylyǵyna qatysty kóńilge keletin, namysqa tıetin birtalaı málimdemeler jasaldy. Alaıda Atambaev úlken saıasatkerge, ońy men solyn ajyrata alatyn azamatqa laıyq qylyq jasaǵan joq. Kóptegen negizsiz áńgimeler aıtty. Onyń aıtqan málimdemeleri negizsiz bolýy óz aldyna, óziniń jeke basy úshin, óziniń qoldaǵan úmitkeriniń múddesin, jeke basqa qatysty usaq múddesin halyqtyń, aımaqtyń múddesinen joǵary qoıǵandyǵy ókinishti. Biraq qalaı bolǵanda da osyndaı saıası tehnologıalardyń arasynda syrttan jaý izdeý, óziniń baqtalastaryn jaýdyń ókili retinde qaralaý sekildi «kir» tehnologıalar saılaýǵa da óz áserin tıgizdi. Sodan bolar nemese qyrǵyz halqynyń óziniń tańdaýy bolar áıteýir bul saılaý naýqany aıaqtalyp, Jeenbekov jeńiske jetti. Endigi máseleniń barlyǵy qyrǵyzdardyń ózine baılanysty. Bizge kórshi el bolǵandyqtan onyń jaǵdaıy bizge de qatysty, mańyzdy bolyp sanalady. Biz de olardyń jaǵdaıy beıbit, turaqty bolǵanyn qalaımyz. Biraq sońǵy daý-damaı eki eldiń arasyna qatysty túrli pikirdi qalyptastyrdy. Qyzýqandy áńgimeler de aıtyldy. Meniń oıymsha, bundaı áńgimelerdi jalǵastyrýdyń eshqandaı reti joq. Qyzýqandylyqpen aıtylǵan áńgimelerdi toqtatyp, oǵan tıisti alǵysharttardy keltirý kerek dep oılaımyn. Sonymen birge Qyrǵyzstannyń jańa prezıdenti bolǵan oqıǵadan sabaq alýy kerek sekildi. Sebebi osyndaı sezimtal máseleler ýshyǵatyn bolsa qazaqqa da, qyrǵyzǵa da jalpy aımaqqa da jaqsy áser tıgizbeıtini anyq. Ortaq múddelerimiz de qurban bolýy múmkin. Kóp jaǵdaı qyrǵyz eliniń basshylyǵyna tikeleı qatysty. Bir halyqty kelesi bir halyqqa aıdap salýy arqyly, ony kemsitý arqyly eshkim jetistikke ne tabysqa jetken emes, kerisinshe, ara-qatynasty ýshyqtyrady. Ókinishke oraı Atambaevtyń tarapynan ashshy málimdeme jasalǵan kezde qyrǵyzdyń zıalylary óz ishinde toıtarys bermedi, ne qarsy pikir bildirmedi. Olardyń Atambaevtyń sózimen ashyq kelispese de ony qoldaǵandaı bolǵany durys bolmady. 25 jyldyń ishinde qos memleket qanshama ýaǵdalastyqtarǵa, kelisimderge qol qoıdy. Osylardyń barlyǵy qaıda qaldy? Qyrǵyz ben qazaqtyń arasyndaǵy osy bir máselege qatysty eki elde de ortaq alańdar, dóńgelek ústelder qalyptasý kerek. Atambaevtyń saılaý kezindegi bul is-áreketi onyń jeke basynyń qaýipsizdigi, úmmitkeriniń jeńiske jetýi úshin jasalǵan. Atambaevtyń bul málimdemesi syrttan arandatý, syrttaǵy kórshilerdiń arasyna ot salý áreketi boldy.
Eń aldymen Reseı men Orta Azıadaǵy elderdiń arasyna ot salyp, tatýlyqqa nuqsan keltirip, keıin tatýlastyrmaq bolǵan sekildi kórinip, ózderiniń aram pıǵyldaryn iske asyrǵysy kelip otyr. Bul — meniń jeke pikirim. Osyndaı arandaýshylyq pen qıturqy saıası is-áreketterge biz daıyn bolýymyz kerek. Osyndaı jaǵdaı biz bir-birimizben túsinisip otyrýymyz qajet.
