Ýınston Cherchılldiń mynadaı tamasha sózi bar:

«Bolashaqqa tike qaraý kerek. Keshe teńiz kapıtany turatyn minberge kóterilip, korabl tumsyǵy taýdaı jal-jal tolqyndardy qalaı jarǵanyn kórdim.

Eriksiz suraq týdy: «Aıdyndaǵy jalǵyz keme búıirin soqqylap jatqan esepsiz tolqynǵa qalaı boı bermeıdi?»

Jaýap óte ońaı.

Óıtkeni, onda – maqsat bar, al tolqyndy jel qýyp júr – sol sebepti yǵysýǵa májbúr.

Eger biz aldymyzǵa AIQYN MAQSAT qoıa bilsek, dittegen bıigimizdi baǵyndyrmaı tynbaımyz».

JALPY «ADAM BAQYTY» DEGEN NE?

Ǵalymdardyń aıtýynsha, BES-AQ NÁRSEDEN turady eken:

• BOLASHAQQA DEGEN SENİM;
• SAPALY BİLİM;
• SALAÝATTY ÓMİR SALTY;
• RÝHANI BAILYQ;
• TAZA SÝ.

ULY MAQSAT JOLYNDA QOL JETKENGE ǴANA QÝANYP, ALǴA QADAM BASÝDY OILAMAǴAN – TOQYRAIDY, AL İLGERİ OZǴANYN İZDENİSKE ULASTYRYP OTYRǴAN – BIİKTERDİ BAǴYNDYRADY.

Indýstrıaldyq jaǵynan joǵary qarqynmen damyǵan elderde HH ǵasyrdyń aıaǵyna qaraı jappaı ıntellektýaldy resýrsqa, sonyń ishinde BİLİMGE ARQA SÚIEGEN SALALAR men ǵylymı, aqparattyq tehnologıalarǵa kóbirek ıek artqan EKONOMIKANYŃ BURYN-SOŃDY BOLMAǴAN JAŃA TÚRİ paıda boldy.

1997 jyly AQSH-ta «AKADEMIALYQ KAPITALIZM» degen ataýmen Sheıl Sloter men Larrı Leslıdiń kitaby jaryq kórdi.  

Bul termındi ǵylymı aınalymǵa alǵash Edvar Heket engizgen eken.

Dúnıe júzi jetekshi ýnıversıtetteriniń qyzmetin KOMMERSIALIZASIALAÝ kóptegen elderdiń EKONOMIKALYQ DAMÝYN JEDELDETTİ dep aıtýǵa tolyq negiz bar.

Joǵary oqý oryndaryn BIZNESKE AINALDYRÝDYŃ ózektiligin bilim berý salasyndaǵy tutynýshylyq qajettiliktiń ózgerýimen túsindirýge bolady.

Birinshi kezekte, kún tártibine joǵary bilimdi el ekonomıkasynyń tolyqqandy salasyna aınaldyrýdy shyǵaryp, sol arqyly qoǵamnyń aýqatty da tabysty músheleriniń qataryn kóbeıtýdi  kózdeıdi.  

Sóz joq, buǵan qol jetkizgender qatary kóp ekeni daýsyz.

Álemdegi eń qýatty Garvard ýnıversıtetin alsaq, NACUBO zertteýlerinde jarıalanǵan málimet boıynsha, onyń qory 32,3 mıllıard dollar quraıdy.

Ekinshi orynda AQSH-tyń ataqty Iel ýnıversıteti (20,7 mıllıard dollar).

SHETEL TÁJİRIBESİNE kóz júgirtsek, osyndaı dárejege qol jetkizip otyrǵan álemdegi aldyńǵy qatardaǵy oqý oryndarynyń bári túgelge jýyq shet aımaqtarda, sonymen qatar kishigirim qalalarda ornalasqan.

Mysaly, jańa biz aıtyp ótken Iel ýnıversıteti halqynyń sany shamamen 130 myń adamdy quraıtyn Nú-Heven qalasynda ornalasqan.

Bul bilim ordasy, jahandyq reıtıń boıynsha, alǵashqy bestiktiń quramynda. Stýdent sany – 13 myńnan astam.

Kembrıdj qalashyǵyndaǵy álemge áıgili Massachýsets tehnologıalyq ýnıversıtetinde 11 myń stýdent bilim alady.

Joǵaryda jer sharyndaǵy eń qýatty joǵary oqý orny dep kórsetilgen Garvard ýnıversıteti osy Kembrıdjde ornalasqan.

Prınston ýnıversıteti – Prınston qalasynda.

Negizinde AQSH-ta 4,5 myń joǵary oqý orny bolsa, onyń 39-y ǵana Vashıngtonda, 94-i Nú-Iorkte ornalasqan.

Jalpy alǵanda, AQSH JOǴARY BİLİM ORDALARYNYŃ 3%, BÚKİL AMERIKA STÝDENTTERİNİŃ 3,7% – VASHINGTON MEN NÚ-IORKTE.  

