Ár kúni jylǵa azyq bolatyn kóktemgi jáne kúzgi naýqan kezinde eldegi sharýa qojalyqtary jyl saıyn ábigerge túsedi. Sondaǵy maqsat – memleket tarapynan bólinetin sýbsıdıany alý. Shyntýaıtynda, sharýalardyń ıyǵyndaǵy júkti jeńildetýge sýbsıdıanyń kómegi mol. El eńsesin tikteý jolynda jańa jobalarǵa qyrýar qarjy da bólinýde. Tek sońǵy ýaqytta ǵana Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi sol bólingen qarjynyń tıimdiligine kúdik keltire bastady. Osyǵan oraı, aldaǵy ýaqytta sýbsıdıa bólýdiń tártibine ózgeris engizilmek. Qazir osy másele aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyn sharýalardy alańdatyp otyr.

Teńgermeshilik tórge shyǵarmaıdy

Taıaýda Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov óziniń pikirin bildirdi.
– Memleket tarapynan osy salaǵa qarjy kóbirek bólinýi úshin biz bólingen qarajattyń tıimdi jumsalyp jatqandyǵyn dáleldeýimiz kerek. Áıtpese, sýbsıdıa aýyl sharýashylyǵy qurylymdaryn «daıyn asqa tik qasyq» etip jiberedi. Keıbir qurylymdarda óndirilgen ónim kólemi kóńil kónshitpeıdi. Bárine birdeı jaǵdaı jasalyp, sýbsıdıa bólinip otyr. Biraq túpki nátıje ártúrli. Osydan baryp, naryq zańy jumys istemeı keledi. Ol zań boıynsha myqtylar ǵana qalyp, al óz isin zaman talabyna saı atqara almaǵandar yǵysyp ketýi kerek, – degen bolatyn mınıstr.
Ol sondaı-aq 2020 jylǵa qaraı ilkimdi isterdi oń jolǵa qoıǵan aýyl sharýashylyǵy ujymdary tabys kólemin bes ese arttyrýǵa múmkindigi bar ekendigin atap aıtqan bolatyn. 
Aqmola oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasy mundaı júıeniń 2017 jyldan bastap engiziletinin aıtyp otyr. Ázirge oblysqa qansha qarjy bólinetini beımálim. Ol kásipkerlerdiń tyńǵylyqty eseptelgen jobalaryna baılanysty. 
– Sýbsıdıanyń túri kóp. Ol negizinen elıtalyq tuqymǵa, tyńaıtqysh pen gerbısıdterge bólinedi. Aıtalyq, bıdaıdyń gektaryna 350 teńge, al arpanyń ár gektaryna 600 teńgeden sýbsıdıa bólinedi, maıly daqyldardyń ár gektaryna 3500 teńgeniń kóleminde bolady, – deıdi oblystyq máslıhattyń depýtaty, belgili kásipker Nartaı Ysqaqov, – bul jerde aıta ketetin bir dúnıe, eńbek ónimdiligi haqynda. Iaǵnı bólingen qarjynyń qaıtarymy. Aıtalyq, eki fermer topyraq qunary men jer kólemi birdeı alqapqa egin ekti delik. Bireýi ár jyl saıyn gektaryna nebary 8 sentnerden aınaldyrsa, al kelesi bireýi 14-15 sentnerge jetkizedi. Bólinetin sýbsıdıa ekeýine birdeı. Demek, ádiletsizdik oryn alyp otyr deýge bolady. Ár jyl saıyn 15 sentnerden ónim alatyn dıqan bólingen qarjynyń qaıtarymyna qol jetkizip otyr. Ol osyndaı kórsetkishke qalaı qol jetkizdi degen máselege kóz júgirtetin bolsaq, altyn astyqtyń eń aldymen, dıqannyń mańdaı terimen sýarylǵanda ǵana ósetindigin esten shyǵarmaýymyz kerek. Jaýapkershilik júgin jete túsine bilgen ozat dıqan kóktemgi, kúzgi agrotehnıkalyq sharalardy ýaqtyly atqarǵandyǵy sózsiz. Onyń ústine, der kezinde alqabyn tyńaıtyp, aramshóbinen aryltyp, gerbısıtin seýip, tynymsyz jumys isteıdi. Gektar berekesin 7-8 sentnerden aınaldyratyn dıqan týraly dál olaı aıta almaımyz. Dál osyndaı jaǵdaıdy et, sút óndirýge bólinetin sýbsıdıa jóninde de aıtýǵa bolady. 
Endigi bir másele, sýbsıdıany óndirilgen ónimniń kólemine qatysty tóleý bolyp otyr. Bul arada da óte kúrdeli jaı bar. Aıtalyq, aýyldaǵy sharýa qojalyǵynyń dál qansha astyq óndirip jatqandyǵyn esepteý múmkin emes. Olarda tipti tarazy da joq. Kózben ólsheseń, qatelesesiń. Sýbsıdıanyń da suraýy barEger sýbsıdıa óndirilgen astyqtyń kólemine baılanysty tólene bastasa, bul salada qosyp jazý, kózboıaýshylyq etek alyp ketedi. Sonda árbir sharýa qojalyǵynyń janynan jeke-jeke komısıa quryp, baqylaýshy taǵaıyndap qoıamyz ba?!

