Psıhologıany shoýǵa balap, trenıń pen koýchtyń qarasy kún artyp kóbeıýde. Osy taqyrypta suraqtardyń jaýabyn Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi psıholog, akademık E.A. Bóketov atyndaǵy QarMÝ doktoranty  Saltanat Keńesbekovadan suraǵan bolatyn.

–  Saltanat hanym, Almatyǵa qosh keldińiz!

"Ár júrektiń kilti bar, tappaı júrgen ózimiz" degen edińiz kezdesý barysynda.  Suhbatymyzdyń álqısasyn osydan bastasaq...

– Psıhologıa ǵylymy san alýan zańdylyqtar negizinde jantanýdyń kóptegen ádistemelerin usynýda. Sonyń biri – beısanadan málimet alý. Bul  Z. Freıdtiń eńbekterinde jaqsy kórinis tapqan. Qarapaıym tilmen aıtqanda adamnyń qylyǵy, sózi, unatqan túsi, ishken asy, súıikti isi jáne sol sıaqty dara erekshelikteri onyń beısanasyndaǵy oıdan aqparat berip turady. Al, adam óziniń shyndyǵymen betpe bet kelip qalýdan úreılengen jaǵdaıda sanaly túrde ózi týraly oıdy burmalap, ózin-ózi aldap, orta jastaǵy daǵdarysqa deıin júre beredi. Adam aǵzasy men jany ózara kelisimge kelmegen jaǵdaıda "agresıa", "stress", "depressıa", "konflıkt", "aýrý" uǵymdarymen dos bolady.

Meniń ár júrektiń kilti bar, tappaı júrgen ózimiz  dep aıtýym  – júrek kózin ashyp, sezimniń de oımen qatar saltanat qurýyna jaǵdaı jasaý kerek degen oıym edi.

– Psıhologtar sońǵy kezderi adamnyń oıyn skanerleıtin "Neırosıt" apparatyn aıtyp júr. Bizdiń qoǵamǵa apparattyń paıdasy bar ma?

– Qazir ǵylym men tehnıka kún saıyn qarqyndy damyp jatyr. Sonyń ishinde psıhologıa ǵylymynyń da jańalyqtary az emes. Polıgraf, ótirik detektory, neırosıt sıaqty adamnyń psıhofızıologıalyq jaǵdaıyn zertteýge kómektesetin tehnıkalyq quraldar bar. Bul psıhologtar men psıhoterapevterdiń psıhodıagnostıkalyq jumysyn jeńiltetý úshin qajet. Osyndaı tehnıkalyq quraldardan basqa, adam janyn tanýǵa, saýyqtyrýǵa, damytýǵa jaǵdaı jasaıtyn  túrli elektrondy baǵdarlamalar bar.

Bulardyń barlyǵy psıhofızıologıa zańdylyqtary negizinde qurylǵan. Sondyqtan, paıdasy bar dep oılaımyn. Biraq, osy apparattardyń málimetteri shyndyqqa janaspaı jatatyn kezderi bolady. Adam jany – tylsymǵa toly kúrdeli proses. Ony tek mıdyń, júıke júıe qyzmetiniń kórinisi dep qana qarastyrýǵa bolmaıdy. Onda adam zattanyp ketip, fızıologıa ǵylymynyń zertteý obektisine ǵana aınalady.

Pıholog mamandar adam janymen jumys jasaǵanda jaratylystaný, gýmanıtarlyq ǵylym zańdylyqtaryn, ulttyq, jas, jynystyq erekshelikterdi esepke alyp jumys jasaıdy. Al mundaı kúrdeli mindetti jaýapkershilikpen atqaratyn apparat álemde áli joq dep oılaımyn.

– Er men áıeldiń psıhologıalyq ereksheligi óte úlken. Mı qyzmeti de ártúrli bolady. Osy sebepten jastar jıi ajyrasa ma?

– Álbette. Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, adam óziniń dara erekshelikterin, qajettilikterin tanýǵa umtylmasa janýar ınstınktpen ómir súredi. Erkek pen áıeldiń psıhıkasy bir-birine múldem uqsamaıdy. Týǵanynan bastap fızıologıalyq, psıhologıalyq damýy alma kezek júrip otyrady. Máselen, 7 jasqa deıin er bala fızıologıalyq jaǵynan erte jetiletin bolsa, qyz balanyń psıhologıalyq jaǵynan erte eseıedi. Osylaı ómiriniń sońyna deıin ekeýiniń damýy qarama-qarsy sıpatta bolyp otyrady.

