Muqaǵalıdy izdemeıtin qazaq kemde-kem. Aqynnyń jyry da, syry da, muńy da – Alashtyń rýhanı azyǵy. Sondyqtan bolsa kerek, búgingi urpaq Muqańnyń tórt qubylasyn túgendeýden jalyqqan emes. Qytaıdaǵy bir jarym mıllıon qandasymyz da muqaǵalıtanýǵa hal-qaderinshe úles qosyp keledi. Sonyń biri – Qulja qalasynda turatyn aqyn, «İle keshi» gazetiniń bólim redaktory Nurbolat Ábdiqadyr. Aqynnyń 80 jyldyq mereıtoıyna arnaıy shaqyrýmen kelgen Nurbolat aǵamen Muqańnyń Qytaıda turatyn týystary týraly áńgime órbittik. – Muqań Qytaı elinde de áldeqashan jyr jaýharyna aınalyp úlgergen. 23 jasynda «Áke týraly sóz», «Bizdiń jaqtyń ińiri» atty óleńderi eń alǵash «Shuǵyla» (ol kezde «Ádebıet jáne ıskýsstvo») jýrnalynyń 1954 jylǵy №6 sanynda jarıalanǵan. Al 1988 jyldan 2006 jylǵa deıingi aralyqta Qytaı elinde aqynnyń 11 kitaby jaryq kórdi. Muqańnyń Qytaıdaǵy týystary týraly aıqyndap aıtsaq, Maqataıdan – Súleımen. Súleımennen – Muqaǵalı, Toqtarbaı, Kórpesh. Súleımenniń Aqjan degen ápkesi, Kenjetaı degen qaryndasy bar. Sol Aqjan men Kenjetaıdyń urpaqtary Qytaıda turady, – dep áńgimesin bastaǵan Nurbolat aǵamyz sózin ármen qaraı jalǵady. – Meniń de Muqaǵalımen týystyǵym bar. Onda da Aljan áýletiniń Syrymbet dep atalatyn urpaǵynan taraıtyn bir atanyń balalarymyz. Iaǵnı Muqaǵalı – Raıymbek batyrdyń besinshi urpaǵy da, men jetinshi urpaǵymyn…

Muqaǵalıdyń ákesi Súleımen­niń ápke-qaryndastary Aqjan men Kenjetaı Qytaı jerine 1931-1932 jyldary ótken. Sol alasapyranda Kenjetaıdyń tuńǵysh uly Apyz aýyr shólge shydamaı jantásilim bolǵan. Budan keıin Kenjetaıdyń Daqan, Nurshaqan, Jumaqan, Dıqan (ul), Keýerhan atty ul-qyzdary dúnıege kelgen. Biraq bulardyń bári 1940 jyldardaǵy atyshýly «qalyń aýrýdan» kóz jumǵan. Kenjetaıdyń Toqtan men Meıirqan degen eki balasy ǵana aman qalǵan. Al Toqtaýbaı men Beıqutqan deıtin eki perzenti «qalyń aýrýdan» keıin dúnıege kelgen urpaqtary eken.

Kenjetaıdyń tiri qalǵan balalarynyń úlkeni Toqtan Qulbekuly 1936 jyly týylǵan. İleniń Shapshal aýdanyndaǵy Jırenbulaq aýylynda turady. Toqtannyń birinshi áıeli Kúlaıym 1982 jyly ókpe aýrýynan qaıtys bolǵan. Kúlaıymnan – Tilepbergen degen bir ul, Tóleqan, Áýesqan, Nesipqan, Úmitqan degen 4 qyz qalǵan. Ekinshi áıeli Tóleýqan 1987 jyly dúnıe salǵan eken. Bul áıelinen Qurmanqan degen bir qyz qalypty. Úshinshisi Qarlyqan da 2001 jyly qan qysymynan qaza taýyp, qazir artynda Saltanat deıtin qyzy bar.

