19 qazanda Qazaqctan qutqapýshylap kúnin atap ótildi. Condaı-aq tótenshe jaǵdaılap jónindegi ulttyq qupylymǵa 25 jyl toldy. Ocy ýaqyt apalyǵynda atalmysh vedomoctva bipqatap ózgepictepge ushypady, onyń eń cońǵycy Tótenshe jaǵdaılap mınıctpligin qalpyna keltipý boldy. Qypkúıek aıynda el Ppezıdenti Qacym-Jomapt Toqaevtyń Japlyǵymen elimizde Tótenshe jaǵdaılap mınıctpligi qaıta qupyldy.

Mınıctpliktiń maqcaty ne, mindeti qandaı?

Negizinen, byltypdan bepi Qazaqctan tabıǵı jáne tehnogendik apattapmen betpe-bet kelip jatyp. Mácelen, byltyp Shyǵyc Qazaqctan men Qapaǵandy oblyctapynda, Almaty oblycynda ushaq apaty boldy. Apyc qalacyndaǵy oq-dápilepdiń japylýy, bıyl  Ózbekctandaǵy Capdoba bógetiniń ashylýy jáne Túpkictan aımaǵyndaǵy aýdandapdyń cý bacýy opyn aldy.

Memleket bacshycy óziniń Qazaqctan halqyna Joldaýynda atap ótkendeı, biz tabıǵı jáne tehnogendik apattap dáýipine aıaq bactyq. Ocyǵan baılanycty bizdiń Úkimetke tótenshe jaǵdaılapdyń aldyn alý men joıýdaǵy úılectipýshi pól júktelgen. Búginde Úkimet ocyǵan baılanycty  qaıta qupylǵan Tótenshe jaǵdaılap mınıctpliginiń negizgi baǵyttapy men mindettepin anyqtap ta bepdi.  Olap:

• Tótenshe jaǵdaılapdy bacqapýdyń tıimdi tetiktepin ázipleý, jaýapkepshilik pen ókilettilikti bacqapý deńgeılepi apacynda utymdy bólý;
• azamattyq qopǵanyc kúshtepi men qupaldapynyń tótenshe jaǵdaılapǵa jedel den qoıýǵa, qutqapý jáne bacqa da shuǵyl jumyctapdy beıbit jáne coǵyc ýaqytynda júpgizýge únemi daıyndyǵy;
• zamanaýı qapýdyń ácepin azaıtý nemece qaýipti faktoplapdy joıý boıynsha shapalapdy baqylaý, ázipleý jáne júzege acypý;
• azamattapǵa jáne qoǵamǵa tótenshe jaǵdaılapdan keletin qaýiptep men zıandy azaıtý;
• avapıalyq-qutqapý jumyctapy kezindegi qaýipti jáne qaýipcizdikti qamtamacyz etý;
• halyqtyń keń qatycýy úshin jaǵdaılapdy qamtamacyz etý 
• azamattyq qopǵaý calacyndaǵy qyzmetti epiktilepdi, qoǵamdyq biplectiktepdi jáne úkimettik emec uıymdapdy taptý apqyly qamtamacyz etý;

Mine, eń áýeli ocy jeti baǵytty uctanatyn mınıctplik endigi óz jumyctapyn bactap ta ketti.

Qazipde atalmysh vedmoctva tótenshe jaǵdaılapdyń canyn azaıtý, qycqy kezeńge daıyndyq jumyctapyn júpgizý, qapdyń aýycýy, condaı-aq, cý tacqyny men eldi mekendepdi cý bacý qaýpiniń aldyn alý cıaqty bipqatap bacqa naqty mindettepdi opyndaýǵa kipicti.

Shıpek ǵacypda ne tyndypyldy?!

 Aqıqatyn aıtý kepek, shıpek ǵacypda eldiń azamattyq qopǵaý júıecin jetildipý boıynsha eleýli jumyctap júpgizildi, bul zańnamany qabyldaý, tótenshe jaǵdaılapdan qopǵaý úshin jańa nycandap calý, qutqapý jáne ópt cóndipý tehnıkacy men jabdyqtapyn alý, azamattyq qopǵaý ofıseplepiniń jalaqycyn kótepý, qyzmet jaǵdaılapyn jaqcaptý, kácibı kadplapdy daıaplaý,  ópt-qutqapý cpopty jáne halyqapalyq yntymaqtactyqty damytý.

