Jetisý jeri agrarlyq sharýashylyqtyń damýyna qolaıly óńir. Naqty sandarǵa júginsek, respýblıkada óndiriletin maıburshaqtyń 95 paıyzy, júgeriniń 70 paıyzy, qant qyzylshasynyń 75 paıyzy Almaty oblysyna tıesili. Kezinde Qazaqstan halqynyń 75 paıyzyn qantpen qamtyp otyrǵan da jeti ózenniń sharýasy bolatyn. Sońǵy jyldary qant qyzylshasyn ósirý kenjelep, qant óndirisi turalap qalǵan edi. Alaıda byltyr el Prezıdenti N.Á.Nazarbaev Almaty oblysyndaǵy sapary kezinde qant óndirisin qolǵa alýdy óńir basshysyna tapsyrǵan bolatyn. «Biter istiń basyna, jaqsy keler qasyna» demekshi, Prezıdent tapsyrmasyn qaltqysyz oryndaýǵa kirisken Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalov qant óndirisiniń tamyryna qaıta qan júgirtti. Onyń alǵashqy nátıjesi de boı kórsete bastady. Qyrkúıek aıynyń sońǵy kúnderi «Kóksý qant zaýyty» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi alǵashqy qant qyzylshasyn qabyldady.

Almaty oblysynda 2013 jyly 2140 gektar, 2014 jyly 1222 gektar jerge tátti túbir dáni sebilgen. Al bıyl áldeqaıda aýqymdy aýmaqqa, ıaǵnı 4000 gektar jerge qant qyzylshasy egilgen bolatyn. Onyń 860 gektary – Aqsý aýdanyna, 560-y Qaratalǵa, 730-y Sarqanǵa, 830-y Kóksý aýdanyna, 1000 gektary Eskeldi aýdanyna tıesili. Qyzylshanyń ár gektarynan 300-400 sentner ónim alý josparlanǵan. Alaıda tátti túbirdi jınaý naýqany bastalar-bastalmastan, dıqanshylar rekordtyq kórsetkishterge ıe bolyp otyr. Iaǵnı qant qyzylshasyn ósirýshi keıbir sharýashylyqtar ár gektarynan 700-750 sentnerden astam ónim alyp, josparlanǵan mejeden eki ese mol túsimge qol jetkizdi. Tátti túbirdiń bir danasy 6,5-7 keli salmaq tartady. Ónimniń mol, eginniń bitik shyǵýy ala jazdaı terin tógip, qyzý jumys istegen dıqanshylardyń tabandylyǵy men eńbekke qushtarlyǵy dep túsindik. «Hılnıchenko jáne K» seriktestiginiń ósimdik sharýashylyǵy tóraǵasynyń orynbasary Vıktor Romanenko oblys ákimi Amandyq Batalovtyń qatysýymen ótken qant qyzylshasyn ósirýge qatysty semınar-keńeste óńir basshysyna Qant óndirisiniń boıyna qan júgirdi«ár gektardan 500 sentnerden ónim alamyz» dep sóz bergen. Olar óz sózinde turyp qana qoıǵan joq, sol mejeden asyp tústi. «Hılnıchenko jáne K» seriktestiginiń ózinde-aq tátti túbir ósirýge 187 gektar alqap qarastyrylǵan. Ózge sharýashylyqtaǵydaı munda da jumystyń 65 paıyzyn arnaıy tehnıka atqarsa, qalǵan jumys kólemi qol kúshimen isteledi. Jumysqa 27 tehnıka jumyldyrylǵan. Táýligine 12 gektar alqaptyń ónimin jınaý arqyly barlyq alqaptaǵy qant qyzylshasyn úsh aptanyń ishinde jınap bitirý jospary bar. Atalmysh seriktestiktiń brıgadıri Núsiphan Kerimbekov mundaı mol túsim sońǵy on jylda bolmaǵanyn aıtady. 