Kenjetaı Maqataıqyzynyń ekinshi uly Toqtaýbaı 1993 jyly kóz jumǵan. Áıeliniń aty – Hanym. Toqtaýbaıdan 2 ul, 5 qyz qalypty. 1987 jyly týylǵan kenje qyzyna Toqtaýbaı Nurǵısa Tilendıevtiń qurmetine «Nurǵısa» esimin qoıǵan eken. 1969 jyly týylǵan Tileýqan Toqtaýbaıulyn ájesi Kenjetaı baýyryna salyp baqqan. Tileýqannyń aıtýynsha, radıodan Muqaǵalı Maqataevtyń esimi aıtylsa, «Sarjaılaý» áni shyrqalsa, ájesi et-júregi ezilip, egilip jylap otyrady eken. «Sarjaılaý» ánin tyńdaǵanda ózi júrgen Qarqara, Shalkóde jaılaýlary esine oralyp, kóńili bosaıtyn bolsa kerek. Ol kezde Kenjetaılar Dýlaty ótkeliniń shekaraǵa jaqyn «Jalańash ıin» degen jerin turaqtaǵan. Kenjetaı ápkemiz únemi «Jalǵyz baýyrym bar edi…» degendi aýzynan tastamaıtyn kórinedi. Bul jalǵyz baýyry – Uly Otan soǵysynan qaıtpaı qalǵan aǵasy, Muqaǵalıdyń ákesi – Súleımen edi! Kenjetaı – shekaradan aýǵanda Muqaǵalı Naǵıman anasynyń omyraýynda qalǵan búldirshin eken. Kenjetaıdyń sábı Muqaǵalıdy kórmeýi múmkin emes.

Qyrǵyz eline uzatylǵan Kenjetaı men joldasy Kósherbaı úlken qyzy Meıirqannyń bir qyzynyń esimin «Naǵıman» dep Muqaǵalıdyń sheshesiniń qurmetine qoıǵan eken.

Kenjetaı 1983 jyly Mazarda qaıtys bolǵan. Toqtan qarıanyń aıtýynsha, sheshesi Kenjetaıdyń jyly – dońyz. Kenjetaı: «bir ápkem bar, aty – Aqjan» dep oty­rady eken. Aqjan – Órtekes pen Qyzylkúreni (Tekes) turaqtaǵan. Keıin­nen naǵashylarynan Kenje­taı­dyń úlken qyzy Meıirqan­ǵa eki ret sálem hat kel­­gen. Birde Muqaǵalıdyń 60 jyl­dyǵyn birge toılaýǵa qatysýǵa shaqyrǵan. Sol kezdegi eki hatty da Muqaǵalıdyń inisi Kórpesh jazǵanǵa uqsaıdy.

Aqjan Maqataıqyzynyń balalary Daıyrbek, Satybaldylar qazir Shapshaldyń Kishibýra degen aýylynda turady. Aqjannan Piste, Nurbopa degen eki qyz qalǵan eken, muny maǵan 67 jastaǵy Satybaldy Ádenbekuly aıtyp berdi.

Kenjetaı Maqataıqyzynyń beıitin áıgili Qonaqaı mazarynan izdep taptym. Kenjetaıdyń basyna qoıylǵan kók tastyń jazýy birshama óship ketipti. «Bıssmılla rahman rahım. Kenjetaı Maqataıqyzy, 1983 jyly 7 aı 22 kúni 73 jasynda qaıtys boldy» degen jazýdy saýsaǵymmen syzyp otyryp, árip boıynsha oqyp shyqtym, – dep sózin aıaqtady Nurbolat aǵamyz.

Muqaǵalıdyń Qytaıdaǵy týys­tary týraly Nurbolat Ábdiqadyr aǵamyzdan bilgen bar deregimiz osy boldy. «Biz Muqaǵalıdy saǵynǵanda Kenjetaı ápkemizdiń basyna baryp turamyz» dedi ol. Iá, uly Muqańnyń atasy Maqataıdyń urpaqtary qaıda júrse de aman júrsin! Atajurtyna at basyn buryp, týǵan-týystarymen qaýyshatyn aıtýly kún týyp jatsa, tipten quba-qup bolar edi…

Bilál QÝANYSH
ALMATY

2011 jyl. "Ana tili" gazeti