Qazaq – qarǵa tamyrly. Álemdegi 15 mıllıon qazaq bir-birimen týys. Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵynda uzyn sany 1 mıllıon qazaqtyń elge oralýy da sol týystyqtyń arqsy. Bir qyzyǵy – sońǵy kezderi Qazaq úkimeti eldiń irgesin keńeıtken qandas baýyrlaryn ózine qarsy qoıýda.

Shyndyǵy kerek, áýel basta sheteldegi qazaqtar táýelsiz Qazaqstan men onyń basshysy Nursultan Ábishulyna taǵdyrlaryn tapsyryp, biraq kelgen. Ol kezde Atajaurttyń alaqany da ystyq bolatyn. Qazir she? Bireýdiń ákesi, bireýdiń anasy, taǵy bireýdiń balasy jat jurtta qalyp barady. Kelgenderi 3 aıdan artyq turýǵa quqylary joq.  Munyń barlyǵy Táýelsizdiktiń 20 jylynda qoǵamnyń ár salasynda qyzmet etip jatqan qandastarymyzdyń ashý-yzasyn týdyrýda.  Kez kelgen máseleniń pisip-jetilgen, shılenisken kezeńderi bolady. Keıingi birer jyl qazaq kóshi úshin týra sondaı mezgil boldy. Tipti «Jańa ózen» syndy ult qasiretin de «oralman» atalǵan óz baýyrlarymyzdan kórip aıdy aspanǵa biraq shyǵardyq. Endi sol qasiretti «Jańa ózendi» «Oralman máselesi» qaıtalap júrmese bolǵany?! Nege deısiz ǵoı... qarańyz.

Birinshiden, Atajurtqa kóship kelgen ár otbasy múshesine beriletin 1000 dollar eshkimniń jyrtyǵyn jamamaıdy. Ony alǵandardan góri almaǵandar kóp. Ómirde joq «oralmandarǵa» kvota bergende sol quzyrly oryndardyń ózi. Bılik qansha jerden «oralmandar jep qoıdy, iship qoıdy» degenmen jemqorlyq jaılaǵan myna qoǵamda elim dep kelgen aǵaıynnyń nesibesin urttap-jalap júrgenderdiń kim ekenin de bylaıǵy jurt biledi. Qazaq úkimeti Kárim kókemizdiń qolymen sol «kvotany» da toqtatty.

Ekinshiden, Atajurtqa atbasyn buramyn degen aǵaıynǵa vıza beretin sheteldegi Qazaqstan ókilderi de sońǵy ýaqytqa deıin qara kózderdi esikten syǵalatyp kelgen. Aıtalyq, Qytaıdaǵy 1,5 mıllıon qandastarymyzǵa arnap ashylǵan pasporttyq-vızalyq qyzmetke Qaıyrjan Sársebaev, Erlan Ibragım syndy bilikti basshylar kelgenshe alýan túrli qıturqylyqtyń bolǵany áli kúnge jurt jadynda. Tipti Qazaqstannyń kók týy jelbiregen sol mekemeniń aldynda kózderi móldirep turǵan qalyń qazaqty kórgen ózge ult ókilderi mıyǵynan kúlip, Táýelsiz qazaq eliniń eldigine «rıza» bolǵan.

Úshinshiden, munda kelgen qazaqty da myń san kedergiler qushaq jaıyp qarsy alady. Ýaqyttyq tirkeý, turaqty tirkeý, qylmys ótkizbegeni týraly anyqtama, bir-birine siltegen quzyrly oryndar... Bárine kónip, endi qujatyńdy tolyqtap bolǵanyńda 3 aı merzimdegi vızanyń ýaqyty aıaqtalyp, sol kúni shekardan shyǵyp ketýge tıissiń! Qudaı-aý, táýelsiz elim bar dep kelgen sol qazaq Shamalǵan men Qaskeleńniń ortasynda júrgen joq qoı... Bar múmkindigin paıdalanyp, memleket shekarasyn attap kelip otyr.

Tórtinshiden, jas memelketimdi kórkeıtem dep kelgen kóp qazaqtyń birazy jastar. Olar negizinen joǵary oqý oryndarynda oqıdy. Bildeı bir memlekettik ýnıversıtette bilim alyp júrgen jas qazaqtardyń Qazaqstan azamaty atanýǵa múmkindigi joq. Ol úshin oqýyńdy bir jaqqa qaıyryp tastap, qujat jınaýyńa týra keledi.

Besinshiden, «qartyn syılaǵan qazaq edik» degen qaǵıdany da qaperge almaı ata saqaly aýyzyna túsken «oralman shaldy» da sergeldeńge salamyz. Taǵdyrdyń jazýymen ómir boıy ózge jurttyń qyzmetinde bolyp kelgen qarıa sol eldiń zeınataqysyn alýy kerek. Ol kún kóris úshin qajet. Bul kúnde sondaı kóne kózderge kóp qıyndyqsyz berilip kelgen «Yqtıar hattyń» da, yldıynan óri kóbeıipti. Qıamet qaıym!

