Serikbaı qajy ORAZ,

QMDB tóraǵasy, Bas múftı

Bısmılláhır-Rahmanır-Rahım!

Ár jyldaǵy aýyz bekitýdiń óz aýyrtpashylyǵy men jeńildigi bar ekeni belgili. Bıylǵy jyly musylman úmbeti mamyrajaı mamyrdyń bel ortasynan saratannyń sartap ystyǵyna deıin otyz kún oraza tutýǵa nıet etti. Qystan júdep shyqqan tórt túlik maldyń aýzy kókke ilinip, dıqanshy qaýym qara jerge tuqym seýip, sharýany yńǵaılaǵan sátte – qasıetti Ramazan aıy kirip keldi. Minekeı, Ramazan aıy týǵannan beri muqym musylman balasy kúndiz aýyz bekitip, kesh-qurym japa-tarmaǵaı meshitke aǵylyp, taraýıh oqyp, qazdaı shýlap Haq-Taǵalany ulyqtap, qulshylyq etýde. Álbette, parqyna jete bilgenge ýaqyt degen aǵystyń ishine búkken óz syr-hıkmeti bar ekeni haq. Dese de, qasıetti aıdaǵy teńdessiz ılahı taǵdyrsheshti sát – ol Qadir túni ekeni ámbege aıan. Sonymen, musylman úmbeti úshin Qadir túni nesimen qasterli? Ne sebepti qadirli?                                 

«Qadir» sóziniń anyqtamasy

Qasıetti keshtiń (ليلةُ القدر – láılátýl-qadir) ereksheligin jan-jaqty taratyp aıtatyn Quran Kárimde Qadir súresi bar. Qadir súresi bes aıattan turatyn qysqa ǵana zám súresi sanalǵanymen, onyń rýhanı salmaǵy asa zor. Máshhúr mýfassır-ǵalym Ibn Kásır óz eńbeginde «Qadir» sózine tómendegideı anyqtamalar bergen:

Birinshiden, «Qadir» sózi «úkim kesiletin tún» maǵynasyn beredi. Bul haqynda Quran Kárimde:

فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ 

«Ol keshte barlyq hıkmetti ister aıyrylady», (Duhan, 4) – dep buıyrylady. Osyǵan oraı, Qadir túninde Allanyń taǵdyrdy úkim etetin mezgili, ıaǵnı áýelgi taǵdyrdyń (láýhýl-mahfýz) pash etilýi meńzelgen.

Ekinshiden, «Qadir» sózi «abyroı, ulylyq, orasan zor» maǵynasyn beredi. Sebebi, Qadir túni – ulyq jáne asa qasıetti kesh bolyp sanalady. Bul túnniń salmaǵy myń aıdan da qaıyrly. Quran Kárimde bul týrasynda:

لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ 

«Qadir túni myń aıdan da qaıyrly», (Qadir, 2) – dep baıandalady.

Úshinshiden, «Qadir» sózi «syǵylysý, nyǵyzdalý» maǵynasyn beredi. Óıtkeni, bul túni búkil perishteler jer betine túskende jer júzi tarlyq etip, olar syımaǵandyqtan bir-birine syǵylysady. Bul jaıly Quranda:

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ

«Perishteler jáne Jábiráıil (ǵ.s.) osy túni Rabbylaryńnyń ruqsatymen barlyq is úshin túsedi», (Qadir, 3) – dep baıandalady.

Myń aıdan da qaıyrly tún

Ibn Ábý Hatm jetkizgen rıýaıatta: «Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) sahabalaryna Israıl urpaqtarynyń ishinde Aıýb, Zikirıa, Hazıkal, Nun atty tórt adamnyń Haq jolynda seksen jyl qyzmet etkenin, basqa rıýaıatta myń aı múltiksiz qulshylyq jasaǵanyn baıan etedi. Alla Elshisiniń (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) úzeńgilesteri seksen jyl Alla jolynda kúreskenin nemese qulshylyq etken Israıl urpaqtarynyń jansebil áreketin estip, oǵan tańdaı qaǵady. Osy sátte, Jebireıil perishte Haq Elshisine (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn):

لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْر

«Qadyr túni myń aıdan da qaıyrly» (Qadyr, 2-3) – degen aıatty názil etip, musylman úmbetin teńdessiz qýanyshpen súıinshileıdi.