Ulybrıtanıanyń álem moıyndaǵan Oksford, Kembrıdj, Manchester, Glazgo ýnıversıtetteri eldiń qashyq buryshynda, kishigirim graftyqtarda ornalasqan.

Tumandy Albıon jerindegi 164 joǵary bilim oshaǵynda 2,3 mln. stýdent oqysa, jastyq shaǵyn Londonda ótkizý eldegi barsha stýdent qaýymynyń 20%-na, ıaǵnı 500 myń jasqa buıyrǵan.

Japonıada da alys aımaqtar aıqyn basymdyqty paıdalanady.

Sońǵy sanaq boıynsha, 343 myń adam turyp jatqan Japonıanyń Sınýzúký qalasynda ornalasqan Vakeda ýnıversıtetinde 50 myń stýdent bilim alyp jatyr.

Aıta keteıik, bul «Alma-mater» – álem moıyndaǵan jazýshy Harýkı Mýrakamı, Sony korporasıasy quryltaıshylarynyń biri Masarý Ibýka sıaqty tulǵalardy túletip ushyrǵan bilim oshaǵy.

Álemdegi alǵashqy gýmanoıd robot osy bilim ordasynyń zerthanasynda jasalǵan kórinedi.

Kerisinshe, 14 mıllıonǵa jýyq turǵyny bar Tokıodaǵy Keıo ýnıversıtetinde 33 myń stýdent oqıdy.

Ońtústik Koreıanyń 23 000 stýdent bilim alyp otyrǵan ataǵy jer jarǵan ǵylymı-tehnıkalyq ınstıtýty Tedjon qalashyǵynda ornalasqan (bul qalany osy oqý orny arqyly izdep tabýǵa bolatyn shyǵar), bul jerde budan basqa 115 myń stýdent oqıtyn 20 ýnıversıtet bar.

El boıynsha 380 joǵary oqý oryndarynda 2,5 mln. stýdent oqıdy.

Munyń syrtynda dúnıe júziniń irgeli ýnıversıtteriniń fılıaldaryn ashý arqyly óz ekonomıkasyn odan ári damytyp otyrǵan elder barshylyq. Bul jóninen álemdegi alǵashqy bestik Sıngapýr (12), Malaızıa (12) men Katar (11) enshisinde.

Taıaý Shyǵysta jıi-jıi soǵys órti tutanyp jatqanyna qaramastan Birikken Arab Ámirligi osy maqsatqa bólinetin qarjy kólemin jyl sanap ulǵaıta túsýde. Abý-Dabı ámirliginiń úkimeti Nú-Iork ýnıversıtetine fılıal ǵımaratyn turǵyzý úshin óz tarapynan 50 mln. dollar usynǵan.

Bir qaraǵanda munaıynyń ózi asyrap otyrǵan el bolashaqqa osyndaı ınvestısıa jumsap otyr.

Malaızıa óz jerinde Ulybrıtanıa, Amerıka Qurama Shtattary, Avstralıa joǵary oqý oryndarynyń bólimshelik qurylymdaryn quryp, solarmen tyǵyz baılanys ustaý nátıjesinde jyl saıyn 50 myń sheteldik jasty oqytýǵa qol jetkizdi.

Bul elden alǵan dıplom, oqý jyldarynda jumsalǵan qarjynyń azdyǵymen qosa, álemniń barlyq elderinde moıyndalady jáne tulǵalyq ta, mansaptyq jaǵynan da ósý jolynda senimdi kepil bola alady.

Malaızıa Nottıngem Ýnıversıteti kelesi jyly jıyrma jasqa tolady. Dıplomynyń bedeli negizgi ýnıversıtet bitirýshilermen teń dárejede. Bir ǵana ózgeris bolsa, ol – oqý qunynyń arzandyǵy. Stýdent Ulybrıtanıaǵa baryp oqýyn jalǵastyrý quqyǵyn kez kelgen ýaqytta paıdalana alady.

Osyǵan deıingi jazǵandarymyzda Uly Daladaǵy BİLİMGE QUSHTARLYQ tarıhyn negizgi taqyrybymyzǵa arqaý etip keldik.

Birden aıtý kerek, biz búgin jas urpaqqa sapaly bilim, sanaly tárbıe berip kele jatqan elimizdegi joǵary bilim salasynyń jumysyn talqylaýdy emes, qaıta álemdik úlgide JOǴARY OQÝ ORYNDARYNYŃ ÓŃİRLERDİŃ EKONOMIKASYN ÓRLETÝDEGİ YQPALY týraly aıtýdy maqsat tutyp otyrmyz.  

Sol sebepti oqyrman nazaryn oıǵa alǵan maqsatymyzǵa buryp, ishki jaǵdaıǵa oralaıyq:

AL, BİR ǴANA ALMATY QALASY – 41 JOO, 144 000 STÝDENT.

Kesteden kórinip turǵanyndaı, eldegi joǵary oqý oryndary dúnıejúzi tájirıbesindegideı alys aımaqtarda emes, kerisinshe, eki iri ortalyqta ǵana shoǵyrlanǵan.

BİLGENDERDİŃ SÓZİNE

MAHABBATPEN ERSEŃİZ, – dep úıretedi kemeńger Abaı.