– Elbasy qoldaýynyń arqasynda elimizdiń barlyq sharýalaryna jaqsy jaǵdaı jasalýda. Sharýalar memleket tarapynan sýbsıdıa, tuqym, tyńaıtqyshtar men janar-jaǵarmaı túrindegi qomaqty kómek pen qoldaý tabýda. Sol sebepti ónimniń osy jyly bitik shyqqandyǵy bárimizdi qýantady. Aldaǵy ýaqytta buryn-sońdy bolmaǵan rekordtyq kórsetkishke qol jetkizemiz, – dedi ol.
Sarqan aýdany «Aq qudyq» sharýa qojalyǵynyń basshysy Serjan Esimjanov bolsa bıyl ár gektardan 700-750 sentner ónim alýǵa bar kúshin salyp jatyr. Aıtýynsha, jıyn-terin naýqanynyń alǵashqy nátıjeleri de rekordtyq kórsetkishke jetken. «Bıylǵy jyly túsim mol. Máselen, bir qant qyzylshasynyń salmaǵy 6,5-7 kg. Ár gektardan 700-750 sentnerden ónim alýdy josparlaǵanbyz. Biz Kóksý qant zaýytyna qant qyzylshasynyń alǵashqy partıasyn jiberip qoıdyq», – dedi.
Tıisinshe, bul sharýanyń juldyzyn jaǵyp, babyn keltirý qoldaý men kómekke táýeldi edi. Bul turǵydan alǵanda, oblys ákimdigi qarap qalǵan joq. Qant qyzylshasy alqaptarynyń ár gektaryna 60,0 myń teńgeden sýbsıdıa tólengen. Tek bıylǵy jyldyń ózinde ǵana 2863,1 gektarǵa 85,9 mıllıon teńge qarjy sýbsıdıa retinde sharýashylyqtarǵa berilip qoıǵan. Arzandatylǵan tyńaıtqyshtar, gerbısıdtermen qatar sýarmaly sýdyń belgili bir mólsherin de arzandatýǵa qarjylar qarastyrypty. 
Bıyldyń ózinde oblys búdjetinen 997 mıllıon teńge qarajat bólinip, arnaıy 6 servıstik daıyndaý ortalyq (SDO) qurylyp, 1 servıstik daıyndaý ortalyǵy qaıta quramdastyrylǵan. Olar jalpy sany 163 dana aýyl sharýashylyǵy tehnıkasymen jabdyqtalypty. Sonymen qatar «Jetisý» áleýmettik kásipkerlik korporasıasy arqyly sharýashylyqtar 3565 sebý birligi kóleminde joǵarǵy ónimdi shetel seleksıasy tuqymymen qamtylǵan. Jalpy, servıstik daıyndaý ortalyqtary óńirdegi agroónerkásip keshenin damytý baǵytynda qolǵa alynǵan ıgi isterdiń biri. Mundaı ortalyqtar jıyn-terin kezinde sharýashylyqtarǵa kómekke keledi. Osyǵan deıin olar maldyń jem-shóbin jınaýǵa atsalyssa, endi qant qyzylshasyn jınaý naýqanyna jumyla kirisken. 
Agroónerkásipti damytý departamentiniń dırektory Danıar Medeýbekov qant qyzylshasyn ósirýdiń, odan molyraq ónim alýdyń amal-tásilderi týraly keńes berip, ártúrli semınarlarǵa qatysyp, sharýalarǵa jan-jaqty qoldaý kórsetedi. Onyń aıtýynsha, 2011 jyldan bastap 550 birlik aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy satyp alynǵan. Bıyl 3 mıllıard 997 mıllıon teńgege 161 tehnıka alyndy. Olardyń barlyǵy dala tósinde jumys isteýde.
