Qytaıdaǵy qandasymyz, Shyńjań pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń magıstranty Bolatbek Kerim latyn álipbıiniń jańa jobasyn jasap shyqty. Jańa latyn qaripin jasaýda qandaı zańdylyqtarǵa súıengenin bilgimiz kelip, telefondy Bolatbekke jalǵadyq.

 Bul joba qazaq álipbıiniń burynǵy Qaıdarov latyn qarpiniń nusqasy negizinde jáne aǵylshyn tilindegi 26 áriptiń halyqaralyq fonetıkalyq zańdylyqtaryna saı jasaldy,- dep sózin jalǵady joba avtory – «Túrik aǵaıyndar bir jaǵynan núkteler, útirler qoıyp jatyr. Bizde ondaı kúrdelilik bolmaýǵa tıis»,- dep Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaev atap ótkenindeı qazaq tilindegi 26 áripten asyp qalǵan dybystar belgili zańdylyqtar boıynsha áripterdiń qosarlanýy arqyly tańbalandy.

Bul jobaǵa ózge ult tilderinen engen “f, v, h, h, s” dybystary da tolyq qamtylǵan eken. Al, óz tilimizde daıyn dybystalý nusqasy bar “e” bolsa “e” árpimen uqsas tańbalanypty. «I, I» áripteriniń ornyna «J» qarpin qoldanǵan jas til mamany «I»-ni jińishkelik belgisiniń ornyna alypty. Iaǵnı, «á-ia, ó-io, ú-iu dep qoldansaq yńǵaıly bolatyn sıaqty»,- deıdi ol. «Ǵ» árpi dybystaǵanda, til orny «G» dybysyna salystyrmaly sál artta jáne sál joǵary, «H» dybysyna salystyrmaly sál aldyda jáne sál tómen bolǵandyqtan, qosarlanǵan “gh” áripterimen tańbalanypty. Bolatbektiń aıtýynsha bundaı tańbalaý aǵylshyn tilinde de kezdesedi eken. «J» árpi qytaı tilindegi dybystaýmen, «Sh, Ch» qaripteri aǵylshyn tilindegi dybystaýlarmen uqsas jeke-jeke «Zh, Sh, Ch» arqyly alynypty. Bolatbek bul ádis sáıkesti «Z, S, S» áripterin jeke-jeke «Z, S, C» dep qoldanýdyń qolaıly ekenin de eskeripti. Jańa jobada «Q, H, H» áripteri aǵylshyn tiliniń halyqaralyq dybystalýyna qaraı «Q, X, H» bolyp tańbalansa, «Ń» árpi aǵylshynsha dybystalýy negizinde “ng” dep alynyp, «Ń» men «G» qatar kelgen kezde ortasyna «’» belgisin qosý arqyly tańbalanatyny kórsetilgen . Mysaly, sánger-sian’ger.

Álemdegi barsha qazaqtyń rýhanı tutastyǵyna kópir bolatyn faktorlardyń biri – birkelki álipbıdiń qoldanysqa enýi ekenin quptaıtyn azamattyń armany ózi jasaǵan alfavıt nusqasynyń bir kádege jaraýy ekenin aıta ketken jón.

Maıgúl SULTAN

baq.kz