Álemdik bilim muhıtynda kósh bastap kele jatqan elder sıaqty BİZDEGİ JOǴARY BİLİM BERÝ ORYNDARYNYŃ ORNALASÝYN QALAI RETTEÝGE BOLADY degen suraq týyndaıdy.

QÝATTY ÓŃİR – QÝATTY QAZAQSTAN.

Bul aksıoma.

Óńirlerdegi joǵary oqý oryndarynyń belgili bir EKONOMIKALYQ BAǴYTTA kóshbasshy bolǵanyn qalar edik.

Solaı bolsa, AIMAQTARDYŃ ÁLEÝMETTİK-EKONOMIKALYQ DAMÝY men KADRLYQ ÁLEÝETİN nyǵaıtýda sheshýshi ról atqaryp, MYQTY TİREK  bola alady.

Oqýdyń mynadaı tolyq sıklin qurý múmkindigi týady: KOLEJ – JOO – ÓŃİRGE JUMYSQA ORNALASTYRÝ. 

Máselen, elimizdiń soltústik oblystary barlyq ýaqytta agrarlyq aımaq bolyp esepteledi.

Ortalyq Qazaqstan metalýrgıa, aýyr ónerkásip pen ındýstrıa salasy kadrlaryn daıyndap shyǵara alady.

Qazaqstan Magnıtkasynyń búgingi tańda kadr tapshylyǵyn qatty sezinip otyrǵany jasyryn emes.

GRANTTARDY AIMAQTARǴA BÓLÝDİŃ TIİMDİLİGİ nede:

1. İshki kóshi-qon joǵary qarqynmen damıdy;
2. Ekonomıkalyq belsendilik artady;
3. Óńirlerdegi talantty jastarǵa keńinen jol ashylady.

Aımaqtarda BİLİM SEGMENTİNE arqa súıeý – EKONOMIKALYQ JÁNE ÁLEÝMETTİK SAIASATTY TABYSTY JÚRGİZÝDİŃ BASTY KEPİLİ. 

Birer mysal. Kalıfornıa shtatynda ornalasqan Sılıkon ańǵary Amerıkadaǵy úsh iri tehnologıalyq ortalyqtyń biri bolyp tabylady. Bul jerde Forbes tizimine engen álemniń 80 mıllıarderi ómir súrip jatyr.

Osyndaǵy Stendford ýnıversıteti – naǵyz zıatkerlik ıadro.

Munda jyl saıyn 7 000 stýdent pen 8 000 magıstrant bilim alady.

TQS Best Student reıtıńi boıynsha, AQSH-tyń «stýdentter qalashyǵy» bolyp sanalatyn Boston qalasy men onyń mańaıynda ómir súrý deńgeıi jóninen eń joǵary kórsetkishterge ıe.

Ómir súrý sapasy joǵary, ári kásipkerlikpen aınalysýǵa óte qolaıly bolyp sanalady.

Tap osyndaı jaǵdaıdy Ulybrıtanıa joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri basynan keship otyr.

Bir ǵana Oksford ýnıversıtetiniń jyl saıynǵy tabysy 5 mlrd. dollardy quraıdy. Bul irgeli bilim uıasynyń kúndelikti qyzmetin qamtamasyz etýge qalanyń barlyq kásiporyndary jumyldyrylǵan.

Manchester ýnıversıteti óziniń bilim strategıasynyń arqasynda álemniń 66 elinde oqý baǵdarlamasyn júrgizý arqyly óz búdjetine jyl saıyn 1,4 mlrd. dollar kiris ákeledi.  

MUNDAI BOLMAQ QAIDA DEP

AITPA ǴYLYM SÚISEŃİZ.

                                                        Abaı.

Joǵaryda biz tilge tıek qylǵan shetel memleketteriniń qol jetkizgen jetistikterin ıgerýge ábden bolady.

OǴAN ALǴYSHART PEN QOLAILY JAǴDAI JETKİLİKTİ.

Qoldaǵy  málimet, kerisinshe, bilim izdep syrtqa sapar shegetinderdiń sany azaımaı otyrǵanyn kórsetedi.

Sóz sońynda, joǵary bilim berý oryndaryn ÁR AIMAQTYŃ EKONOMIKALYQ DAMÝ QAJETTİLİGİNE ORAI baǵyttap otyrý kerektigin aıtqymyz keledi.

Dana Abaı aıtpaqshy, «QUDAIDAN QORYQ, PENDEDEN UIaL, BALAŃ BALA BOLSYN DESEŃ – OQYT!

...ALDAÝ QOSPAI, ADAL EŃBEGİN SATQAN QOLÓNERLİ – QAZAQTYŃ ÁÝLIESİ SOL».   

Joǵary oqý oryndary arqyly ÓŃİRLERDİŃ EKONOMIKASYN DAMYTÝMEN QOSA, elimizdi EÝRAZIA KEŃİSTİGİNDEGİ JOǴARY BİLİM ORTALYǴYNA aınaldyrý múmkindigi bar.

Arystanbek MUHAMEDIULY