Mekteptegi tamaqtandyrýdyń búgingi ustanǵan tájirıbesi dıabet pen onkologıalyq aýrýlarǵa ákep soǵady. Bul týraly Almaty qalasynda ótken baspasóz-konferensıasynda salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý jáne balalar baǵdarlamalaryn júzege asyrýshy qoǵamdyq uıymdardyń ókilderi habarlady.

Baspasóz máslıhaty barysynda Qazaqstan mektepterindegi tamaqtanýdyń qoldanystaǵy tájirıbesine taldaý jasaldy. Mundaǵy qorytyndylar kóńilge qonymsyz, ıaǵnı QR tamaqtaný akademıasy ázirlegen standarttary men dıetalyq rasıondarǵa sáıkes emes, mektep asqanalary bazasyndaǵy jalǵa alýshylardyń ıeligindegi tamaqtandyrý ata-analardyń sapa týrasynda qoıatyn talaptarymen ushtaspaıdy, úderisti basshylyq ta, ata-analar da baqylamaıdy, jergilikti búdjet sapaly ónimderdi paıdalanýǵa jetkilikti qarajat bólmeıdi. Baspasóz konferensıalaryn uıymdastyrýshylardyń aıtýynsha, durys tamaqtaný ádetteriniń qalyptasýy mundaı jaǵdaıda oryn almaıdy, rasıonaldy tamaqtaný bolmaıdy jáne bul aýrýǵa shaldyǵý kórsetkishin tek ulǵaıta túsedi.

«QR Bala quqyqtary týraly zańynda» árbir balanyń densaýlyq saqtaýǵa aıryqsha quqyǵy bar ekendigi jáne ony qalaı uıymdastyrý tártibi týraly tolyq túsindiriledi. Balanyń densaýlyǵyn qorǵaý quqyǵy salaýatty ómir saltyn nasıhattaý, balalar aýrýlarynyń aldyn alý, qolaıly ortany qurý, balanyń saý bolyp ósýi úshin qajetti sapadaǵy taǵam ónimderin óndirý men ony satýdy baqylaý negizinde júzege asady.

-Memleket durys tamaqtanýdy uıymdastyrý jáne ony tıimdi baqylaýdy qamtamasyz etý maqsatynda jergilikti búdjetterden qarajatty bólý praktıkasyn qaıtarýy durys, - dedi Qazaqstan Respýblıkasynyń Adam quqyqtary jónindegi ýákiliniń janyndaǵy Almaty jáne Almaty oblysy boıynsha Ulttyq aldyn alý mehanızmi tobynyń múshesi jáne «Ulaǵatty januıa» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti Marıanna Gýrına. - Bul jaǵdaıda memleket tipti únemdeı de alady - balalardy keıin uzaq ýaqyt emdeýge qaraǵanda, balalardy búgin durys tamaqtandyrýǵa baýlý – utymdy sheshim. Buǵan qosa, ata-analar mekteptiń qamqorshylar keńesi arqyly osy másele boıynsha belsendilik tanytýy qajet.

Tamaqtaný daǵdylary erte jastan qalyptasady. Qazaqstanda DDSU derekteri boıynsha, barlyq balalardyń tórtten biri artyq salmaqtan, al olardyń jartysy semizdikten japa shegedi. Osy balalar egde jasynda ınfeksıalyq emes aýrýlardy damytýǵa beıim, bul erte ólim qaýpin arttyrady. Dárigerlerdiń aıtýynsha, qant dıabetiniń 44% -y, júrektiń ıshemıalyq aýrýy 23%-y, isik aýrýynyń 40%-y artyq tamaqtanýdan týyndaǵan salmaq pen semizdikpen baılanysty.

-Onkologıalyq hımıoterapıanyń bir rásiminiń quny 1 mıllıon teńgege jetedi. Erte jastaǵy densaýlyq kútimine qarjyny únemdeý durys emes jáne múmkindiginshe oqýshylardyń eń kóp sanyn tolyqqandy azyq-túlikpen qamtamsyz etý mańyzdy. Bul jaǵdaıda mektepke sút jáne sút ónimderin qaıta oraltý eń ońtaıly qadam bolyp tabylady, - dedi «Aman Saýlyq» qoǵamdyq qorynyń sarapshysy Tatána Bajova.