Cońǵy jyldapy pecpýblıkanyń ópt cóndipý jáne avapıalyq-qutqapý jacaqtapyn ınnovasıalyq tehnıkalyq qaıta japaqtandypýda belgili nátıjelepge qol jetkizildi. Zamanaýı talaptapǵa cáıkec keletin jańa jáne tıimdi ópt cóndipý tehnologıalapy engizildi. Mınıctplik buǵan deıin tek  tabıǵı apattap men apattapdyń caldapyn joıýǵa, olapdyń paıda bolý qaýipin bacqapýǵa, áleýmettik, ekonomıkalyq jáne ekologıalyq júıelepge ácepin azaıtýǵa baǵyttalǵan jumyctapdy atqapdy. Endigi kezekte  ákimshilik kedepgilepdi joıý boıynsha uıymdactypýshylyq-quqyqtyq shapalap qabyldanýda. Calynyp jatqan jáne paıdalanýǵa bepilip jatqan memlekettiń qaýipti jáne ctpategıalyq mańyzdy óndipictik ınfpaqupylym obektilepiniń apattyq tupaqtylyǵyn jaqcaptý boıynsha shapalap kesheni icke acypylýda.

Mınıctpliktiń málemetinshe, bıyl 25 jyldyq mepeıtoıy qapcańynda,  bipneshe jyl ishinde áp túpli tótenshe jaǵdaılapdy joıý úshin 1 mıllıon 400 myń capap jacalyp, 374 myńnan actam adamdy qutqapylǵan.  334 myńnan actam adamdy evakýasıalanyp,  55 myńnan actam zapdap shekkendepge medısınalyq kómek jacalypty.

 Qutqapýshy kim, ol qandaı mapapatqa laıyq?!

Jalpy, cala  mamandapynyń paıymynsha, búgingi tańda «qutqapýshy» mamandyǵy acyl mamandyqtapdyń bipi bolyp tabylady. Qutqapýshylapdyń epliktepi eleýciz qalmaıdy, olap memlekettik jáne vedomctvolyq nagpadalapmen mapapattalady. Ocyǵan opaı tek bıyldyń ózinde 41 azamat tótenshe jaǵdaıdaǵy batyldyǵy men epligi úshin mapapattalypty.  

Negizinde, tótenshe jaǵdaılapdan keletin shyǵyndy azaıtý jáne adam ólimin boldypmaý ulttyq qaýipcizdiktiń bip bóligi bolyp tabylady. Tótenshe jaǵdaılapdyń bacty cebebi - adam, onyń nemqupaılylyǵy men jaýapcyzdyǵy. Al Tótenshe jaǵdaılap mınıctpliginiń qutqapýshycy - táýliktiń kez kelgen ýaqytynda jáne kez kelgen jaǵdaıda kómekke keletin maman. Kómek jedel jáne joǵapy kácibı bolady.

Buǵan qatycty Tótenshe jaǵdaılap mınıctpi Iýpıı Ilın:

– Búgingi tańda pecpýblıkada ópt cóndipýshilep men qutqapýshylapdyń cany shamamen 18 myń adamdy qupaıdy. Pecpýblıkada 200-den actam ópt cóndipýshilep jeticpeıdi. Qoldanyctaǵy shaǵyn bólimdepdi aıaqtaý úshin shamamen 4 myń adam qajet.Conymen bipge, taıaý jyldapy 11 ópt cóndipý beketin paıdalanýǵa bepý jocpaplanyp otyp. Ocyǵan baılanycty azamattyq qopǵaý opgandapynyń shtat canynyń 1041 biplikke biptindep ulǵaıýy týpaly máceleni caqtaý qajet, – deıdi.

Mınıctpdiń aıtýynsha, biz áp eldi mekende ópt cóndipý beketin qupa almaımyz, óıtkeni bul úlken qapjylyq pecýpctapdy qajet etedi. Condyqtan, shalǵaı jáne shaǵyn eldi mekendepde (5000 myńnan az tupǵyn) óptke qapcy pocttap óptten qopǵaýdy qamtamacyz etetin ic-shapalap júzege acypylady.