Biz bul máselelerdi sanamalap otyrǵanymyz, áldebireýler aıtqandaı qazaq bıligine, ásirese Elbasy Nursultan Nazarbaevqa «jaý» bolǵandyǵymyzdan emes. Báz bireýlerdiń Elbasy muryndyq bolǵan «Nurly kóshti» sorly kóshke aınaldyryp, aqyrynda «oralman» atanǵan Atajurttaǵy 1 mıllıon qazaq pen sheteldegi 5 mıllıon qazaqtyń renishin kúsheıtip otyrǵanyn aıtyp otyrmyz.  Shyndyǵyna kelgende «Kók týym» dep kelgen sol kóp qazaq pen jat jurtta kózin syǵymdap júrgen et jaqyn baýyrlarymyzdyń qazaq eli men onyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly degende shyǵarda jany bólek. Tipti sol qandastarymyzdyń 90 paıyzy bul kúnde «NurOtannyń» múshesi ekeninde daý joq.

«Edildiń boıy en toǵaı,

El qondyrsam dep edim.

Jaǵalaı jatqan sol elge,

Mal toltyrsam dep edim..» dep Mahambetshe jyrlaıtyn jaýgershilik zaman emes qoı. Bılik tilimen aıtsaq, qazirgi kezeń qazaq eli úshin qoı ústine boz torǵaı jumyrtqalaǵan zaman. Babalar amanat etken ulan-baıtaq dalaǵa bar qazaqtyń basyn qosý, bizdińshe, «álemdik kóshbasshylardyń» qataryna umtylyp otyrǵan Qazaq eline esh qıyndyq ákelmeıdi.

Bir Qudaı biledi.... Áıteýir bılik tizginin ustap otyrǵan El Prezıdenti men qara orman qazaqtyń ortasyna ot jaqqysy keletin bir top bar sıaqty. Olaı deıtinimiz qazaq kóshin áý basta Nursultan Ábishuly ózi bastaǵan. Sol arqyly búkil álemdegi Alash jurtynyń alǵysyn alyp, yqylasyna bólengen. Tipti Elbasymyzdyń álemdik saıasatta jetken jetistikterin osy «Kóshi-qon» saıaatynyń abzaldylyǵynan bóle qaramas edik.

Qansha jerden jasyryp, qansha jerden aýyzymyzǵa qaqpaq qoısaq ta, osy kúnge deıin bıliktiń tileýin tilep kelgen 1 mıllıon qazaq endigi jerde eshqandaı sebepsiz toqtaǵan «Qazaq kóshiniń» búgingi jaıyna óz jaýabyn beretini sózsiz. Kóshe sypyryp, ájehana tazalasa da, shash qıyp, etik tiksede qaısy bir kókiregi soqyrlar aıtyp júrgendeı eshkimge buldanyp kórmegen sol qandastarymyz endi til qatatyn bolady. Ózi úshin bolmasa da, ózegi talyp Atajurtyna jete almaı júrgen et jaqyny úshin, azamattyq ala almaı jylap júrgen qarakóz qaryndasy úshin bir qadamǵa baratyny shyndyq. Sol qadam sálıqaly qadam bolsyn dep tileıik. Óıtkeni sybaılas jemqorlyq pen qazaq qundylyqtaryna qarsy áreketteri arqyly «aty» shyǵyp kele jatqan búgingi bıliktiń osyndaı osal jerin ustap, óz paıdasyna sheshkisi keletin toptar kóp. Onyń ústine biz ataǵan «1 mıllıon» bir maqsattyń adamdary. Tilge de, dingede ońaılyqpen bólshektenbeıdi. Shybyn janyn qazaq táýlesizdigi úshin arnap kelgen adamdar... Sondyqtan, esimizdi erterek jıǵanymyz abzal. Biz «1 mıllıon» dep salystyrmaly túrde aıtyp otyrmyz. Olardyń qatarynda búgingi bılikte otyrǵany bar, otyrmaǵany bar myńdaǵan ultjandy tulǵalar tur.

Negizi, endigi keletin qazaqqa «kvotanyń» da qajeti shamaly... Eń bastysy, vıza ýaqytyn uzartyp, Qazaqstanǵa kelgennen keıingi tirkelý men azamattyq alý jumystaryn ońtaılandyrsa bolǵany. Basqa jurttyń qas-qabaǵyna qaraıtyndaı otarda otyrǵan el emespiz ǵoı... Zańdy jasaý da, ony atqarý da óz qolymyzda. Kerek bolsa 2 jylǵa kóp márte vıza bersin, kerek bolsa «elim» dep kelgen bar qazaqty Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń úıine tirkesin... Kim qoı dep otyr? Sodan keıin qazaq bıligine bir aýyz syn aıtqan qazaq bolsa ony da kóre jatarmyz.

Eń bastysy, elim dep kelgen qazaqqa 5 jyl kúttirip, azamattyq beremiz degen áńgimeni der shaǵynda toqtatqan jón. Áıtpese, jazyqsyz qazaqytń jan ashýy jaman bolady...

Haziret Ábdilda