Álbette, súıinshilengen bul ılahı qýanysh Alla Taǵalanyń musylman úmbetine degen sheksiz qamqorlyǵy men raqymdylyǵyn áıgileıdi. Sebebi, myń aıdy jyldarǵa shaǵatyn bolsaq, seksen úsh jyldan astam mezgildi qamtıdy. Bul degenimiz bir adamnyń ómirine tatıtyn ýaqyt mólsheri. Iaǵnı, Qadyr túninde Haq Taǵalaǵa ynty-shyntymen qulshylyq qylǵan pende ǵumyr boıy qulshylyq etken bolyp sanalady. Al, árbir jyl saıynǵy Qadir túnin qaperge alsaq, onda musylman balasynyń qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyrda jınaǵan saýabynan bıik taý turǵyzatynyn kózge elestetýge bolady.

                       Jer beti sálemetke tunady

Ibn Abbas jetkizgen rıýaıatta: «Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn): Qadir túni Sıdratýl-Mýntahadan barlyq perishteler, onyń ishinde Jebireıil (ǵ.s) de bar, jer betine túsedi. Olar ózderimen birge birneshe tý ustap túsedi. Týdyń bireýin meniń qabirimniń ústine, bireýin Baıt-ýl-Maqdıstiń ústine, birin Masjıd-Haramnyń ústine, bireýin Týrý Sınanyń ústine tigip, jelbiretedi. Olar sálem bermegen jer betinde múmin erkek pen múmin áıel adam qalmaıdy. İshimdik ishken, dońyz etin jegenderden tys» dep habarlaıdy. Bul týraly Alla Taǵala Quran-Kárimde:

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ

«Perishteler jáne Jebreıil (Ǵ.S.) ol keshte Rabbylarynyń ruqsaty boıynsha barlyq is úshin túsedi» (Qadir, 4) – dep buıyrylady.

Iá, Qadir túniniń qut-berekesi sheksiz. Sebebi, jer betine san myńdaǵan perishteler túsedi. Perishteler tipti jer betine syımaı, bir-birine syǵylysady. Alla Elshisiniń (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) kelesi bir hadıs-sharıfinde: «Ol túni jer betine túsken perishtelerdiń sany usaq tastardyń sanynan da kóp» (Ahmad, 10316) dep habarlaıdy.

Perishteler múminderdi aınala qorshaı Alla Taǵalanyń olarǵa degen keshirimi men meıirimin aıtyp súıinshileıdi. Bul týrasynda Alla Taǵala Quran Kárimde:

سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ

«Ol beıbitshilik keshi, tań raýandaǵanǵa deıin jalǵasady (Qadir, 5) – dep baıandaıdy.

Qasıetti túndi qulshylyqpen ótkizgen musylmanǵa perishteler salaýat aıtyp, oǵan beıbit ómir tileıdi. Tań aǵaryp atqanǵa deıin perishteler sálemeti jer betine sebezgilep, musylman úmbetiniń júregine tynyshtyq pen jan rahat ornaıdy. Saıd ıbn Mansýr keltirgen rıýaıatta: «Bul tún  – beıbitshilik túni. Qadir túninde shaıtannyń adamdarǵa jamandyq jasaýǵa qaýqary jetpeıdi. Bul túni barlyq ister belgilenip (taǵdyr jazylady), ryzyqtar aıyrylady» dep habarlanǵan.

                            Qadir túni. Ol qaı tún?

Haq Elshisiniń (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) Qadir túni týraly máshhúr hadıs sharıfterdiń biri Ábý Saıd al-Hýdrıdiń rıýaıaty edi. Bul rıýaıatta Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı deıdi: «Muhammed (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) Ramazannyń alǵashqy on kúninde ıǵtıkaf jasady. Ortańǵy on kúnde jabaǵy júnnen jasalǵan Túrik shatyrynda ıǵtıkaf jasady. Shatyrynyń esiginde sazdan jasalǵan perde bolatyn. Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) perdeni shatyrdyń bir buryshyna ysyryp qoıdy. Sosyn terezeden basyn shyǵardy. Dúıim jurt oǵan jaqyn keldi. Ol (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı dedi: «Men Qadir túnin izdep Ramazannyń alǵashqy on kúnde ıǵtıkaf jasadym. Sodan keıin ortadaǵy on kúnnen izdep, taǵy da ıǵtıkaf jasadym. Keıin maǵan perishte kelip: «Qadir túni sońǵy on kúnde» dedi. Jáne: Menimen birge ıǵtıkaf jasaǵandar qalasa sońǵy on kúnde de ıǵtıkaf jasasyn» dedi. Estigen adamdar Paıǵambarymyzben (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) birge ıǵtıkaf jasady. Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) olarǵa: «Maǵan Qadir túni taq túni kórindi» dedi.

