İri qalalardaǵy metro, jer asty joly nemese tirshiligi qaınaǵan qan bazarlarda jol jıeginde bet-aýyzy, kıimi kirlege, qolynda uıqydaǵy nárestesi, aldynda tıyn-teben salatyn jáshigi bar qaıyrshylardy kórgen bolarsyz. Osyndaı haldegi áıel adamdy kórgen saıyn sizdiń sanańyzdaǵy adamı ıntellekt oıanyp, ózińizdiń jaǵdaıyńyzdyń oǵan qaraǵanda áldeqaıda jaqsy ekenin oılap, kómek berýge umtylasyz.

Siz bergen kómektiń ejelden kele jatqan kásiptiń damyp, jas balalardyń bolashaǵyna balta shabylýyna úles qosyp jatqanyn bilemisiz?.

***

Kún saıyn men ótetin jer asty jolynyń tas edeninde eski kıimder kıip, bet-aýyzyn tumshalaǵan, qolyndaǵy paraqta "Qaıyrymdy adam, kómek ber" degen jazýy bar, aldynda uıqy qushaǵyndaǵy balasy bar bir áıel otyratyn. Keıde qaltamda anaý-mynaýdan artylyp qalǵan baqyrlardy tastap ketemin. Keıde kóz salýǵa musham bolmaı óte shyǵamyn. Keıin keıbir maqalalardy, zertteýlerdi oqyp, áldebir baıshykeshtiń qaıyrshynyń beıshara keıpin satyp, meniń aqshama han saraıyndaı záýlim úıine kirpish satyp alǵanyn qalamaǵandyqtan, ol daǵdymdy doǵardym.

Bizdiń halyq – janashyr, obal-saýap, shúkir-táýbe degen nárselerdiń jetegindegi halyq. Eger bireý qıyla surasa, astyndaǵy atyn túsip beretin qazaq emespiz be. Sol janashyrlyqty qaıyrshylardyń "bosstary" óz paıdasyna keremet paıdalanady. "Jetim kórseń jebeı júr" degen qaǵıdanyń qurbanymyz biz. Ras, qoldan kómek jasaý kelip tursa, qandasyń, baýyryń, tipti, adamzattyń qaı násili, qaı ulty bolsa da, kómektesý – adamı paryz. Biraq, keıde sol paryzdy ótedim dep oılasańyz, sizdiń kóńilshektigińizdi keregine jaratyp, aýyzynan aq maı úzilmeı otyrǵandardyń bar ekenin bilgende qaıran qalasyz. Ózge amalyńyz joq. Qalaı?

Men jer asty jolymen aptasyna bes kún boıy ótemin. Demalys kúnderi tús áletinde dúkenge baratyn jolym da osy jerden ótedi. Aptasyna jeti kún, aı boıy men álgi áıeldi kórip júrdim. Tapjylmaıdy. Keshikpeıdi. As ishpeıdi, sý ishpeıdi. Eń qyzyǵy – qolyndaǵy shaqalaq únemi uıqydan kóz ashpaıdy.

Tús kezi. Sanamdy sansyratyp jibergen sansyz suraqtarǵa jaýap alý úshin men álgi qaıyrshy áıeldi ańdýǵa kóshtim. Keýdemdi qushtarlyq kernep barady. Kishkentaı qorapqa qalyń júrginshiniń tastap jatqan teńgesiniń syńǵyryn estip, alysyraq baryp turdym.

Taǵy bir meni tań qaldyrǵan dúnıe – qorapta jıylǵan tıyndardy áıeldiń jan qaltasyna baıqatpaı salyp otyrýy. Qorapta tek birli-jarym qara baqyrlar qalady. Psıhologıalyq shabýyl! Adam nan alyp jeýge jetpeıtin qaıyrshynyń «nesibesine» qarap, ári qaraı ótip ketýge shydamaıdy.

Mine, osylaısha táýliktiń jartysynan astam ýaqytyn "qyzmette" ótkizetin áıel jıǵan-tergenin tartynyp, qala shetindegi tynyshtaý meken-jaıda ornalasqan aýqattylar aýdanyna tartyp ketedi.

Kúni men túni bir-birine uqsamaıtyn qaıyrshy áıeldiń jumystan tys ýaqytta dúnıelik lázzatqa bólenip júrgenin eshkim kórmek emes. "Berekeli" bıznesterin jan adamǵa kórsetýge qushtar emes bul toptyń músheleri.

Desek te, el arasyndaǵy qaýesetterdiń barlyǵyna qulaq salsaq, olardyń ıeleri men qorǵaýshylary asa baı adamdar degendi aıtady. Qup! Bolsyn-aq!

