1945 jyly sáýirdiń 11 kúni, Býhenvald lagerine AQSH áskeri jaqyn qalǵan kezde, "ajal lagerindegi" tutqyndar kóterilis uıymdastyryp, Býhenvald konslagerin baqylaýǵa aldy. Sebebi bir kún buryn basshylyq tarapynan barlyq tutqyndy óltirý týraly buıryq berilgen bolatyn. Osy oqıǵaǵa baılanysty keıin 11 sáýir  halyqaralyq fashısik konslager tutqyndaryn azat etý kúni bolyp belgilengen.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde 14 000 fashısik konslagerge 20 mıllıon adam bardy. Munda bostandyqqa qol jetkize almaǵan 11 mıllıonnan astam adam kóz jumdy. Bulardyń arasynda eń qorqynyshtysy – Osvensım konslageri.

Osvensımdegi 1,6 mıllıon adam qaza tapqan ajal qaqpasynda "Eńbek bostandyqqa jetkizedi" degen jazý jazylǵan.

Konslagerde ár 20 myń adamǵa 16 dárethana men 2 jýynatyn orynnan berip, jýynýyna 40 sekýnd ýaqyt bólgen. Azapqa shydamaı qaza tapqan tutqyndardy krematorııde órtegen. Bir peshke eki eresek adamdy syıǵyzyp, otyn bosqa janbaý úshin áıelder men balalardy tezek retinde qalaǵan.  

Tutqyndar uıyqtaıtyn úsh ıarýstyq baraktyń ár ıarýsynda 6-8 adamnan jatqan. Bul týraly "azap lagerinen" aman shyqqan áıgili psıhoterapevt Vıktor Frankl "Barakta oryn jetýi úshin qyrymyzdan uıyqtaıtynbyz. Tutqyndar tańerteń qasynda jatqan adamnyń ólip qalǵanyn kórgende esh tańǵalmastan onyń ústindegi táýir kıimderine talasatyn. Al túnde tyshqandar baraktaǵy adamdardyń dene múshelerin jep ketetin"– dep jazady.

Fashıster eńbekke jaramaı qalǵan tutqyndardy óndirilýi eń arzan Sıklon B gazymen óltirgen. Tutqyndar 20 mınýt boıy aýzy-murnynan qan ketip, azaptalyp ólgen. Joǵarydaǵy sýrette ólim aldyndaǵy tutqyndardyń qabyrǵany tyrnalaǵannan qalǵan izderi. 

Keńes áskerleri fashıster kútkennen eki kún erte kelip qoıyp, joıylmaı qalǵan aıǵaqtar arasynda 110 myń jup aıaq kıim, 40 keli kózildirik, myńdaǵan baldaq pen neke júzikteri tabylǵan. 

Fashıster konslagerge túsken áıelderdiń shashyn taqyrlap alyp tastap, jınalǵan áıel shashtarynan nemistiń súńgýir qaıyqtaryna arnap matras tikken. Soǵys aıaqtalǵanda fashıster joıyp úlgermegen aıǵaqtar arasynda 40 myń tonna áıel shashy da bar.