Taǵy bir másele qazirgi kezde Qyrǵyzstanda Qazaqstannyń elshisi joq, Qazaqstanda Qyrǵyzstannyń elshisi joq. Eki elde de ýaqytsha senimdi ókili ǵana bar. Osy kezde biz qoǵamda salmaǵy bar, sózi ótimdi azamatty elshilikke qoısaq. Mysaly, Muhtar Shahanov — úlken laýazymǵa, senimge ıe azamat. Qyrǵyzdardyń ózi Muhtar Shahanovty qurmetteıdi. Qanshama máselelerdi osy azamat sheshe alady dep oılaımyn. Qyrǵyzdyń ishinde osyndaı azamatymyz qyzmet atqarsa durys bolar edi. Bul da bir oılanatyndaı másele.
Al shekaradaǵy máselege keletin bolsaq, shekaradaǵy kedergi tek Atambaevtyń málimdemesine qatysty emes. Bul saılaýaldy Qyrǵyzstandaǵy ishki saıası jaǵdaıdyń shıelenisýine baılanysty boldy. Túrli qylmystyń aldyn alý maqsatynda eki taraptan da shekteýler bolǵan. Endi bul másele qazir saılaýdaǵy teketires aıaqtalǵannan keıin, aqyryndap qalpyna keletin shyǵar».
Saılaýdan keıin qoǵamda túrli pikirler qalyptasyp úlgerdi. Qazirgi jańa prezıdent «Atambaevtyń adamy, Atambaev jańa prezıdent Jeenbekov arqyly bılikti júrgizip otyrady», ― degen pikirler jıi aıtylyp jatyr. Osyǵan qatysty ne aıta alasyz?
Muhtar Taıjan: «Joq men olaı oılamaımyn. Atambaevtyń sózderine qarasaq, ol bılikte qalmaımyn dep jatyr. Qyrǵyzstan — demokratıalyq el. Sooronbaı Jeenbekov eldi tolyq ózi basqaratyn bolady».
Rasýl Jumaly: «Ábden múmkin. Eki negizgi úmitker boldy: birinshisi — opozısıa ókili Babanov, ekinshisi — bıliktiń ókili Jeenbekov. Saılaý barysynda Atambaev Jeenbekovke qoldaý bildirip, belsendilik kórsetti. Onyń negizgi sebepteri de joq emes. Eger bılik basyna opozısıa ókili keletin bolsa Atambaevtyń birtalaı jemqorlyqqa qatysty, bılik basyna birtalaı óziniń úzeńgilesterin alyp kelgenine qatysty bylyqtary ashylyp, óziniń oqqaǵarlaryn, tanystaryn, kúzetshisin úlken mansapty qyzmetke ákelgeni de belgili bolatyn edi. Osyndaı bylyqtar shyn mánisinde boldy. Tipti keıbir qylmystarǵa da qatysy boldy degen de el ishinde áńgimeler aıtylyp jatty. Osylardyń aldyn alý barysynda Atambaev bılik ókilin qoldap, bılikke ákelýge tyrysty jáne ol oryndaldy. Atambaev bılikten ketpeýi múmkin. Biraq Qyrǵyzstannyń Konstıtýtsıasyna sáıkes bılikti tek bir ǵana prezıdent júrgize alady. Ekinshi basshyǵa eshqandaı múmkindik joq. Alaıda Atambaev bılikten ketken kúnniń ózinde ol saıasattan ketpeıdi. Tipti premer-mınıstr bolýy arqyly bılik júrgizýi múmkin. Qyrǵyzstan belgili bir dárejede reseılik tájirıbeni qaıtalaýy múmkin.
Sońǵy zańnamalyq ózgeristerge sáıkes Qyrǵyzstandaǵy premer-mınıstrdiń laýazymy birtalaı keńeıtildi. Atambaevtyń saılaýaldy naýqanynda eń negizgi keńesshileri bolǵan reseılik polıtehnologtary bolatyn. Osylardy eskeretin bolsaq, Qyrǵyzstandaǵy álsiz prezıdentti myqty premer-mınıstr basqarýy ábden múmkin. Alaıda bul — ýaqyttyń enshisindegi másele. Negizinen bul — qyrǵyzdardyń ishki máselesi. Biraq kórshi memleket bolǵannan keıin biz úshin de mańyzdy. Biz bul máselege salqynqandylyq, saıası ustamdylyq tanytýymyz kerek. Barlyǵyn endi ýaqyt kórsetedi».
Ásel Bolatqyzy