Qurdas erli-zaıyptylardyń til tabysa almaýy osyǵan baılanysty. Oǵan qosa mı qyzmeti de erekshe bolady. Er adamdardyń oılaý júıesinde realızm, logıka basym. Al, názik jandylarda shyǵarmashylyq oılaý, qıal basym. Áıelderdiń oıy mıdyń eki bóligine alma kezek júginip otyrady. Realızm, qıal, logıka, sheshim degen sıaqty. Er adamdar bir oılanǵanda mıdyń bir bóliginiń qyzmetin ǵana paıdalanady. Osy erekshelikti eskermegendikten kelisimge kelý qıyndaı beredi.

– Qazirgi ýaqytta ekiniń biri trenıń pen koých ótkizý úrdisin bastady. Kásibı maman emes, kez-kelgen adamnyń psıhologıa taqyrybynda semınar ótkizý qanshalyqty qaýipti me ?

– Trenıń pen koýchtardyń kóbisin ótkizip júrgender, kásibı psıhologıa ókilderi emes ekenderin eskereıik. Aıtatyndary turmystyq psıhologıa tóńiregindegi oı, pikirler. Men birazynyń jumysyn baqylap kórdim. Jaman nárse aıtyp júrgen joq. Jaqsy oılaıyq, ózimizden bastaıyq, salaýatty ómir saltyn saqtaıyq,degenniń nesi jaman?!

 Psıhologtar arasynda: "Psıhologıaǵa baqytsyzyq alyp keledi", – degen qaǵytpa sóz bar. Osyǵan baılanysty 2 nárseni eskerýimiz kerek:

1) Trenıń ótkizýshi óz baqytsyzdyǵyn jeńdi me, áli kúresýde me? Jeńse sizdi jeńiske jeteleıdi.  Al baqytyn tappasa, birge adasasyzdar. Týra jol tapqansha qansha ýaqyt, kapıtal ketedi.

2) Psıhologıa – ǵylym. Onda dinı uǵym, shoý joq. Zańdylyq bar.  Qudaı, din degen sózderdi aıta bastasa nemese túrli-tústi kıim kıip, júıeli, júıesiz sóz aıtyp  esti shyǵara bastasa, onda siz psıhologtardan emes, "psıhtardan" tálim alyp júrsiz.

Osyndaıda ara-jigin ashyp beretin áleýmettanýshylar da únsiz qalmaýlary tıis. Olardyń túpki nıetin zerttep, kimdermen, qalaı baılanys jasap júrgenderin baqylap kórý kerek. Sebebi, halyq degen bala sıaqty, qyzyl-jasyldyń sońynan tez erip ketedi. Psıhologıadan habary bar shoýmenderge halyqtyń basynan sıpap, qaltasyn qaǵyp alý túk emes.

"Kásibı mamandar nege solaı alańǵa shyǵyp, adam jınamaıdy?" – dep oılanyp kórdińizder me? Sebebi, kásibı maman psıholog úshin adamdar bir-birine múlde uqsamaıtyn psıhıka ıesi, klıentterdiń jasy, jynysy, minezi, temperament tıpteri, ómir tájirıbesi, jeke bas máselesi túrli, túrli bolatynyn bile turyp, bir qazanǵa salyp, qaınata almaıdy. 

Psıhologıa – motıvasıa ǵana emes, bul – ǵylym!

– Sizden psıhologıalyq keńes alatyn adamdardy qandaı suraq mazalaıdy?

– Maǵan keletin adamdardy negizgi problemasy – úreı, kompleks. Tipti, óziniń durys áreketin joqqa shyǵarady. Meniki durys dep aıtýdan qorqady. 

– "Motıvasıa", "Vızýalızasıa", "Affermasıa" dep ıllúzıalyq ómirdi qoldan jasap alǵan joqpyz ba?

– "Motıvasıa", "Vızýalızasıa", "Affermasıa" uǵymdary psıhologıanyń jan saýyqtyratyn, tulǵany damytatyn ádis-tásilderi.

Adam táni aýyrǵanda dárigerge barady. Dáriger jazyp bergen "Dári -dármekterdi neden jasalǵan?" – dep suramastan satyp alyp, ishedi jáne jazylatynyna senedi. Medısına ǵylymynyń jetistikteri ekenin biledi. Dál sol sekildi psıhologıa ǵylymy da adam janyn saýyqtyrýda túrli ádis-tásilderdi negizdep, praktıkada qoldanady. Sondyqtan, nege olaı, nege bulaı degen suraqtarmen ýaqyt joǵaltqansha, psıholog aıtqan tapsyrmalardy oryndap, nátıjesin kórgen durys.

Al ıllúzıalyq ómir – adam beısanalyq turǵyda senbeı, ózine psıhologıalyq qysym kórsetkende paıda bolady. Joǵaryda aıtqan ózine qajet emes trenıń, semınarlarda júre berse, oı armanynan adasyp, ózin joǵaltady.

– Baqytty otbasynyń formýlasy?

-– Sımpatıa+Empatıa-Ambısıa=GARMONIA

Suhbattasqan: Aqtolqyn Tajıkova