Túpki nátıjeni túgendesek

Birneshe jyl aýyl sharýashylyǵy salasynda eńbek etip kele jatqan Zerendi aýdanynyń turǵyny Qulan Bolatovtyń aıtýyna qaraǵanda, sýbsıdıa túpki ónimge tólenýi kerek. Áıtpese, qazir maıly daqyldarǵa sýbsıdıa jaqsy tólenedi. Fermer maıly daqyldarǵa tıisti jer kólemine qaraı tuqymyn ekti eken delik. Komısıa kelip kórgen soń kúzde jınamaýyna da bolady. Syltaý kóp, kombaın bolmaı qaldy, qar jaýyp ketti. Al mıllıondaǵan teńge qarjy iz-túzsiz joǵalady. Eń bastysy, bári zańdy. Mine, sondyqtan da fermer janyn salyp jumys isteýi úshin memlekettiń qarjysy bosqa shyǵyn bolmasyn desek, qalaı bolǵanda da qoımaǵa quıylatyn, el ıgiligine jaratylatyn naqty nátıjege baılanysty tólengeni jón. Sonda ǵana sharýasyn júrgizgisi keletin adam jaýapkershilikti sezinedi. Áıtpese, túpki nátıjeniń qandaı bolatynyna kóz jetpeı turyp, sýbsıdıa tóleý ádilettilik emes sıaqty. Negizinen, bólingen qarjy týraly aqparat bir basqa, boljam eki basqa, al nátıje múldem bólek bolyp jatyr. Teorıa júzinde qazir jylyjaılarda lımon men banan da ósirýge bolady. Aıtalyq, eshki sharýashylyǵyn damytý, maral sharýashylyǵyn damytý týraly árqıly usynystar aıtylyp júr. Usynys kólemi kúnnen-kúnge keńip keledi. Árıne, barlyǵy da tabys tabýǵa yntyzar. Biraq sonyń barlyǵyn memlekettiń ıyǵyna artyp qoıýǵa bolmaıdy. 
Qazir fermerdiń ne egýi qajet ekenin ózi sheshýi kerek. Onda da qaı ónim ótimdi, básekelestikke qabiletti. Ekinshi bir másele, burnaǵy jyldaǵydaı kóktemde sebe salyp, kúzde Jaratqan ıeniń nesibesine oraı buıyrǵanyn ǵana jınap alatyn ýaqyt ótti. Endigi arada árbir fermerdiń astyq qoımasy, jańa úlgidegi joǵary ónimdi kombaıny, traktory bolýy shart. Biraq ony alatyn qarjy qaıda? Eger mundaı jaǵdaı jasalmasa, alqap berekesi jeti sentnerden aspaıtyny sózsiz. Sondyqtan da bastapqy qarajatty qaıdan tabý kerek? Ol úshin qarjy ınstıtýttarynyń jan-jaqty oılastyrylǵan ilkimdi jumysyn barynsha nyǵaıtqan jón. 
Árıne, naryqtyń qatal zańynda keıbir óz jumysyn úılestire almaǵan sharýa qojalyqtarynyń bankrot bolýy da múmkin. Bul naryqtyń bultartpas zańy. Sondyqtan da memleket tarapynan beriletin kómekti ozyq sharýashylyqtardyń alǵany durys. Sol sátte keıin qalǵany jańaǵy úlgini kózimen kórip otyrǵan soń qımyldaı bastaıdy. Áli kúnge deıin oblys ortalyǵynda turyp, shalǵaıdaǵy eldi mekenderde sharýa qojalyǵyn uıymdastyryp, jumys istep júrgender bar. Bul da durys emes. İs basynda ózi bolmaǵannan keıin alǵa jyljyp kete qoıý qıyn. 
– Bizge áli tolyq túsindirgen joq. Áıteýir, bir ózgeristiń bolatyndyǵy anyq. Qazir biz mynadaı júıemen jumys istep jatyrmyz. Sýbsıdıa alý úshin ótinim tapsyramyz, arzandatylǵan baǵamen janar-jaǵarmaı alamyz, eger gerbısıdtiń qazaqstandyq ónimin alsaq, elý paıyz, sheteldikin alsań, otyz paıyz sýbsıdıa beriledi. Eger dıqan tańnyń atysy, kúnniń batysy bar janyn salyp adal jumys istese, eski Sýbsıdıanyń da suraýy bartehnologıa boıynsha da táp-táýir ónim jınap alýǵa bolar edi, – deıdi «Elenovka Agro-2004» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory Evgenıı Lavrık.
Sharýalardyń boıkúıezdikke salynýy týraly mınıstr aıtqan pikirge «Ystyq jer» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory Serikjan Qasymov óz pikirin bildiredi:
– Árıne, jańalyqqa ilesip, umtylǵan jón. Biraq sharýashylyqtaǵy qalypty yrǵaqqa úırengen baǵytty birden basqa jaqqa burý durys emes. Shendilerdiń aıtýyna qaraǵanda, biz tek sýbsıdıamen kún kórip otyrǵan tárizdimiz. Qarapaıym fermerge jańa alańdar men jylyjaılar qaıdan kelýi múmkin? Biz jyl saıyn ala jazdaı baptap ósirgen ónimimizdi aq qardyń astynda qaldyryp, shyǵyn shegýdemiz. Aldymen, eski jyrtyǵymyzdy jamap alaıyq ta, sodan soń baryp, birdeńe talap etýge bolady. Shamasy bul saıasat shaǵyn sharýalardyń jumysyn toqtatyp, irilendirýge baǵyttalǵan tárizdi. 