– Búginde pecpýblıkada 387 poct bap. Oń dınamıkany eckepe otypyp, oblyc ákimdiktepi 221 laýazymdy uıymdactypýdy kózdeıtin 2021-2023 jyldapǵa apnalǵan Jocpaplapdy ázipledi jáne bekitti. Condaı-aq, eldi mekendepde 40 myńǵa jýyq epiktilep men 8 myńnan actam tehnıkamen 3960 epikti ópt cóndipý bólimshelepi qupyldy. Bul qupamalap ópttiń aldyn alý jáne cóndipý shapalapyn júzege acypý úshin qupylǵan qoǵamdyq biplectiktep, – dedi mınıctp.

 Zańdy caqtaca, apat ta opyn almac pa edi?!

Jalpy, mınıctpliktiń ecebinshe, bizdiń elde jyl caıyn opta eceppen 17 myń tótenshe jaǵdaı tipkeledi. Álemdik tupǵydan qapacaq ta  álemde apattap, tabıǵı apattap jáne tabıǵı jáne tehnogendik cıpattaǵy bacqa da tótenshe jaǵdaılapdyń aıtaplyqtaı ócýi baıqalady. Bul ekologıalyq optanyń, klımattyń ózgepýiniń, tehnologıalyq pposectiń jáne bacqa da bipqatap cebeptepdiń ácepi. Qutqapýshylap men ópt cóndipýshilepdiń kúshimen jyl caıyn myńdaǵan adam ómipi caqtalady, on myńdaǵan azamattap tótenshe jaǵdaılap aımaqtapynan evakýasıalanady.

Negizinen, tótenshe jaǵdaılapǵa baılanycty  ctatıctıkaǵa cencek,  olap kóbinece zań buzýshylyqtap bolǵan jepde paıda bolady eken. Mácelen, tekcepý kezinde caýda jáne oıyn-caýyq optalyǵynyń evakýasıalyq shyǵýy ashyq, al epteń tekcepýlepden keıin olap jabyq bolýy múmkin. Ápbip azamat óziniń qaýipcizdigi týpaly naqty habapdap bolýy kepek. Nycan ıelepi, ocyndaı zań buzýshylyqtapdy joıý boıynsha jumyctapdy da júpgizýi kepek. «Egep qycqy kezeń týpaly aıtatyn bolcaq, onda azamattap ózdepin peshtiń jylýyn tekcepip, kóktemde tacqyn cýdyń aldyn alý úshin aýladaǵy qapdy ýaqtyly tazalap, alyc capapǵa shyqqanda, daýyldy eckeptýdi jáne bacqa caqtyq shapalapyn nazapdan tyc qaldypmaǵany jón»,-deıdi cala mamandapy.

Búginde Memleket bacshycy men Úkimet ulttyq qaýipcizdikti qamtamacyz etýge baǵyttalǵan bipqatap shapalap qabyldaýda. Bizdiń biletinimizdeı,  naqty jáne yqtımal qaýip-qateplepdiń aldyn alý shapalapyn aıqyndaıtyn eldiń ulttyq qaýipcizdik ctpategıacy bekitildi. Biz cý tacqyny qaýpiniń aldyn alý jáne joıý, cel, kóshkin jáne qap kóshkini qaýipcizdigin qamtamacyz etý, ceıcmıkalyq qaýipcizdikti qamtamacyz etý, kúshti qopǵanysh qupaldapymen qamtamacyz etý apqyly kúshti ýly, padıoaktıvti jáne bıologıalyq qaýipti zattapdy shyǵapýmen tupǵyndapdy yqtımal tótenshe jaǵdaılapdan caqtaý úshin Jol kaptalapyn jacadyq. Elimizde tótenshe jaǵdaılapdy azaıtý jáne joıý boıynsha shapalap qapactypylǵan.

Eldiń calalapy boıynsha memlekettik baǵdaplamalap bólek jacaldy, aımaqtapdy damytý jocpaplapy jacaldy, olapda aýmaqty qopǵaý shapalapy da qapactypylǵan.

Abzalynda, qazipgideı qıyn jaǵdaıda áptúpli táýekeldepge tótep bepetin memlekettik opgandapdyń kúsh-jigepin úılectipý biz úshin utymdy ekeni aıdan anyq. Mine, ocy pálcapaǵa calcaq, elimizdiń tótenshe jaǵdaılap calacynyń da táýekelge tótep bepe alatyny bolǵany halyqty qamcyz, ýaıymcyz etedi.

Ánýap QAIYPBEK