Qadir túni týraly Ýbaı ıbn Kaǵb jetkizgen rıýaıatta: «Allaǵa sert! Ibn Masǵýd (r.a.) onyń Ramazannyń jıyrma jetinshi túninde ekenin bildi. Biraq bosap ketýlerińnen qorqyp, ony senderge bildirýdi jek kórgen bolatyn» (Buharı, Qadir: 1) deıdi.

Osy sońǵy rıýaıatty negizge alǵan ıslam ǵulamalary musylman úmbetin jyl saıyn Qadir túnin Ramazan aıynyń jıyrma jetisi túni qarsy alýǵa úndeıdi. Álbette, Ramazan aıynyń sońǵy on kúni, onyń ishinde taq kúnderi Qadir túni bolýy ábden yqtımal.

                   Qasıetti keshte atqaratyn amaldar

Islam ǵulamalary qasıetti Qadyr túnin tómendegishe atqarýdy úndeıdi:

1. Qadir túninde Alla rızashylyǵy úshin ǵıbadat jasap, namaz oqyp, quldyq sezimderimizdi arttyrýymyz kerek.
2. Quran Kárim oqyp, tyńdap, túsinýge ynta qoıyp, oǵan degen súıispenshilik baılanys ornatýǵa tıistimiz.
3. Alla Elshisine (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) salaýat aıtyp, shapaǵatynan úmittenip, onyń úmbetinen bolǵanymyzǵa shúkirshilik jasap, onyń jolyn berik ustanýymyz shart.
4. Meshitke baryp ýaǵyz-nasıhat tyńdap, júrekti kir-qoqystan shaıyp, kóńil aıdynyn ılahı nurǵa toltyrýymyz kerek.
5. Qadir túnine qatysty jetkilikti maǵlumat beretin din mamandarymen suhbat quryp, musylman úmbetiniń birligi men yntymaǵyn arttyrýǵa mán berýge tıistimiz.
6. Jabbar Haqqa táýbe men ıstıǵfar jasap, nápsimizdi esepten ótkizip, qatelik jasaýdan saqsynyp, qaıyrly isterdi jasaýǵa qumbyl bolýymyz shart.
7. Alla Taǵalany zikir etip, tafakkýr jasap, Uly Jaratýshynyń qudiretimen joqtan bar bolǵan jaratylystyń syrlaryn uǵynýǵa umtylyp, ıman hám ıhsan baılyǵyn kúsheıtýimiz qajet.

1. Dáıim duǵa jasaýymyz kerek. Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) úmbetin bul túni: «Ýa Allam! Sen keshirimdisiń, keshirýdi súıesiń, meni keshire gór» dep duǵa jasaýǵa shaqyrǵan.

1. Qadir túniniń kúndizin de beıne kesh sekildi ótkizý lázim. Osylaı bolsa, múbárak túnniń rýhymyzǵa tókken shuǵylasy sińimdi bolyp, júrekten oryn alady.
2. Qadir túni Rabbymyzdan búkil ısi bútin musylman úshin duǵa-tilek jasaýymyz kerek. Qala berdi, beıbit ǵumyr surap: «Kúlli adamzatty apattardan saqta» dep tileýimiz shart.

Túıin

Haq-Taǵalanyń bir túndik ǵıbadatty myń aıdan da qaıyrly etýi, sóz joq, Jabbar-Haqtyń musylman úmbetine degen erekshe meıirimi men rahymdylyǵy edi. Alla Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadısinde: «Kimde-kim Qadir túniniń artyqshylyǵyna nanyp, Alladan saýabyn kútip, qulshylyq qylsa, jasaǵan kúnálary ǵafý etiledi» (Buharı, Qadir, 1) deıdi. Iá, mundaı múmkindik hám mundaı myń aıdan da qaıyrly mezet musylman úmbetiniń peshenesine ǵana jazylǵan ılahı tartý. Olaı bolsa, qadirmendi aǵaıyn Qadyr túniniń múmkindiginen maqurym qalmaı, tań raýandaǵan shaqqa deıin jansebil rýhta Haqqa qulshylyq qylyp, jan-júregimizben Alashtyń qamy úshin duǵa-tilek jasaıyq. Alla-Taǵala Ramazannan Ramazanǵa aman-esen jetip, dáıim qasıetti Qadir túnin qarsy ala berýdi jazsyn! Áýmın!