Alaıaqtyq azaıar emes

Osy arada taǵy bir ózekti problemany aıtpaı ketýge bolmas. Ol zańsyz sýbsıdıa tóleý. Memleket tarapynan berilip jatqan qyrýar qarjydan qarpyp qalǵysy kelgender de az emes. Oblystyq prokýratýranyń aqparatyna qaraǵanda, osy jyly birneshe qylmystyq oqıǵalar bolǵan. Atap aıtqanda, baǵymda joq saýyn sıyrlarǵa sýbsıdıa tólengen. Sóıtse ol sıyrlar osydan úsh jyl buryn etke ótkizilgen eken. Atbasar aýdanynda 490 bas iri qaraǵa sýbsıdıa tólense, onyń 130-y áldeqashan etke ótkizilgen, al 160-y ózge bireýlerdiń atynda júr. Mine, osyndaı máselelerge oraı 42 jaýapty tulǵaǵa tártiptik is qozǵalyp, 11 memleket qyzmetkeri jaýapqa tartylǵan. Zerendi aýdanynda toǵyz mıllıon teńge sýbsıdıa negizsiz tólengen.
Mundaı mysaldardy kóptep keltirýge bolady. Biraq aınalyp kelgende, báriniń túpki sebebi bir arnada toǵysyp jatyr. Jeń ushynan jalǵasqan áldekimder anyq maqsatqa kózdelgen qyrýar qarjyny orta joldan jyrymdap, talan-tarajǵa salady. Demek, qarjynyń tıimsiz bólinýine, mundaı mysaldardyń da áseri bar. 
Mınıstrdiń pikirinen keıin eldegi sharýalardyń oıyn san-saqqa bólgen másele tóńireginde ázirge osyndaı pikirler aıtylyp júr. Sóz sońyn túıindeı kelgende shyǵatyn qorytyndy mynaý. Árıne, túpki nátıje kerek, onsyz bolmaıdy. Biraq sony esepteýdiń ózgeshe júıesi qajet. Áıtpese myńdaǵan sharýanyń qaısy qansha ónim alyp jatqandyǵyn naqty esepteý ázirge múmkin emes.