Meni alańdatqan bir jaǵdaı – qaıyrshy qolyndaǵy kishkentaı nárestelerdiń árdaıym uıyqtap jatýy. 1 jasar nemese 2-3 jasar balalar kúnine ári ketse úsh-tórt saǵat uıyqtaıdy delik. Onyń úzinde qatarynan úsh-tórt saǵat emes. Al qaıyrshy qolyndaǵy nárestelerdiń ereksheligi nede?

Zertteý jasaı bastadym. Aldymen kún saıyn ýaqyt bólip birshama baqylap júrdim. Keıin olardyń naǵyz beıshara emes ekenine kóz jetkizgen soń batyl qadam jasaýǵa bel býdym.

Jaı ǵana júztanys áıeldiń janyna baryp:

- Myna balańyz nelikten uıyqtaı beredi, aıtyńyzshy? – dedim. Qaıyrshy estimegendeı syńaı tanytty. Báribir qoımadym. Sol kezde álgi áıel salbyraǵan basyn dereý kóterip aldy da, kózime týra qarady. Sumdyq-aı! Qaıyrshynyń kózi sekildi ótkir janardy osy kúnge deıingi ǵumyrymda jolyqtyrmappyn.

- (Oryssha balaǵat sóz), - dedi. Til qatyp amandasqany da, bergen jaýaby da sol boldy. Qaıyrshydan boqtyq estımin degen oıym bolsaıshy. Ashýymdy aýyzdyqtamaı turyp:

- Nege ol uıyqtaı beredi? – dedim daýys kóterińkirep. Ol bylq etpedi. Osy kezde ıyǵyma bireý qolyn qoıyp:

- Sen, baýyrym, nege oǵan qadalyp qaldyń? Beısharanyń kórgen azaby az ba edi? – dedi de, qaltasynan aqsha shyǵaryp, bes júzdiktiń bireýin qorapqa tastady. El aǵasy jasyna kelip qalǵan er adam eken. Syrt poshymy jaqyn mańdaǵy zaýytta jumys jasaıtynyn ańǵartady.

Bálkim, keshke úıine barǵan soń qorǵansyz baıǵusty urda-jyq bireýden qalaı qutqaryp qalǵanyn jyr qylyp aıtyp berer. Meıli!

Qaıyrshynyń ózinen óndirip eshteńe estı almaıtynymdy bilgennen keıin basqasha áreket ete bastadym. Bazarda jumys jasaıtyn bir aǵamnyń úıine tarttym. Jeksenbide jeńgeniń etin jep qaıtý – negizgi isimizdiń túri.

Keshki as ústinde kórgen-bilgenderimdi áńgime etip aıtyp otyrǵanmyn. Aǵam qarqyldaı kúlip:

- Zertteýińniń túrin, - dedi. Men ań-tańmyn. – Men qazir saǵan materıal taýyp bereıin, jornalshym, - degen aǵam telefonyna shuqshıdy. Uıalysyn qulaǵyna tosqan kúıi syrtqa bettegen aǵamnyń sońynan ermedim. Ońasha surap alsyn. Bilgenin jasyra qoımas. Syǵan tanysymen tildespekke ketken aǵa kóp aınalmady. Júzi kúreńitip ketipti. Kele-sala:

- Balanyń nege uıyqtaı beretinin bilesiń be? Sumdyq-aı! – dedi ózinen-ózi kúıinip.

- Bile almadym. Aıtasyz ba? – dep qarsy suraq qoıdym.

- Balaǵa túrli jolmen narkotık, araq, geroın berip uıyqtatady eken.

- Mássaǵan, bezgeldek!

- Ol balalardy qaıdan alatynyn bilesiń be? Men bas shaıqadym.

- Alqashtardyń otbasynan jalǵa alady eken. Ol tabylmasa, kez-kelgen balany urlap ákete beredi eken.

Men estigen aqparattan áli es jıa almaı otyrmyn. Sonda saýap jınaýdy múdde tutqan myńdaǵan, mıllıondaǵan adamdar bireýdiń baılyǵyn eselegennen bólek, balalardyń osylaısha qorlanýyna sebepker bolyp otyr ma?

Muqtajbyn dep qol jaıǵannyń betin qaıtarý – qazaqqa jat is. Qaıyrdy da qınalǵan adam suraıdy deıdi, qalyptasqan támsilge súıensek. Endi men qaıyr-sadaqanytek meshittegi arnaıy jáshikke ǵana salýǵa sheshim qabyldadym.

Balalar bolashaǵyna balta shabýǵa atsalysýdan qorqamyn, óıtkeni!

Pıshýshaıa mashına Telegram kanalynan alynǵan (avtory belgisiz)

Usynǵan: Ádilet Mádenıet