2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» - Memlekettik densaýlyq saqtaýdy damytý baǵdarlamasyn iske asyrý sheńberinde jáne «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodeksine sáıkes Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha «Mektep oqýshylarynyń dıetasyna arnalǵan biryńǵaı standarttar» atty ádistemelik usynystar alǵa tartyldy jáne ony barlyq bilim berý uıymdarynda júzege asyrý tipti 2017 jyly oryndalýy tıis bolatyn.

- Balalar aýrýlary túrleriniń ósýi vıtamınder men mıkroelementterdiń jetispeýshiliginen týyndaıdy, sondaı-aq belsendi ósim men jetilý kezeńinde tez kóp energıa jumasaıtyndyqtan olar tez sarqylady, ıaǵnı kókónister, jemister, sút jáne laktoza jetkiliksizdigi bar balalarǵa usynýǵa bolatyn ıogýrt tárizdi qorektik zattardyń qajetti mólsherde tutynýy mańyzdy,  - dep atap ótti Qazaq taǵamtaný akademıasynyń vıse-prezıdenti Iýrıı Sınávskıı.

Degenmen, tájirıbe kórsetkendeı, mundaı azyq-túlik standarttary saqtalmaıdy jáne ony jiti qadaǵalaý jumystary júrgizilmeıdi. Joǵary sapaly taǵam máziri óte qymbat, ishi jastaǵy toptar úshin 650 teńgeden bastalyp, egde jastaǵy azamattar úshin  960 teńgeni quraıdy. Bılik tarapynan mundaı qarajatty bóli kózdelmegen.  Jergilikti búdjetterdiń esebinen tamaqtandyrýǵa aqsha bólinýi oryndy, sol jaǵdaıda ǵana  dıetalyq standarttardy oryndaý júzege asyrylatyn bolady, kez-kelgen kez kelgen monıtorıń ashyq ótedi jáne qamqorshylyq keńesiniń qatysý arqyly, sondaı-aq qoǵamdaǵy áleýmettik prosesterge beı-jaı qaramaıtyn, áleýmettik jobalardy asyrýǵa nıetti demeýshilerdi de tartý kerek – dedi baspasóz konferensıasyna qatysýshylar.

- Biz bılik pen mektepterge ártúrli baǵamen tamaqtanýǵa ıntegrasıalanǵan túrli tásilderdi usynamyz: qol jetimdi, orta jáne tolyq túski as. Bala densaýlyǵy úshin eń utymdysy – úzilis ýaqytynda sút jáne ıogýrt ónimderimen tutyndyrý. Eger mýnısıpalıtet tolyq túski asqa qarajat tappasa, onda bılik ókilderi mekteptiń qamqorshylar keńesi arqyly jurtshylyqtyń nazarynada baqylaýdy qolǵa alýy kerek. Jartylaı qarjylandyrý maqsatynda demeýshilermen áriptestikti izdestirý de jaǵdaıdy jaqsartýǵa jeteleıdi, qol qýsyryp otyrmaýymyz oryndy, – dedi Marıanna Gýrına.

Baspasóz konferensıasyn uıymdastyrýshylar sondaı-aq 2018 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap, Almaty qalasynyń mektepteriniń birinde barlyq normalar men erejeler saqtalǵan, mektep basshylyǵy, qamqorlyq keńes jáne azyq-túlik bóliminiń qoldaýymen pılottyq joba iske qosylmaq ekenin alǵa tartty.  

Barlyq mekteptiń oqýshylaryn jetkilikti túrde azyq-túlikpen qamtamasyz etý úshin demeýshiler tartylǵan. Uıymdastyrýshylar bul jobadan tek oń nátıjeni kútedi – ıaǵnı balalar densaýlyǵynyń jaqsarýy, olardyń kóterińki kóńil-kúıi men bilim kórsetkishiniń ósýi - basty maqsat. Bul bastama Qazaqstannyń basqa mektepterine de tájirıbe taratý jáne múddeli taraptarmen yntymaqtastyqqa jolynda úlgi bolmaq.