«Daǵdarys» dep daǵdarǵan ókimetke salsaq, satýǵa keletin dúnıeniń bárin saýdaǵa salar túrimiz bar. Áýe keńistigin, birneshe oblystyń aýmaǵyn Reseı zymyrandarynyń «ıgiligine» berdik, qymbat ken oryndary da sheteldikterdiń ıgiliginde. Bılik basyndaǵylar anda-mynda baryp, bálenbaı mıllıard qaryz arqalap kelýdi de sánge aınaldyrdy. Úkimet basyndaǵylar qazyna qorjynyn toltyrýdyń basqa joly qalmaǵandaı eldiń tirnektep jınaǵan zeınetaqy qorlaryna kóz alarta bastady. Endi, mine... Elimiz shetelge bala satýdan álemde 3-orynǵa shyǵypty.
Al, kámlettik jasqa tolmaǵan balalardy satyp alýdan AQSH kósh bastap otyr. Munda naýqas balalardy satyp alý 15-20 myń AQSH dollary tursa, saý balalar 25-30 myńnyń aınalasynda saýdalanatyn kórinedi. Osy kúnge deıin Qazaqstannan 6 myńnan astam bala Amerıka asqan. AQSH-tan keıingi oryndardy Ispanıa (600), Belgıa (343), Germanıa (173), Kanada (167), Irlandıa (140) men Fransıa (131) ıelenip otyr. Bala satýshy elderdiń úzdik bestigin bizden basqa Effıopıa, Reseı, Qytaı, Ýkraına bastap tur.
Sóıte tura bala satýdy bıliktegilerdiń moraldyq turǵyda aıyptap ta qoıatyny bar.
«Balany saýdaǵa salý, áıeldi saýdaǵa salý -baryp turǵan qylmys, adamnyń quqyǵyn taptaý. Praktıkada mundaı qylmystar kezdesip turady. Jylyna 2011 jyldan bastap eseptegende zańsyz adam satqan 20-21 qylmys tirkeledi»,- deıdi Qazaqstan prezıdenti janyndaǵy adam quqyǵy boıynsha komısıanyń hatshysy Tastemir Ábishev.
Statısıkaǵa júginsek, táýelsizdik alǵan 25 jyldyń ishinde qazaqtyń bóbekteri 30 elge satylǵan, berilgen. Abyroı bolǵanda, kóptegen elge moratorıı jarıalaǵandyqtan, Qazaqstan búginde tek «turaqty» 8 elge balany asyrap alýǵa bere alady.
Negizi, halyqaralyq bala asyrap alý tájirıbesinde ekonomıkalyq ahýaly nashar nemese demografıalyq jarylys jaǵdaıynda ómir súrip jtqan elder donor memleketter qatarynda. KSRO ydyraǵan soń, olardyń qataryn postkeńestik elder tolyqtyrdy. KSRO-ǵa jaqyn sosıalısik rejımdegi elder de uzap kete almady. Ýaqyt óte kele etek-jeńin jınaǵan keıbir elder shetelge bala satýdy zańmen shekteýge kiristi. Solardyń biri retinde Rýmynıany aıtýǵa bolady. 2000 jylǵa deıin bul el Amerıkaǵa 1100 balany satqan. Keıin zań boıynsha shekteýler qoıylyp, balalardy tek shetelderde turatyn genetıkalyq turǵyda týystyq qatynasy bar adamdarǵa ǵana asyrap alý quqyǵy berildi.
Ánsheıinde, tek postkeńestik elder arasynda ǵana emes, álemdik deńgeıde ekonomıkalyq-áleýmettik baǵytta sátti qadamdar jasap, qaryshtap damýdyń dańǵyl jolyna túsip alǵan elmiz dep maqtanatyn qazaqstandyq bılik bul máselede jerge qaraıtyny anyq. Endi ekonomıkalyq-qarjylyq qıyndyqtar qos búıirden qysyp turǵan myna shaqta ókimetke «bala túgil bas qaıǵy» bolyp ketken de shyǵar.
Darhan Muqan