Almaty oblysyna qarasty Kóksý aýdanynda qant zaýytynyń qazirgi tirligi qarbalas. Óıtkeni, kólik toly tátti túbir tıegen sharýalar birinen keıin biri kelip, ónimin ótkizip, zaýyt alańyna qant qyzylshasyn tógip ketip jatyr. Kóksý qant zaýyty qabyldaý pýnktiniń meńgerýshisi Qalıhan Shákirov dál qazirgi kezde 2500 tonna qant qyzylshasyn qabyldanǵanyn aıtty. Onyń aıtýynsha, ákelingen ónim birinshi kózben baǵalanady. Iaǵnı tátti túbirdi mamandar qarap, onyń qanshalyqty topyraqtan taza, qurt-qumyrsqadan ada ekendigin kózben kórip, qolymen ustap tekserip baryp jiberedi. Odan keıin úlken júk kóligine tıelgen qyzylsha tarazyǵa barady, tarazy qalaǵyn tereńirek salyp, tıelgen júktiń tutastaı tátti túbir ekenin anyqtaıdy. Mamannyń aıtýynsha, betine móldiretip tátti túbirdi úıip qoıyp, astyna qum, tas salyp ta Qant óndirisiniń boıyna qan júgirdiqoıýy múmkin eken. Al ekinshi tarazy salmaǵyn ólsheıdi. Sodan keıin ǵana zaýyttyń alańyna tógiledi, ol sol jerden sorttalady jáne oǵan dezınfeksıa retinde ák sebiledi. Mine, osyndaı prosesten ótken ónim birneshe kúnnen keıin óńdelýge daıyn bolyp turady eken. 
«Kóksý qant zaýyty» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory Altynbek Abatov zaýyt 600 adamdy jumyspen qamtyp otyrǵanyn aıtady. Óz zamanynda respýblıka halqynyń 75 paıyzyn qantpen qamtyǵan Almaty oblysynda qant óndiretin 5 zaýyt jumys istegen. Qazirgi kúni Kóksý qant zaýyty iske qosylyp, tátti túbirden sheker alýǵa saqadaı saı tur. 
– Zaýytta jumysshylar úsh aýysymmen jumys isteıdi. Jalpy sany 600 jumysshy bolatyn bolsa, onyń 60-65 paıyzy osy salanyń jiligin shaǵyp, maıyn ishken mamandar, qalǵany kómekshi qyzmet atqarýshylar. Qant qyzylshasy 10 myń tonnaǵa jetkende qant óndirýdi bastaımyz. Jalpy, zaýyt kúnine 1600 tonna qant qyzylshasyn óndirýge qaýqarly. Bul qant zaýytynyń kúsh-qýaty 200-300 myń tonnaǵa deıin ónim óndire alady. Zaýyttyń tehnıkasy eski, biraq qazir onyń barlyǵyn kem-ketigin tolyqtyryp, jóndeýden ótkizdik, ónim óndirýge saqadaı saı. Tátti túbirdiń ortasha qanttylyǵy 16,7-ny quraıdy. Mejeni oryndaımyz dep oılaımyn.
Qant zaýyty dırektorynyń aıtýynsha, bizdiń elde qant óndirisinde jumys isteıtin kásibı mamandardy daıarlaıtyn oqý orny joq. Bul da oılantatyn jaǵdaı.
Aldaǵy bes jyldyń ishinde Jetisý óńiri qant óndirisi damyǵan, burynǵy tarıhı qalpyna qaıta oralady degen úmit bar. Keler jyly qant qyzylshasy egistigi alqabynyń kólemin 6 myń gektarǵa ulǵaıtý josparlanǵan. Taıaýdaǵy 4-5 jylda onyń mólsherin 10-12 myń gektarǵa deıin jetkizý kózdelgen. Byltyrǵy jylmen salystyrǵanda, qant qyzylsha alqaby 2820 gektarǵa ulǵaıdy. Qant zaýytyna 120 myń tonna tátti túbir ótkizý josparlanyp otyr.

Derekkóz: "Jas qazaq" gazeti